بچه هاي ايراني بايد يك سروگردن بالاتر بايستند

ايران :

پزشكان و متخصصان تغذيه‌ پر بي‌راه نگفته‌اند كه الگوي تغذيه‌اي ايراني‌ها مناسب نيست، وگرنه در شرايطي كه دسترسي تغذيه‌اي در جامعه فراهم است، چرا بايد كوتاه‌شدن قد كودكان ايران به يكي از مسائل نظام سلامت كشور تبديل شود.

اگرچه مهارت ناكافي در تغذيه كودك، به عنوان يكي از عوامل مؤثر در سوءتغذيه و از علل مؤثر بر كوتاهي قد كودكان عنوان مي‌شود، اما به نظر مي‌رسد در شرايطي كه جامعه از نظر مراقبت‌هاي بهداشتي و درماني و دسترسي به غذا در شرايط متعادلي قرار دارد، همين نداشتن مهارت در فراهم كردن غذاي مفيد براي كودكان مسئله اساسي در اين زمينه باشد. سيركردن بچه‌ها با خوراكي‌هاي بدون ارزش غذايي يا باارزش غذايي پائين مانند چيپس و پفك و دسترسي نداشتن به ريزمغذي‌هاي ضروري شايد يكي از همان مشكلاتي باشد كه به اين مسئله دامن زده و به نوعي موجب حاد شدن آن شده است. در واقع كوتاه‌قدي تغذيه‌اي معرف سوءتغذيه‌اي مزمن است كه موجب مي‌شود كودك به قد مناسب براي سن خود دست نيابد. محروميت مستمر در دست يافتن به غذاي كافي به علت فقر، عفونت‌هاي مكرر حاصل از شرايط ناسالم محيطي و بهداشتي و دسترسي نداشتن به خدمات و مراقبت‌هاي مطلوب بهداشتي از مهم‌ترين علل كوتاه‌قدي تغذيه‌اي است.

هم‌اكنون سوءتغذيه كودكان بويژه كم‌وزني و كوتاه‌قدي تغذيه‌اي به يكي از مشكلات بهداشتي – تغذيه‌اي گروه‌هاي آسيب‌پذير مطرح شده است و تفاوت شيوع در مناطق شهري و روستايي دغدغه‌اي بين مسئولان ايجاد كرده كه نيازمند برنامه‌ريزي و اجراي مداخلات اساسي است. به همين منظور با مينا مينايي، مسئول برنامه تغذيه كودكان اداره بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت و درمان درباره برنامه‌هاي اين وزارتخانه براي جلوگيري و نحوه مواجهه با اين مشكل گفت‌وگو كرده‌ايم.

خانم مينايي! ابتدا به منظور آگاهي بيشتر مردم،درباره كوتاه‌قدي تغذيه‌اي و عوامل به وجود آورنده آن در كودكان توضيح دهيد؟

سوءتغذيه كودكان به عنوان پيامد نه بيماري همواره مورد توجه مجامع جهاني بهداشت بوده است. اين مشكل پيامد اثرهاي متقابل بدن انسان و محيط، دسترسي ناكافي به غذا، ابتلا به بيماري‌ها، مهارت ناكافي در تغذيه كودك،‌محدوديت دسترسي به مراقبت‌ها و خدمات بهداشتي است كه با عوارض متعدد ازجمله اختلال رشد جسمي و تكامل مغزي، كاهش بهره هوشي ، قدرت يادگيري، افت تحصيلي، افزايش موارد ابتلا به بيماري‌ها، پوكي استخوان و در نهايت كاهش توانمندي‌هاي ذهني و جسمي افراد، توسعه اجتماعي و اقتصادي مناطق و كشورها را به خطر مي‌اندازد. در اين زمينه سالانه نزديك به 10 ميليون كودك در كشورهاي درحال توسعه از بين مي‌روند كه علت زيربنايي 50درصد اين مرگ و ميرها سوءتغذيه است.

از سويي ديگر كوتاه‌قدي تغذيه بازتاب غفلت و فرصت‌هاي از دست رفته است. اين مشكل مي‌تواند ناشي از شرايط اقتصادي نامناسب در زمينه دريافت مواد غذايي و عفونت‌هاي مزمن يا تكرارشونده خفيف باشد كه به محدوديت‌هاي جذب مواد غذايي منجر مي‌شود. مطالعات در نقاط مختلف دنيا نشان مي‌دهد 50 درصد كودكاني كه در شرايط نابسامان اقتصادي و اجتماعي به سر مي‌برند تا دو سالگي به كوتاه قدي تغذيه‌اي مبتلا مي‌شوند.

