اولین شیردهی، غرایز نوزاد را بشناسید

شير مادر دقيقاً درصد مناسبي از مواد غذايي لازم براي شيرخوار را دارد. با هيچ فرمولي نمي‌توان شيري مانند شير مادر را تهيه كرد! وقتي نوزاد از شير مادر تغذيه مي‌كند احساس گرما و آرامش و رضايت به مادر دست مي‌دهد. چربي و پروتئين شير مادر بهتر از چربي و پروتئين شيرهاي ديگر است و به خوبي هضم و جذب مي‌شود.

 

به همين دليل دردهاي قولنجي، استفراغ وحساسيت نسبت به پروتئين در بين شيرخواراني كه از شير مادر تغذيه مي‌شوند، مشاهده مي‌شود. تغذيه با شير مادر به طور كامل مواد مغذي را براي شيرخوار تأمين مي‌كند. هيچ منبع غذايي قابل دسترس‌تر، مغذي‌تر و ارزان‌تر از شير مادر وجود ندارد و تنها غذاي كامل براي شيرخوار تا پايان 6 ماهگي است. با توجه به اهميت شير مادر مقاله‌اي را در اين خصوص ترتيب داده‌ايم كه اميدواريم مفيد واقع شود.

 

چه عواملی نوزاد را قادر به خزيدن به طرف پستان مادر می‌نمايد؟

نوزادانی که متولد می‌شوند به علت داشتن غرايز بسياری قادر به خزيدن به طرف پستان می‌باشند. حس بوئيدن، ديدن و چشيدن به نوزاد در جستجو و يافتن پستان کمک می‌کند و از طرفی قدرت شنيدن و برقراري تماس پوست به پوست ضمن احساس آرامش و لذت، محيط مناسبی را برای او ايجاد نموده و با توانايي در انجام حركات مناسب در صورت و دهان و اندام‌هاي فوقاني و تحتاني، وي را  قادر به خزيدن به طرف پستان مادر و مكيدن آن مي نمايد.

 

در ضمن با قرار گرفتن نوزاد بر روی قفسه سينه مادر، خود مادر نيز عامل مهمی در آراستن و ساماندهی تحريکات بويايی، بينايی، شنوايی و ادامه تماس در نوزاد می‌باشد.

 

حس بويايی:

حس بويايی در نوزاد  نقش بسيار مهم و راهنمای خوبی در يافتن پستان مادر دارد. بوی پستان، محرک قوی درگرفتن پستان می‌باشد به همين دليل نوزادان بلافاصله بعد از تولد، پستان شسته نشده مادر را بر پستان شسته شده ترجيح می‌دهند زيرا همراه با ترشح شير وکلستروم، نوک پستان و‌هاله قهوه‌ای با توانايی در توليد ماده‌اي با بوی مخصوص شبيه به بوی مايع آمنيوتيک که برای نوزاد آشناست سبب جلب توجه وی به طرف پستان می‌شود به طوري که نوزاد به ملحفه یا پارچه مالیده شده به پستان مادر نيز جلب خواهد شد. بنابراين استفاده از خوشبوکننده زير بغل در مادر و شستن بی مورد پستان وی، سبب اختلال در يافتن آن توسط نوزاد خواهد شد.

 

حس بينايی:

نوزادان می‌توانند با وجود ديد كم، چهره مادر خود را تشخيص بدهند و اغلب از اين عمل لذت می‌برند. تلاقی نگاه مادر و نوزاد بسيار زيباست که حاصل اشتياق مادر و توانايی نوزاد در انجام آن می‌باشد. نوزاد با خيره شدن به صورت مادر، در حافظه خود چهره وی را بخاطر می‌سپارد، به طوري که پس از 4 ساعت از تماس اوليه، وی قادر به تشخيص تصوير صورت مادر خود از سايرین می‌باشد. نوزاد بلافاصله بعد از تولد چشم‌هايش را کاملا باز می‌کند و قادر به ديدن تصاوير نزديک خصوصا تصاوير تيره در زمينه روشن می‌باشد (مانند نوک پستان) به اين منظور رنگ‌هاله پستان مادر نيز برای نوزاد يک راهنمای خوب در گرفتن پستان می‌باشد. همچنين درشرايط هم اتاقی مادر و نوزاد، همراه با تماس اوليه و مکيدن پستان، تلاقی نگاه مادر و نوزاد در ساعت اول زندگی می‌تواند بيانگر کاهش قابل توجه و معنی‌دار در رها کردن و ترک کودک در سال‌های بعد باشد.

 

حس چشايی:

نوزاد با داشتن حس چشايی آشنا شده از قبل با مزه مايع آمنيوتيک، دست و انگشتان خود و سپس پستان مادر را که دارای بویی  شبيه به مايع آمنيوتيک می‌باشد را می‌مکد.

