تشخیص افتادگی رحم، علت چیست؟

مي‌گويد: «اصلا نمي‌خواهم زايمان طبيعي داشته باشم» و كوتاه هم نمي‌آيد. مي‌پرسم:‌ «چرا؟» جواب مي‌دهد: «نمي‌خواهم هزار و يك مشكل پيدا كنم و مثل مادرم دچار افتادگي رحم و مثانه شوم، تكرر ادرار پيدا كنم و...» با خجالت ادامه مي‌دهد:‌ «مشكل زناشويي هم كه...» اين ذهنيت خيلي از خانم‌هاي ايراني است و شايد علت افزايش تمايل آنها به سزارين هم همين ترس‌ها باشد.اتفاقا شيوع افتادگي مثانه و رحم هم كم نيست ولي نمي‌توان همه تقصيرها را گردن زايمان طبيعي انداخت چون به قول خانم دكتر طاهره افتخار، جراح و متخصص زنان و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران، اين مشكل علت‌هاي خيلي زيادي دارد و حتي خانم‌هاي مجرد به آن دچار مي‌شوند و اگر مانند كشورهاي ديگر براي خانم‌ها قبل از بارداري، در طول اين دوران و بعد از زايمان ورزش‌هاي خاص تقويت عضلات كف‌لگن انجام شود، احتمال افتادگي رحم پس از زايمان بسيار كم خواهد بود.
علت افتادگي رحم و مثانه چيست؟
افتادگي‌ها و اختلال‌هاي كف‌لگن به علت ضعف عضلات كف‌لگن و پارگي فاشياي قدام و خلف واژن اتفاق مي‌افتد. وقتي قدام واژن دچار اختلال و پارگي باشد، ممكن است حتي با عطسه و سرفه هم ادرار بي‌اختيار خارج شود. گاهي هم ديواره قدام واژن كه مثانه روي آن قرار دارد به صورت توده از آن خارج مي‌شود كه به آن «سيستوسل» مي‌گويند. اگر ديواره‌ خلفي دچار مشكل باشد نيز رحم نازل مي‌شود و داخل واژن مي‌افتد؛ يعني «ركتوسل».
چه كساني بيشتر دچار اين مشكلات مي‌شوند؟
خانم‌هايي كه عوامل خطر در آنها وجود دارد مثلا مبتلا به آسم هستند و مدام سرفه مي‌كنند يا دچار يبوست مزمن‌اند. هر عاملي كه باعث افزايش دائمي فشار شكم شود، ممكن است باعث افتادگي رحم و مثانه شود. حتي برخي مبتلايان اصلا ازدواج نكرده‌اند ولي به علت يبوست مزمن دچار پرولاپس يا افتادگي رحم مي‌شوند. زايمان سخت با فورسپس يا وسايل ديگر، زايمان طول كشيده و سخت، زمينه ژنتيكي، بافت همبندي ضعيف و سوءتغذيه و سوءجذب موادغذايي كه باعث اختلال جذب مواد پروتئيني شود نيز باعث بروز اين اتفاق خواهدشد. خود بارداري هم فشار مزمن روي لگن است.
اينكه مي‌گويند هر خانمي كه زايمان طبيعي داشته باشد، حتما دچار افتادگي رحم يا مثانه مي‌شود، درست است؟
درست است كه يكي از عوامل شايع خطر، زايمان طبيعي است مخصوصا اگر سر بچه بزرگ باشد يا زايمان سخت و طول كشيده شود، ولي همه خانم‌هايي كه زايمان طبيعي دارند، دچار افتادگي نمي‌شوند زيرا به بافت همبندي فرد بستگي دارد؛ ممكن است خانمي چهار زايمان داشته باشد و به افتادگي رحم مبتلا نشود و خانمي ديگر با يك زايمان، دچار اين مشكل شود.
عوارض ابتلا به اين مشكل چيست؟
بي‌اختياري ادرار و حالت اضطرار در دفع ادرار؛ اين بيماران به محض اينكه احساس مي‌كنند، بايد براي دفع ادرار به دستشويي بروند در غير اين صورت نمي‌توانند آن را كنترل كنند. گاهي هم اختلال دفع مدفوع پيدا مي‌كنند كه يا به صورت اضطرار در دفع است يا هرچه زور مي‌زنند، نمي‌توانند دفع داشته باشند. عده‌اي هم دچار مشكلات جنسي مي‌شوند و به رضايت و ارگاسم نمي‌رسند چون عضلات واژن شل شده‌اند. احساس ناراحتي و سنگيني در ناحيه پايين شكم نيز از ديگر عوارض است.
درمان چگونه است؟
به مشكل و فرد بستگي دارد. برخي بيماران با فيزيوتراپي و دارو درمان مي‌شوند و برخي ديگر بايد از راه واژن يا شكم جراحي شوند. گاهي هم براي خانم‌هايي كه مسن‌تر هستند يا بافت فاشياي‌شان ضعيف است از بافت مش استفاده مي‌شود كه يا ساختني و مصنوعي است يا از بافت انساني يا حيواني.
