شناخت مهندسی ارزش و برنامه کار آن

مهندسی ارزش ابتدا در زمان جنگ جهانی دوم در آمریکا و در کمپانی جنرال الکتریک مطرح گردید مشکل اصلی این کمپانی, کمبود بعضی مواد اولیه جهت تولیدات خود بود آقای لارنس مایلز در مواجهه با این مشکل تلاش نمود تا راه حل مناسبی بیابد

● تاریخچه

مهندسی ارزش ابتدا در زمان جنگ جهانی دوم در آمریکا و در کمپانی جنرال الکتریک مطرح گردید. مشکل اصلی این کمپانی، کمبود بعضی مواد اولیه جهت تولیدات خود بود. آقای لارنس مایلز در مواجهه با این مشکل تلاش نمود تا راه حل مناسبی بیابد. وی اساس کار خود را بر بررسی کارکردهای تولیدات جنرال الکتریک قرارداد، سپس با طی مراحلی سعی کرد جانشین هایی برای مواد اولیه کمیاب بیابد. وی این روش را که متکی بر تحلیل کارکرد ها بود مهندسی ارزش نامید. در دهه ۶۰ این روش در وزارت دفاع و کلیه نهادها و سازمانهای تابعه آن به عنوان یک دستور العمل رعایت می گردید. در دهه ۷۰ این روش به ژاپن راه یافت و در آنجا به واسطه تاثیر پذیری از روشهای کار گروهی این کشور تغییرات مختصری در نحوه پیاده سازی پیدا کرد و اکنون این روش (و نه علم) تقریباً در سراسر جهان شناخته شده است و انجمن های مهندسی ارزش در بسیاری از کشورهای امریکایی، اروپایی و حتی آسیایی تاسیس شده اند که مهمترین آنها انجمن مهندسی ارزش امریکا می باشد. در آسیا و در همسایگی ما در کشور عربستان سعودی نیز کارهایی در این زمینه صورت گرفته و متخصصین صاحب نامی در آنجا فعالیت نموده اند...

● تعریف مهندسی ارزش

صاحب نظران برای مفهوم مهندسی ارزش تعریف های متعددی ارائه نموده اند که مهمترین آنها به شرح زیر هستند:

ـ کارا ترین روش از نظر هزینه که با اطمینان بتواند یک کارکرد را به انجام برساند و در عین حالکیفیت و سایر انتظارات مشتری را برآورده کند[PM Network ، ۲۰۰۲].

ـ مهندسی ارزش یک رهیافت سازمان یافته خلاق با هدف تشخیص موثر هزینه های غیر ضروری می باشد[Lawrense Miles ، ۱۹۸۹].

ـ متدولوژی مهندسی ارزش (که مهندسی ارزش، تحلیل یا مدیریت ارزش نیز نامیده می شود) یک ابزار قدرتمند حل مساله است که در عین بهبود عملکرد و یا نگهداشتن آن در حد معمول هزینه ها را کاهش می دهد [SAVE، ۲۰۰۵].

ـ مهندسی ارزش یک فرایند ساختار یافته و چند تخصصی می باشد که با تحلیل کارکردهای پروژه برای دست یافتن به بهترین ارزش با کمترین هزینه دوره عمر پروژه تلاش می کند [Norton et al، ۱۹۹۵].

در مجموع تعاریفی که برای مهندسی ارزش ارائه شده است عموماً پنج واژه کلیدی بکار رفته است که با تعریف آنها ضمن شناخت روش می توان تفاوت مهندسی ارزش را با سایر روشها بهتر درک کرد.

ـ ساختار یافته : عملکرد مهندسی ارزش در قالب یک فرایند ساختار یافته است که به برنامه کاری مشهور است. این برنامه یک شروع و یک پایان مشخص دارد و عموماً به هفت بخش تفکیک می شود: جمع آوری اطلاعات، تحلیل کارکردها، خلاقیت و گزینه یابی، بسط و توسعه، ارایه گزارش و نظارت بر اجرا. از این نظر مهندسی ارزش از سایر روشهای مشابه که عموماً غیر منسجم هستند متفاوت است. مزایای ساختارمند بودن انجام کارها طبق یک اسلوب معین توسط هر تیم آموزش دیده و عدم اجرای کار بصورت سلیقه ای است.

