رشد گفتاری نوپا، علائم هشدار دهنده

پسر شما 2 ساله است و هنوز نمي‌تواند صحبت كند و فقط چند كلمه درهم و برهم ادا مي‌كند و در مقايسه با همسالانش بسيار كمتر حرف مي‌زند. شما به ياد داريد وقتي خواهر او در همين سنين بود به راحتي صحبت مي‌كرد و توانايي گفتار كلمات بيشتري را داشت و هر بار اميدواريد كه او با مرور زمان بتواند كلمات بيشتري را بياموزد، به همين دليل رفتن به مشاوره را به تعويق مي‌اندازيد و ترجيح مي‌دهد زمان بگذرد به اميد اينكه اين مشكل برطرف خواهد شد و به خودتان مي‌گوييد مشكلي وجود ندارد، برخي از كودكان زود راه مي‌افتند و برخي ديگر زود حرف مي‌زنند.... اين سناريو شايع تمامي پدر و مادرهايي است كه فرزندان آنها به كندي صحبت مي‌كنند.

 

بهانه‌های واهی 

برخي از آنان خود را به اين اميد تسلي مي‌دهند كه فرزند من بيشتر به كارهاي فيزيكي علاقه دارد. اما گاهي تمام اين فرضيات فقط بهانه‌هاي واهي هستند. درك اينكه چه چيز عادي و چه چيزي در رشد گفتار و زبان كودك شما غير عادي است، موجب مي‌شود كه نه بيش از حد دلهره و اضطراب داشته باشيد و نه اينكه اميد واهي و بي‌خود داشته باشيد در حالي‌كه فرزند شما واقعاً دچار مشكل است.

درك گفتار طبيعي و رشد زبان

هر زمان كه كودك را براي معاينه نزد دكتر مي‌بريد حتماً به اين موضوع نيز توجه داشته باشيد كه پي‌گيري رشد و روند صحبت كردن و گفتار كودك نيز يكي از ضروريات است و حتماً فراموش نكنيد كه در اين مورد نيز با پزشك كودك صحبت كنيد. زيرا در واقع تشخيص اينكه آيا كودك واقعاً مشكلي دارد يا رشد او طبيعي است، كمي دشوار است و به تجربه و توجه حرفه‌اي پزشك نياز است.

 

قبل از 12 ماهگي:

براي كودكان در اين سن، عكس‌العمل به صداهاي اطراف بسيار مهم است، آنها از اين سنين شروع به صداسازي حروف مي‌كنند و صداسازي يكي از اولين گام‌هاي صحبت كردن است و همانطور كه سن نوزاد افزايش مي‌يابد در سن معمولاً 9 ماهگي، با تركيب كردن اصوات به يكديگر سعي مي‌كند، كلماتي همچون بابا و ماما را ادا كند بدون اينكه درك واقع بينانه‌اي از معناي اين كلمات داشته باشد. كودكان قبل از سن 12 ماهگي بايد توانايي تشخيص نام اشياء همچون شيشه شير، بطري و ... را داشته باشند و با شنيدن يك صداي بلند از خود واكنش نشان دهند، عدم واكنش كودك به صداها مي‌تواند نشانه ناشنوايي كودك باشد.

 

12 الي 15 ماهگي:

كودكان در اين سن مي‌توانند كلماتي همچون مامان و يا بابا را به‌طور تقريبي و با تقليد صداي اعضاي خانواده بيان كنند البته فقط يك كلمه و مي‌تواند حروفي همچون پ، ب، م، د، ن را به راحتي تلفظ كند و با كلماتي بسيار ساده مي‌تواند منظور خود را به شما برساند مثلاً با تقليد كلمه توپ مي‌تواند شما را متوجه كند كه به اسباب‌بازي نياز دارد.

 

18 الي 24 ماهگي:

اگر چه كودكان مختلف با يكديگر متفاوت هستند ولي اغلب كودكان نو پا حداقل در سن 18 ماهگي قادر به تكرار 20 كلمه هستند و در سن 2 سالگي، بايد حداقل بتوانند 50 كلمه حرف بزنند. از سن 2 سالگي كودك شروع به تركيب دو واژه و ساختن جملات ساده‌اي مانند بابا بزرگ، مامان خوب و ... مي‌كند. كودك 2 ساله بايد بتواند اشياء را با توجه به نام آنها تشخيص دهد و جملات دو بخشي پدر و مادر را درك كند و به آنها عكس‌العمل نشان دهد مثل (لطفاً توپ را از ميان اسباب‌بازي‌ها انتخاب كن و آن را به من بده).