حمله‌هاي مكرر بيماري‌هاي اسهالي، عفونت‌هاي حاد دستگاه تنفسي فوقاني، الگوي نامناسب تغذيه به علت ناآگاهي تغذيه‌اي مادر بويژه بعد از 6 ماهگي، دسترسي محدود به غذاهاي متنوع و ناامني غذايي در روستا از علل عمده كوتاه‌قدي تغذيه‌اي در كودكان كشور است. مهمتر از همه نقش ريزمغذي‌ها در سفره غذايي كودكان شهر و روستا كه در تأمين رشد طولي كودك مؤثر است، اغلب فراموش مي‌شود.

همچنين كمبود ريزمغذي‌ها در نتيجه عفونت‌هاي انگلي كه در مناطق روستايي شايع‌تر است، تشديد مي‌شود. در اين زمينه مهمترين مقطع مداخله براي فراهم كردن قد مناسب كودكان تا دو سالگي است كه اين نياز در مناطق روستايي بيشتر احساس مي‌شود.

در مجموع كوتاهي قد در هر مقطعي جبران‌ناپذير است و با كوتاه قدي‌هاي احتمالي بعدي، جمع مي‌شود و اين روند تا دوران پس از بلوغ ادامه مي‌يابد، لذا براي جلوگيري از كوتاه شدن قد كودكانمان بايد فقط امروز به فكر چاره باشيم.

شاخص‌هاي مهم تن‌سنجي در كودكان كدامند و چه عواملي روي اين شاخص‌ها و وضع تغذيه كودكان تأثيرگذار هستند؟

در كودكان سه شاخص مهم تن‌سنجي شامل وزن براي سن كه نشان‌دهنده ابتلا يا عدم ابتلا به كم‌وزني است، قد براي سن كه نشان‌دهنده ابتلا يا عدم ابتلا به كوتاه‌قدي است و وزن براي قد كه نشان‌دهنده ابتلا يا عدم ابتلا به لاغري است، به كار مي‌رود. كوتاه‌قدي تغذيه‌اي نشان‌دهنده كندي رشد اسكلتي است. اين محدوديت رشد مي‌تواند از زمان تولد شروع شده باشد، والدين در چند ماه يا حتي در طول سال به كندي رشد قد كودك خود پي نمي‌برند و متأسفانه زماني متوجه آن مي‌شوند كه جبران آن در سال‌هاي بعد و حتي تا جواني ديگر امكان‌پذير نخواهد بود. حتي اگر پس از اين زمان كودك رشد خوبي هم داشته باشد، رشد از دست رفته در اين فاصله زماني جبران نخواهد شد، چرا كه رشد خطي قد خيلي كندتر از رشد توده بدن است. وزن يك كودك در پايان يك سالگي سه برابر شده، اما قد او فقط دو برابر مي‌شود، در مقابل روند كوتاه ماندن قد هم پديده‌اي طولاني‌تر از از دست رفتن وزن بدن است. در شرايط طبيعي، عوامل ناسازگاري كه رشد و نمو كودك را تحت تأثير قرار دهد، وجود ندارد، تفاوتي كه در الگوي رشد بچه‌ها و در نتيجه تفاوت‌هاي نژادي و قومي در جهان وجود دارد، محدود است و تفاوت‌هايي را كه در شرايط برابر و مساوي در كودكان زير پنج‌سال ايجاد مي‌كند حدود يك تا پنج‌درصد است. در صورتي كه بازبيني داده‌هاي قد، وزن، سن و جنس كودكان پيش‌دبستاني چندين كشور نشان‌دهنده تأثير عوامل اقتصادي و اجتماعي در ايجاد تفاوت‌هاي 12درصدي در قد و 30 درصدي در وزن است.