ـ چند تخصصی : مطالعات مهندسی ارزش یک تلاش چند رشته ای است و شامل گردآوری و تشکیل یک گروه از افراد است که با اطمینان بتوان گفت در کنار هم می توانند تمامی زمینه های پروژه را مورد بررسی و بازبینی قراردهند. این افراد همانند یک گروه با هدایت و رهبری یک تسهیل گر مهندسی ارزش عمل می کنند. وظیفه تسهیل گر هدایت افراد در قالب برنامه کاری مهندسی ارزش است. هر متخصص زمینه های مرتبط با خود را در پروژه بررسی کرده، نظر می دهد. تخصصهای بکار رفته در یک پروژه گوناگون هستند ولی عموماً همپوشانیهایی دارند و تغییرات در یک زمینه ممکن است اثراتی روی زمینه های دیگر پروژه داشته باشد. استفاده از روش مهندسی ارزش (به واسطه ماهیت کار گروهی در آن) موجب می شود این تاثیرات در حین کار دیده شوند و هر تخصص جداگانه عمل نکند. از سوی دیگر گاهی برخی از ایده های اولیه و نظرهای اصلاحی از سوی کسانی مطرح می شود که در رشته مورد نظر متخصص نیستند. این نظرها در قالب یک گروه محک می خورند و تبدیل به راه حلهای جامعی می گردند. به این طریق ظرفیتهای فکری پروژه با بکارگیری ایده های مختلف و نگرشهای غیر یکسان افزایش می یابد.

ـ تحلیل کارکرد : بخش مهم مهندسی ارزش تحلیل کارکردهای پروژه است. این رویکرد منحصر به این روش بوده و باعث تمایز مهندسی ارزش از دیگر روشهای بازبینی طرح و کاهش هزینه ها می شود. در این فرایند ابتدا یک پرسش مطرح می شود: «این عنصر چه می کند؟» و یا از این عنصر چه کارکردی مورد انتظار است؟» پاسخ به این پرسشها باعث شناخت کارکردهای عنصر مورد نظر می شود.

ـ ارزش : در مهندسی ارزش صرفاً هدف کاهش هزینه نیست بلکه هدف جامعتر افزایش ارزش را پیگیری می کند. هزینه یکی ازعوامل موثر بر ارزش یک پروژه است و عوامل دیگری از جمله زمان، کارکرد و کیفیت نیز بر آن تاثیرگذار هستند. دستیابی به ارزش بالا با افزایش کارکردهای پروژه، کاهش هزینه های پروژه، دستیابی توأمان به افزایش کارکرد(و یا کیفیت) و یا کاهش هزینه شکل می گیرد. شایان ذکر است که به طور کلی ارزش دارای هفت نوع است: اخلاقی، قضایی، مذهبی، سیاسی، اجتماعی، زیبایی شناسی و اقتصادی[DoD، ۱۹۸۴].

ـ هزینه دوره عمر : نگرش مهندسی ارزش به هزینه ها مقطعی و کوتاه مدت نبوده بلکه این روش هزینه های دوره عمر پروژه را نیز مورد بررسی قرار می دهد. این هزینه ها شامل هزینه های دوره ساخت و ارزش حال تمام هزینه های محتمل در حین استفاده از تسهیلات ایجاد شده (نگهداری، تعمیرات و بهره برداری) می باشد. از این رو آنچه در این روش مطرح می شود دید واقعی تر از هزینه های پروژه است و ما را به سمت گزینه هایی که در آینده نیز هزینه های کمتری ایجاد می کند سوق می دهد.

● زمان اجرا ی مهندسی ارزش

زمان بکارگیری کارگاه مهندسی ارزش بستگی به نوع پروژه مورد نظر دارد. مهندسی ارزش را می توان در مراحل مختلفی از چرخه حیات یک پروژه اعمال نمود. این مراحل عبارتند از:

ـ مرحله شناسایی پروژه

ـ مرحله امکان سنجی

ـ مرحله توسعه گزینه ها

ـ مرحله طراحی کلی

ـ مرحله انتخاب گزینه های و روشهای تدارکات یا ساخت

ـ مرحله طراحی تفضیلی و طراحی اجزاء

ـ مرحله پیش از ساخت

ـ مرحله نگهداری و بهره برداری

ـ مرحله بازنگری پس از اجرای پروژه

هر مرحله می تواند فرصتهای متفاوتی برای پیاده سازی کارگاه مهندسی ارزش در اختیار ما بگذارد ولی هرچه این کار در مراحل اولیه پروژه صورت پذیرد شانس بزرگتری برای تاثیرگذاری بر پروژه و کنترل اهداف پروژه از طریق بیشینه سازی ارزش پول سرمایه شده و از طریق کنترل بموقع دخیل در پروژه وجود دارد[Hammersley، ۲۰۰۲].