 

حس شنوايی:

صدای مادر به حالت آکوستيک از محيط مايع آمنيوتيک به جنين رسيده و عکس‌العمل وی را باعث می‌شود. تعداد ضربان قلب نوزاد و جنين با شنيدن صدای مادر آهسته‌تر می‌شود، حتی ريتم ضربان قلب مادر نيز می‌تواند سبب آرامش در نوزاد شود به طوري‌که ضربان قلب حدود 70 بار در دقيقه مادر در روزهای اول تولد،  نه فقط سبب آرامش نوزاد مي‌شود، بلکه از کاهش وزن بعد از تولد در نوزاد نيزجلوگيری می‌کند. صدای مادر سبب نمو روانشناختی نوزاد و بهبود رشد وی می‌شود و در ضمن روی رشد مغز نيز تاثیر دارد.

 

نوزادان از زمان زندگی در دوران داخل رحمی صدای مادر را می‌شنوند و بخاطر می‌سپارند و می‌توانند صدای مادر خود را از صدای سایر مادران تشخيص دهند و حتی حدود 80درصد از آنها می‌توانند صدای پدر خويش را نيز بخاطر بسپارند. نوزادان صدای مادر را دوست داشته و با شنيدن آن به مدت طولاني‌تری پستان را می‌مکند. به دليل طبيعی بودن صدای مادر که يک عامل مهم در تحريک آرام برای نوزاد در رحم بوده و به آن عادت نموده است، گذاشتن وی روی قفسه سينه مادر بلافاصله بعد از تولد فرصت مناسبی خواهد بود که وی مجددا صدای مادر را بشنود و از طرفی اين عمل سبب تحريک و تکامل شنوايی در مرحله انتقال زندگی داخل رحمی به محيط خارج رحمي می‌باشد.

 

هوشياری و فعاليت مغزی:

بعد از تولد، نوزادان سالم عموما هوشيار وآرام هستند و هنگامي که بلافاصله بعد از تولد روی سينه مادر قرار گيرند شروع به جستجو در اطراف خواهند نمود و سپس طي مدت 150 دقيقه بعد از تولد، به خواب می‌روند.

 

توانائی حرکات در اندام‌های تحتانی و فوقانی:

نوزادان در اندام‌های تحتانی با توانايی در رفلکس قدم‌زدن(Stepping reflex) از روی شکم مادر به طرف پستان کشانيده می‌شوند و همچنين از طرفی با ايجاد ضربات و فشار پاهای خود به شکم مادر سبب کمک به خروج جفت و کاهش خونريزی از رحم مادر می‌شوند.

 

نوزادان با حرکات افقی در اندام‌های فوقانی به صورت بالا و پايين بردن بازو، به طرف جلو رفته و توسط ضرباتی که با دست خود به نوک پستان مادر می‌زنندکمک به برجسته نمودن و بيرون آمدن آن نموده که سبب سهولت در گرفتن پستان می‌شود. ضمنا با ماساژ پستان و به دنبال آن مکيدن آن، مقدار زيادی اکسی توسين از غده هيپوفيز ترشح شده و همچنين اين عمل سبب توليد پرولاکتين(هورمون تولید شیر) و توليد شير نيز می‌شود.

پستان گرفتن

شیردهی نباید دردناک باشد اما ناراحتی مختصر طی 2 هفته اول شیردهی شایع است.  شیردهی دردناک اغلب در اثر وضعیت نادرست در آغوش گرفتن یا پستان گرفتن ایجاد می‌شود که باید بلافاصله اصلاح گردد. گاهی ممکن است ناراحتی زمانی ایجاد شود که شیر مادر شروع به برقراری می‌نماید. بعضی دردهای قابل توجه یا حساسیت‌ها باید سریعاً توسط یک پزشک ارزیابی گردد. پستان گرفتن یکی از قدم‌های خیلی مهم برای شیردهی موفق است.

 

چند راهکار مفید در این زمینه وجود دارد

که شامل تماس آرام با لب پائینی نوزاد بوسیله نوک پستان برای باز کردن کامل دهان کودک و یا کشش آرام چانه نوزاد به پایین می‌باشد. نوزاد باید مقدار زیادی از پستان را در دهان بگیرد، معمولاً باید یک اینچ یا بیشتر از‌هاله پستان همراه با نوک پستان به طرف کام نرم قرار گیرد. مادر ممکن است برای تسهیل این وضعیت، پستانش را با استفاده از یک وضعیت راحت با دستش نگه دارد. مادر باید به یک وضعیت راحت عادت کند و کودک را به پستان بگذارد.

 

نوزاد باید نزدیک نگه داشته شود، روبروی مادر، در حالیکه چانه و نوک بینی اش در تماس با پستان باشد اما کاملاً مسدود نگردد. عاقلانه است که مادر پستانی که برای شروع تغذیه استفاده می‌شود را عوض کند و زمان گذاشتن به هر پستان در طول روز برابر باشد. مادر می‌تواند از طريق قراردادن آرام انگشتش در دهان نوزاد قبل از در آوردن پستان، مکیدن را متوقف  کند.

 

در اين مورد ذکر 4 نکته ضروری است: 

هاله بیشتری بالای لب بالایی شيرخوار باشد. 