عوامل اجتماعي و اقتصادي كه بر شاخص‌هاي تن‌سنجي و رشد و نمو كودكان اثر مي‌كند، بعضي سريع و نزديك و برخي دور و غيرمستقيم است. وضع دريافت مواد غذايي و ابتلا به بيماري از عوامل سريع و نزديك است و عوامل دورتر كه مستقيم بر شاخص‌هاي تن‌سنجي مؤثر نيستند با تأثير بر عوامل فوري و نزديك يا از طريق مسيرهاي پيچيده‌تر و جانبي عمل مي‌كنند، مانند فقر، تهيه الگوهاي غذايي نامناسب، استفاده از آب ناسالم، بهره نبردن از خدمات بهدشتي- درماني كه به علت دريافت ناكافي غذا، ابتلا به بيماري‌ها و اختلال در جذب مواد غذايي را به دنبال دارد.

خانم مينايي! وضع ابتلا به كوتاه قدي تغذيه‌اي در بين كودكان ايراني حاكي از چيست؟ در اين زمينه شيوع كوتاه قدي تغذيه‌اي در چه مناطقي از كشور قابل توجه است؟

سوءتغذيه كودكان بويژه كم وزني و كوتاه قدي تغذيه‌اي در ايران به عنوان يكي از مشكلات بهداشتي و تغذيه‌اي گروه‌هاي آسيب‌پذير مطرح است و بررسي‌ها و مطالعات متعدد در اين زمينه نشان مي‌دهد كه شيوع كوتاه قدي كودكان زير پنج سال در كشور در سال 74، 20درصد بوده است، همچنين براساس نتايج نخستين بررسي كشوري شاخص‌هاي تن‌سنجي كودكان در سال77، شيوع كوتاه قدي تغذيه‌اي 4/15 درصد و در پسران و دختران به ترتيب 8/16 و 9/13 درصد گزارش شده است.

ميزان شيوع كوتاه قدي در كودكان روستايي هم تقريباً 5/1 برابر كودكان شهري است.

بررسي نتايج همچنين نشان مي‌دهد كه 15 درصد كودكان ايراني تا آغاز يك سالگي كمتر از آنچه سن آنها ايجاب كرده، قد كشيده‌اند. اين رقم تا پايان 23 ماهگي به 18 درصد رسيده و پس از اين سن تا پايان پنج سالگي كوتاهي قد در همين حدود تداوم داشته است.

در اين زمينه نتايج نخستين بررسي كشوري وضع ريزمغذي‌ها در سال 80 هم نشان داده است كه شيوع كوتاه قدي تغذيه‌اي در گروه سني 15 تا 23 ماه، در دختران و پسران به ترتيب 5/14 و 1/15 درصد و در گروه سني 6 ساله بين دختران 6/9 و پسران 5/13 درصد بوده است، بنابر مقايسه يافته‌ها در سطح ملي، روند كاهش كوتاه قدي در سال‌هاي 77 تا 80 كند شده است. اگرچه براساس طبقه‌بندي سازمان جهاني بهداشت، ايران در سال‌هاي 74، 77 و 80 از نظر شيوع كوتاه قدي از گروه كشورهاي با شيوع متوسط به گروه كشورهاي با شيوع پائين ارتقا يافته است، اما سرعت روند تغييرات كاهش يافته و به منظور كاهش كوتاه قدي بايد استانداردهاي زندگي ارتقا يافته و كيفيت الگوي رژيم غذايي بويژه در زمينه تأمين ريزمغذي‌ها بهبود يابد، بنابراين با وجود كاهش شيوع كوتاه قدي تغذيه‌اي در سال‌هاي 74 تا 80، همچنان سوءتغذيه كودكان از مهمترين مشكلات بهداشتي كشور است.

درباره مناطق با شيوع بالاي كوتاه قدي تغذيه‌اي چطور؟

نتايج بررسي‌ها در اين زمينه نشان مي‌دهد شيوع كوتاه قدي تغذيه‌اي در يكي از استان‌هاي جنوب شرقي كشور بيشتر بوده و اين آمار در روستاها به شكل معني‌داري بيش از شهرها است. در مناطق روستايي برخي استان‌هاي جنوب شرقي، شمال شرقي، مركز و جنوب كشور حدود 50 درصد كودكان مبتلا به كوتاه قدي را در خود جاي داده‌اند.

البته يافته‌هاي مطالعات دهه جديد در ايران بيانگر كاهش درصد كودكان مبتلا به سوءتغذيه در ايران است، اما همچنان اين مشكل در برخي مناطق اولويت مهم مداخلاتي در حوزه سلامت است.