● برنامه کار مهندسی ارزش

▪ سازماندهی مطالعات و مراحل قبل از شروع کارگاه مهندسی ارزش

قبل از شروع فرایندهای اصلی مهندسی ارزش ما نیازمند انجام یکسری اقدامات اولیه بمنظور برگزاری هر چه موفقیت آمیزتر کارگاه مهندسی ارزش هستیم. در این مرحله مجریان مهندسی ارزش با همکاری کارفرما فعالیت های زیر را انجام می دهند:

ـ بررسی میزان نیاز کارفرما به اجرای مهندسی ارزش

ـ تکمیل پرونده اطلاعات طرح مورد بررسی

ـ تعیین عوامل ارزش

ـ تعیین دامنه مطالعات

ـ تعیین سرپرست، اعضا، تاریخ و مدت لازم برای انجام مهندسی ارزش

ـ بازدید اعضا تیم در مرحله اجرای طرح[مستوفی و همكاران، ۱۳۸۳]

● سازماندهی مطالعات و مراحل کارگاه مهندسی ارزش

همانگونه که در تعریف مهندسی ارزش اشاره شد این روش دارای برنامه کاری مشخصی است که دنبال کردن آن ضامن موفقیت مطالعات می باشد. این برنامه دارای مراحل گوناگونی است و متخصصان هر یک آنرا به گونه ای تقسیم می کنند و در حال حاضر متجاوز از ده نوع برنامه کار مهندسی ارزش وجود دارد که البته تمامی آنها دارای مبانی مشترکی می باشند. در جدول ۲-۱[میر محمد صادقی، ۱۳۸۲] تعدادی از برنامه های کاری مطرح در دنیا آمده است و در ادامه برنامه کاری که دارای هفت مرحله بوده و مطابق آخرین برنامه مصوب انجمن بین المللی مهندسی ارزش می باشئد به اختصار می آید. این هفت مرحله عبارتند از:

۱) جمع آوری اطلاعات

۲) تحلیل کارکردها

۳) خلاقیت

۴) ارزیابی

۵) بسط و توسعه

۶) ارایه گزارش

۷) ممیزی و ارزیابی

برنامه های کاری گوناگون پیشنهاد شده برای اجرای کارگاه مهندسی ارزش

آماده سازی افراد تیم مهندسی ارزش و در اختیار داشتن اطلاعات صحیح کلید موفقیت مطالعه مهندسی ارزش است لذا در ابتدا یک سطح پایه از شناخت با جمع آوری اطلاعات در دسترس، پیش از آغاز پروژه ایجاد می شود. این اطلاعات با توجه به نوع پروژه می تواند متنوع باشد ولی در هر حالت نیازهای مصرف کننده و احتیاجات مصرف کننده نهایی، اهداف ویژه پروژه و قیمتهای حال حاضر اقلام مورد مصرف در پروژه باید جمع آوری شود. همچنین اعضای گروه باید روی محدوده پروژه به توافق برسند[قوامی فر، ۱۳۸۱]. در این مرحله تمام مدارک معتبر مانند نقشه ها، مشخصات فنی، برآوردهای هزینه، سقف های بودجه مصوب، راهبردها، هدف های پروژه، برنامه زمانی، قراردادهای منعقد شده و تمام اطلاعاتی که پیش از شروع کارگاه جمع آوری شده است؛ گرد آوری، مرور و طبقه بندی می شود.

یک مدل هزینه که نشان دهنده هزینه تقریبی اجزای عمده طرح است، تنظیم می شود. باید آین کار براساس دانسته های قبلی افراد گروه انجام شود و سپس با پیش بینی های موجود در اطلاعات جمع آوری شده مقایسه گردد. اقلام عمده هزینه ای، در این مدل مورد توجه قرار دارد. منظور از اقلام عمده هزینه ای، اقلامی است که مجموعاً حدود۸۰% هزینه های طرح را شامل می شود.

قسمت های دارای بیشترین اختلاف بین برآوردهای قبلی و تخمین گروه مطالعات، که دارای بالاترین پتانسیل صرفه جویی هستند، با کمک مدل هزینه گفته شده در بالا، مشخص می شوند[جبل عاملی و همكاران، ۱۳۸۳].

---