كساني كه جراحي مي‌شوند، صددرصد بهبود مي‌يابند يا احتمال عود هم وجود دارد؟
اين مساله به شرايط بيمار بستگي دارد. در 10 درصد موارد ممكن است مشكل عود كند مثلا در خانم‌هاي مسن كه بافت‌هايشان از بين رفته يا خانم‌هايي كه علت افتادگي رحمشان يبوست مزمن بوده و همچنان هم درمان نشده، احتمال عود وجود دارد.
مي‌توان از افتادگي رحم و مثانه پيشگيري كرد؟
گاهي امكان‌پذير است. مثلا اگر پزشك متوجه شود جنين درشت است يا در طول زايمان حس كند پيشرفت زايمان كند است، سزارين را توصيه مي‌كند در غير اين صورت، گاهي آنقدر صدمه شديد خواهد بود كه بافت عضلاني فلج مي‌شود و جبران‌پذير نيست و بافت كاملا از بين مي‌رود. اين عارضه با فيزيوتراپي كمي ترميم مي‌شود ولي برگشت‌پذير نيست. در برخي موارد نيز لازم است درمان‌هاي نگهدارنده يا جراحي انجام شود. تقويت عضلات كف‌رحم در دوران بارداري و بعد از زايمان نيز تا حد زيادي جلوي بروز اين مشكل را مي‌گيرد.
منظورتان از درمان نگهدارنده چيست؟
از تغيير سبك زندگي بيمار گرفته تا كاهش اضافه‌وزن و... . وزن و تغذيه در اين بين نقش مهمي دارند، برخي خانم‌ها هيچ علامتي از افتادگي رحم ندارند ولي به محض اينكه وزنشان اضافه مي‌شود يا رژيم‌غذايي‌شان تغيير مي‌كند، دچار بي‌اختياري ادرار يا تشديد آن مي‌شوند. تمرين براي تقويت عضلات كف‌لگن در منزل هم بسيار موثر است.
چه زماني جراحي پيشنهاد مي‌شود؟
اگر افتادگي خفيف باشد، جراحي به عنوان اولين راه‌حل نيست. ابتدا همان‌طور كه گفتم تغيير شيوه زندگي و تغذيه توصيه و حتي داروهايي تجويز مي‌شود كه خيلي موثرند. در مرحله بعد، پزشك مداخلاتي انجام و دستگاهي به نام پساري داخل واژن قرار مي‌دهد. اين روش تا حد زيادي علايم را از بين مي‌برد و در درازمدت باعث بهبود هم مي‌شود ولي متاسفانه خانم‌ها كمتر تن به انجام اين اقدام‌ها مي‌دهند و مي‌خواهند خيلي زود مشكل با جراحي حل شود!
اگر خانمي براي درمان اقدام نكند، ممكن است دچار عوارض جدي‌تر مي‌شود؟
حتما مشكل‌ساز خواهد بود، مثلا بيماري 60 ساله داريم كه هيچ وقت ازدواج نكرده‌اند و در حال حاضر به دليل نارسايي كليه بستري شده‌اند. علت مشكلشان هم افتادگي رحم و مثانه است چون اگر اين افتادگي شديد باشد، باعث نارسايي كليه مي‌شود.
افتادگي رحم باعث بروز مشكلات جنسي هم مي‌شود؟
بله ولي برخي خانم‌‌ها تمام مشكلات جنسي‌شان را به افتادگي رحم و ريلكس‌شدن واژن بعد از زايمان طبيعي ربط مي‌دهند در صورتي كه اين‌طور نيست. اين اتفاق فقط در برخي موارد مي‌افتد.
چه وقت بايد به پزشك مراجعه كرد؟
خانم‌ها با مشاهده هر مشكلي بايد حتما به پزشك حاذق مراجعه كنند مخصوصا اگر فشار و درد در ناحيه شكم، بي‌اختياري ادرار و مدفوع، تكرر ادرار و فوريت در دفع آن دارند يا توده‌اي از واژن خارج شده باشد، احتمال افتادگي رحم و مثانه وجود دارد.خيلي از پژوهش‌ها نشان داده كه ورزش عضلات كف لگن در پيشگيري و درمان افتادگي رحم و مثانه بسيارمفيد است و باعث مي‌شود نياز به جراحي كه گاهي مقاربت دردناك هم از عوارض آن و پرهزينه است، از بين ‌برود. تقويت عضلات كف‌ لگن در دوران بارداري و بعد از زايمان هم مفيد است. در حال حاضر در بيمارستان ميلاد براساس برنامه‌اي خانم‌هاي باردار را ورزش مي‌دهند تا عضلات كف لگن تقويت شود و در اثر زايمان كمتر صدمه ببيند و زايمان راحت‌تر انجام شود. بعد از زايمان هم اين ورزش‌ها انجام مي‌شود تا از مشكلات مربوط به واژن كه اختلال جنسي و دفع، پيش مي‌آورد تا حد زيادي پيشگيري يا شدت آنها كم شود.