در اين باره اداره بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت با همكاري صندوق كودكان سازمان ملل متحد در ايران و دانشگاه‌هاي علوم‌پزشكي كشور، بررسي شاخص‌هاي تن‌سنجي كودكان زير 6 سال را به تفكيك شهرستان‌هاي زيرپوشش در سال‌هاي 86-87 اجرا كرد كه در آن شيوع سوءتغذيه (كم‌وزني، كوتاه قدي، لاغري متوسط و شديد) كودكان زير 6 سال به تفكيك جمعيت شهري و روستايي شهرستان‌ها تعيين خواهد شد. اميدواريم با نتايج حاصل از اين بررسي، نقشه سوءتغذيه كشور به تفكيك شهرستان‌ها ترسيم شود. بديهي است شناسايي نقاط در معرض خطر ناامني غذايي مي‌تواند زمينه لازم براي ارائه مداخلات هدفمند آينده مانند ارتقاي پوشش و كيفيت خدمات بهداشتي و درماني، شناسايي و درمان رايگان كودكان مبتلا به سوءتغذيه و ارتقاي مشاركت بخش‌هاي توسعه و رفاه اجتماعي را فراهم آورد.

وزارت بهداشت به منظور كاهش سوءتغذيه و مواجهه با مشكل كوتاه قدي تغذيه‌اي كودكان چه برنامه‌هايي در دست اجرا دارد؟

از سال 75 تا 78 طرح مشاركتي كاهش سوءتغذيه در كودكان مناطق روستايي سه شهرستان كشور با همكاري دستگاه‌هاي مسئول اجرا شد تا بر مبناي آن الگوي اجرايي مناسبي كه قابل تعميم به كل كشور باشد، به دست آيد.

ارزشيابي اين طرح مشاركتي پس از سه سال اجرا، حاكي از آن است كه ميزان شيوع سوءتغذيه كودكان در مناطق موردمداخله تا حدود 50 درصد كاهش يافت.

همچنين برنامه حمايتي تغذيه كودكان زير 6 سال مبتلا به سوءتغذيه خانوارهاي نيازمند با همكاري كميته امداد از سال 80 در شهرستان سوادكوه مازندران اجرا شد و نتايج مفيد آن موجب شد در مدت كوتاهي به 14 استان كشور تعميم يابد. در اين برنامه كمك‌هاي غذايي به شكل سبد غذايي از سوي دفتر بهبود تغذيه جامعه طراحي شده و براساس آن كميته امداد كودكان نيازمند را زيرپوشش مي‌برد.

همچنين با هدف اجراي ماده 4آئين نامه چتر ايمني رفاه اجتماعي با رويكرد حمايت از گروه‌هاي آسيب‌پذير، برنامه حمايت تغذيه‌اي اين گروه‌ها از نيمه سال 84 با همكاري وزارتخانه‌هاي بهداشت و رفاه و كميته امداد در كشور اجرا شد و هم‌اكنون 50هزار كودك زيرپوشش اين برنامه، سبد غذايي دريافت مي‌كنند. نتايج پايش و ارزشيابي اين برنامه هم بيانگر بهبود وضع تغذيه بيش از 40 درصد كودكان مبتلا به سوءتغذيه است، همچنين 50 درصد كودكان با دريافت خدمات مشاوره تغذيه بهبود يافته‌اند.

برنامه تأمين يك وعده غذاي گرم در روستامهدها هم با حمايت وزارت رفاه و تأمين اجتماعي از سال 86 با همكاري دفتر كودكان سازمان بهزيستي و اداره بهبود تغذيه جامعه در بيش از پنج هزار روستامهد اجرا شده است كه در آن شاخص‌هاي رشد كودكان قبل از شروع و در انتهاي برنامه از سوي سيستم بهداشتي كشور تعيين مي‌شود.

به علاوه ايجاد مغازه‌هاي كوچك مواد غذايي در مناطق دورافتاده و دور از دسترس، بهسازي محيط و سالم‌سازي آب آشاميدني، سوادآموزي، تنظيم سبد غذايي و ارائه كودكان مبتلا به سوءتغذيه، فعاليت 120 مركز مشاوره تغذيه، اجراي طرح‌هاي اشتغالزايي و افزايش درآمد از ديگر طرح‌هايي است كه در اين زمينه اجرا مي‌شود.