 

2 الي 3 سالگي:

در اين سن در گفتار كودك انفجاري صورت مي‌گيرد و دامنه واژگان كودك نوپا، روز به روز بيشتر مي‌شود و گاهي 3 يا 4 كلمه را با يكديگر تركيب مي‌كند و با آن جمله مي‌سازد. در اين سن ارتباط كلامي كودك با والدين بيشتر مي‌شود و معناي دقيق كلمات را درك مي‌كند مثلاً تفاوت ميان روي ميز و زير ميز را متوجه خواهد شد. رنگ‌ها را شناسايي مي‌كند و مفاهيم توصيفي را درك خواهد كرد و تفاوت ميان بزرگ و كوچك را متوجه مي‌شود.

علائم هشدار دهنده مشكلات احتمالي

اگر به زبان و گفتار فرزندتان حساس هستيد بايد مراقب برخي از علائم و نشانه‌ها باشيد:  برخي نوزادان به شنيدن صدا عكس‌العمل نشان نمي‌‌دهند و يا نمي‌توانند حروف را به‌طور خاص در بين 12 الي 24 ماهگي ادا كنند، اين نوزادان را مي‌توان با توجه به نشانة هاي زير تشخيص داد:  عدم استفاده از حركات و يا عدم برقراري ارتباط با زبان اشاره در 12 ماهگي (عدم حركت دست به معناي خداحافظي و يا باي باي)  استفاده بيش از حد از زبان اشاره در 18 ماهگي (به جاي استفاده از زبان گفتاري)  عدم درك درخواست‌هاي كلامي ساده  مشكل در تقليد اصوات در سن 18 ماهگي   اگر كودك شما بيش از 2 سال سن دارد و توانايي انجام كارهاي زير را ندارد. اين موضوع را جدي بگيريد:  نمي‌تواند كلمات و يا عبارات را بيان كند و فقط صداهاي كم و ضعيف را تقليد مي‌كند.

 

 او بايد توانايي گفتن و بيان جملات ساده را داشته باشد و نبايد براي بيان يك جمله ساده، يك كلمه را چندين و چند بار تكرار كند.  كودكاني كه صداي گوشخراش و تودماغي دارند و نسبت به سن خود توانايي گفتار محاسب را ندارند، حتماً بايد زير نظر پزشك قرار بگيرند، گفتار كودك در سن 4 سالگي بايد آنقدر پيشرفت كرده باشد كه حتي كساني كه كودك را نمي‌شناسند به راحتي بتوانند متوجه منظور كودك بشوند و صحبت كودك قابل فهم باشد.
 
تفاوت ميان گفتار و زبان
اغلب گفتار و زبان با يكديگر اشتباه گرفته مي‌شود، هر چند تمايز بزرگي ميان اين دو وجود دارد:  گفتار، بيان كلامي زبان است و شامل بيان صداها و كلمات مي‌شود. زبان بسيار گسترده‌تر است به معناي كل سيستم بيان و دريافت اطلاعات معني‌دار مي‌باشد و از طريق ارتباطات و كلامي و غير شفاهي و نوشتاري فهم و درك مي‌شود. اگر چه مشكلات در گفتار و زبان متفاوت است ولي اغلب با هم همپوشاني دارند. كودكي كه با زبان مشكل دارد، قادر به تلفظ كلمات است ولي قادر به كنار هم قرار دادن دو كلمه نمي‌باشد ولي كودكي كه با گفتار مشكل دارد، درك و فهم برايش مشكل است ولي مي‌تواند كلمات را بيان كند و حتي جمله بسازد.
علل تأخير در گفتار و زبان كودك
خيلي دلايل مي‌توانند موجب تأخير در رشد گفتار و زبان كودك بشود. تأخير در گفتار كودك مي‌تواند دلايل گوناگوني داشته باشد. اگر پزشك تشخيص دهد كه كودك مشكل دارد براي او جلسات درماني، مشخص مي‌كند و به شما نيز آموزش مي‌دهد كه براي بهبود مهارت‌هاي گفتاري و زباني كودك‌تان، چگونه با او رفتار كنيد و در اصل چگونه به او آموزش بدهيد.
چند راهنمايي كلي