دهان شيرخوار کاملا باز باشد. 

لب پایین به سمت بيرون برگشته باشد. 

گونه‌های شيرخوار با پستان مادر در تماس باشد.

 
نتیجه پستان گرفتن نا مناسب
اگر شيرخوار تنها به نوک پستان وصل باشد، برای مادر بسیار دردناک است.  این حالت دلیل اصلی زخم نوک پستان است.  شيرخوار تلاش در خارج کردن شیر از پستان دارد در حالیکه فقط نوک پستان را می‌مکد، تکرار این عمل باعث شکاف  در نوک پستان می‌شود. چون شیر به این ترتیب از پستان خارج نمی‌شود، پستان‌ها متورم شده و شیر اضافی تولید نمی‌کنند، شيرخوار گرسنه مانده و بی‌تابی كرده و مادر احساس شکست در تغذیه شيرخوار می‌کند. برای پیشگیری از این حالت مادر نیاز به مشورت با فرد صاحب نظر در مورد بهترین نحوه «وضعيت شیردهی» دارد.
 
رفلکس‌های نوزاد وقتی چیزی به اطراف دهان نوزاد تماس برقرار می‌کند نوزاد دهان خود را باز می‌کند و سر خود را به سمت آن می‌چرخاند و به دنبال آن می‌گردد، زبان خود را پایین و به جلو می‌آورد.  به این «رفلکس جستجو» می‌گویند. قاعدتا با این عمل به دنبال پستان مادر می‌گردد. وقتی چیزی با کام نوزاد تماس حاصل می‌کند نوزاد شروع به مکیدن می‌کند. و زمانی که دهانش با شیر پر شد آن را می‌بلعد.  این اعمال رفلکس‌های طبیعی هستند و نوزاد بدون یادگیری قبلی آنها را انجام می‌دهد.
 
نحوه شیردهی صحيح
نكات مهم در زمان قراردادن شيرخوار برای شیردهی:
 بدن و سر شيرخوار در یک امتداد باشد.
 شيرخوار به بدن مادر نزدیک باشد.
 تمام بدن شيرخوار حمایت شده باشد.
 شيرخوار به نوک پستان مادر از ناحیه بینی نزدیک شود.

 

مادر باید:

 دست خود را زیر پستان قرار دهد.
 انگشت شست خود را بالای پستان قرار دهد.
 تمام پستان را به دهان شيرخوار هدایت کند و از به دهان گذاشتن نوک پستان پرهیز كند.
 برای رفع مشکلاتی که در خلال شیردهی رخ می‌دهند از مشاوره‌های به هنگام و کارآمد برخوردار باشد.

 

همه زنان شیرده و کودکانشان که زودتر از 48 ساعت پس از زایمان، از بیمارستان ترخیص می‌شوند باید پس از 2-4 روز توسط یک متخصص اطفال یا سایر ارائه دهندگان دانش آموخته خدمات سلامت، مراقبت شوند. این مسئله به منظور ارزیابی شرایط سلامت نوزاد (برای مثال وزن، وضعیت آب بدن و زردی) در این سن بحرانی توصیه می‌شود که به اندازه تحت نظر گرفتن مادر و شيرخوار در طول تغذیه با شیر مادر، حائز اهمیت است. زنان می‌توانند مطمئن شوند که داشتن یک رژیم غذايي متعادل، عموماً مواد مغذی مورد نیاز شیرخواران را تامین می‌نماید. بطور متوسط تخمین زده می‌شود که زنان شيرده تقریباً به 500 کیلو کالری در روز بیشتر از سطح توصیه شده برای زنان غیر باردار و غیر شیرده نیاز دارند و دریافت غذای اضافی در مادر عموماً نیاز اضافی به ویتامین‌ها و مواد معدنی را فراهم خواهد کرد (احتمالاً به استثناء کلسیم  و روی). زنان سنین باروری نیاز به دریافت نگهدارنده کلسیم به میزان mg 1000 در روز در همه زمان‌ها شامل دوره بارداری و شیردهی دارند.

 

دریافت از طریق رژیم غذایی منبع اصلی برای نیازهای تغذیه‌اي است. اما بسیاری از زنان شیرده در سطح دریافت کالری پائین‌تري از میزان پیشنهادی هستند؛ در عوض ذخائر بدنی خود را مصرف می‌نمایند. این موضوع منجر به کاهش وزن واضح شده و بنظر نمی رسد که روی شیردهی تاثیر داشته باشد. مادر باید برای نوشیدن مقادیری از مایعات برای رفع تشنگی و تامين آب کافی تشویق شود.

 

نیاز نیست که از غذاهای خاصی(تند یا داراي طعم شديد) بخاطر شیردهی اجتناب شود، مگر اینکه شیرخوار نسبت به غذاهای خاصی واکنش منفی نشان دهد. همسر می‌تواند یک نقش حمایتی حیاتی برای زن شیرده بوسیله تشویق او، آوردن شيرخوار برای تغذیه به نزد مادر، تعویض پوشک شيرخوار و نگهداری او ایفا نمايد.