حتي در دوران شير خوارگي نيز زمان زيادي را با فرزندتان سپري كنيد. با او صحبت كنيد براي او آواز بخوانيد و حركات، صداها و اشارات او را تقليد و تشويق كنيد. از سن 6 ماهگي براي كودك كتاب بخوانيد، از كتاب‌هاي تصويري استفاده كنيد كه كودك جلب و تشويق شود و به آن توجه نشان بدهد. در محلي از منزل بايستيد و با ايجاد يك صدا (مثل دست زدن) توجه كودك را به خود جلب كنيد و براي او دست تكان دهيد. مطمئن باشيد كه با درمان و رفتار مناسب، فرزند شما، قادر به برقراري ارتباط بيشتر، خواهد بود.

 

دليل اينكه بسياري از كودكان با تأخير در صحبت كردن مواجه مي‌شوند، گاهي، مشكلات مادرزادي و مربوطه به نواحي از مغز مي‌شود كه مسئول توليد گفتار هستند و كودك در استفاده و هماهنگي لب‌ها، زبان و فك در توليد اصوات گفتاري با مشكل مواجه مي‌شود. در اين موارد گاهي كودك به دليل عدم هماهنگي لب‌ها، زبان و فك، علاوه بر ناتواني در گفتار دچار مشكلات تغذيه‌اي مي‌شوند به‌گونه‌اي كه حتي نمي‌توانند به راحتي غذا بخورند. تأخير در گفتار، گاهاً مي‌تواند نشانه‌اي از يك بيماري خاص و يا تأخير در رشد عمومي بدن باشد.

 

مشكلات شنيداري كودك نيز گفتار و صحبت كردن كودك را به تعويق مي‌اندازد و كودكاني كه مشكل شنوايي دارند دچار مشكل بيان و تقليد صدا و صحبت كردن نيز مي‌شوند. عفونت گوش، به خصوص عفونت‌هاي مزمن مي‌تواند بر توانايي شنيداري فرد تأثير بگذارد. البته يك عفونت ساده گوش كه به خوبي و كامل درمان شود نمي‌تواند اثري بر روي گفتار فرد بگذارد.

تأثير والدين در درمان
مانند بسياري از مسائل ديگر، رشد زبان نيز تركيبي از طبيعت و پرورش و تربيت است. آرايش ژنتيكي، بخش‌ مهمي از تعيين هوش و رشد گفتار و زبان كودك است. با اين حال مقدار زيادي از آن نيز به محيط‌زيست و زندگي كودك نيز مرتبط مي‌شود. اينكه آيا كودك در خانه و يا كودك به اندازه كافي تحريك مي‌شود و به اندازه لازم مورد توجه قرار مي‌گيرد و يا فرصت كافي براي تبادل ارتباطات در اختيار او قرار مي‌گيرد و حتي عكس‌العمل والدين به رفتار كودك از جمله عواملي هستند كه بر رشد گفتار و زبان كودك تأثير مي‌گذارند.
آسيب‌شناس و متخصص گفتار درماني
اگر شما و يا پزشك عمومي كودك‌تان احساس مي‌كنيد كه كودك شما دچار يك مشكل كلامي است، مراجعه به يك متخصص گفتار و زبان درماني بسياري ضروري و مهم خواهد بود. البته اگر با توجه به ارزيابي پزشك مشخص شود كه هيچ مشكلي وجود ندارد، حداقل مزيت، رفع ترس و نگراني شما خواهد بود.

 

پزشك با توجه به استانداردهاي گفتاري، زبان و گفتار كودك را ارزيابي مي‌كند و نقاط عطف در رشد گفتار و زبان كودك را جستجو مي‌كند. پزشك موظف است، موضوعات زير را ارزيابي كند:  كودك چه كلماتي را درك مي‌كند (زبان پذيراي)  كودك چه كلماتي را مي‌تواند ادا كند (زبان گويا) توانايي كودك در ارتباط بر قرار كردن به روش‌هاي ديگر همچون اشاره و يا تكان دادن سر  وضوح بيان و رشد صدا  وضعيت دهان- زبان كام در هنگام غذا خوردن و بلعيدن غذا.