پدیده ای به نام سازمان های غیر دولتی

در حال حاضر, سازمان های غیر دولتی كم و بیش از جایگاهی شناخته شده و قانونی در بسیاری از كشورها برخوردار هستند آنها علاوه بر ارتباطات داخلی, یعنی داشتن رابطه با نهادهای دولتی, مردم, شركت های خصوصی و دارای ارتباطات بین المللی نیز هستند

سازمان های غیر دولتی برای بسیاری از مردم و مسؤولان كشورهای در حال توسعه، پدیده ای جدید و وارداتی تلقی می گردد و با آن برخوردی محتاطانه و گاه منفی می شود. این طرز تلقی كه در برداشتی خوش بینانه ناشی از نشناختن مردم و انگیزه های آنان برای رسیدن به جامعه ای ایده آل است، به سكون یا كم تحركی افراد جامعه انجامیده و كشور را از داشتن هسته های فعال، پرانگیزه و بی توقع به مردمی محروم مبدل می كند. این هسته های خودجوش كه به صورت نیروهای هوشیار، ناظر، امدادگر ... و یا پشتیبان قانون و عدالت خواه ظاهر می گردند به عنوان پلی میان دو عنصر اساسی جامعه، یعنی مردم و دولت، عمل كرده و به روابط سالم میان آنها قوام و دوام می بخشند. علاوه بر آن، سازمان های غیر دولتی با گسترش فعالیت های خود در صحنه های بین المللی، فصل جدیدی را در تاریخ روابط بین المللی گشوده اند. از این رو، با توجه به ضعف های موجود، بازنگری در ساختارهای فعلی جامعه و مشخص نمودن جایگاه قانونی مناسب و اثرگذار برای نهادهای خودجوش مردمی هدفدار، به منظور انجام حداكثر بهره برداری از انگیزه ها و استعدادهای بالقوه و در نهایت پیشبرد منفعت ملی و ارزش ها، امری ضروری می باشد.سیری در وضعیت جوامع در گذشته و حال، به روشنی حكایت از فعالیت های خودجوش مردمی در عرصه های مختلف دارد. این تحركات گاه با عنوان های خاص در شكل های انسان دوستانه و با حضور در صحنه به صورت گروهی یا فردی و دادن كمك های مالی و جنسی به آسیب دیدگان حوادث، زلزله زدگان، قربانیان جنگ ها و ... كمك به یتیمان و خانواده های بی سرپرست یا تك سرپرست، انتقال فرهنگ ها و آداب و رسوم به دست مسافران و بازرگانان به سرزمین های دیگر، تشكیل انجمن های صنفی برای دفاع از حقوق اقشار مختلف جوامع ، كمك به آسیب دیدگان جامعه و راه اندازی گروه های فرهنگی و مذهبی و غیره بوده است.عوامل اثرگذار در فعالیت های مردمی ، همیشه این حكومت ها بوده اند نقشی تعیین كننده در تعیین حدود و ثغور فعالیت های مردمی ، داشته اند. وجود مقررات مناسب، دعوت، تشویق، دادن تسهیلات و قدردانی از تلاش نهادهای مردمی علاوه بر انجام هر چه بهتر امور جامعه، سبب جلب رضایت توده مردم از حكومت ها می شوند . بر عكس، ایجاد محدودیت ها، محدود كردن آزادی های اساسی، بی توجهی به نظرهای مردم، وضع قوانین دست و پاگیر و نبود و ضعف قانون و امنیت برای فعالان، نبود امكانات و تسهیلات و ... همواره از عوامل بازدارنده فعالیت نهادهای مردمی می باشند.معمولاً نحوه بر خورد حكومت ها ناشی از نحوهٔ نگرش آنان به فعالیت های مردمی است. بسیاری از آنها به غلط افزایش تحرك و قدرت گیری مردم به شكل های فردی و گروهی را مساوی با كاهش اقتدار خود و ضعف حكومت تلقی می نمایند. آنها نظرهای انتقادی نهادهای غیر دولتی را باعث بی اعتباری خود دانسته، و از تحمل دیدگاهها و نظرات حتی پذیرش آنها به عنوان نهادهایی كار آمد و عملگرا در صحنه های مختلف اجتماعی، فرهنگی ، اقتصادی و سیاسی پرهیز می كنند.در حقیقت فعالیت مردم برای بهبود وضعیت و پیشرفت های فردی و اجتماعی می باشد و مادامی كه دولت مانع (فعالیت آنها) نشود نه تنها مشكل اساسی بوجود نخواهد آمد ، بلكه بسیاری از مسایل و مشكلات نهادهای دولتی هم مرتفع خواهد شد.سازمان های غیر دولتی با آگاهی از مشكلات روزمره و گوناگون مردم می توانند پرده از بسیاری از ضعف ها و نارسایی ها در سطح جامعه بردارند و بازتاب دهنده خوبی از وضعیت زندگی و معیشت مردم از یك سو و نحوهٔ عملكرد، رفتار و نیز برنامه های دستگاه های دولتی از سوی دیگر باشند. با نظارت دقیق و دلسوزانه بر جهت گیری جامعه، انحراف ها را گوشزد نموده و راه و رسم صحیح زندگی را توصیه نمایند. این گونه سازمان ها با برخورداری از حمایت مردمی می توانند در كنار دولت حتی نقش آموزش دهنده را بر عهده گرفته و در ارتقاء سطح آگاهی های عمومی اثرگذار باشند. شاید بتوان به جرأت گفت كه نهادهای مردمی بهترین مرجع برای دفاع از حقوق اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حتی سیاسی مردم هستند. افراد شاغل در اینگونه نهادها مانند كاركنان دولتی دغدغه های شغلی ندارند ، بنابراین از استقلال فكری و عملی بیشتری برخوردارند. آنها با علاقه در وضعیت و احوال سایر جوامع دقت كرده، از تجربیات دیگران استفاده مناسب می كنند. در حال حاضر این واقعیت مورد تایید بسیاری از دولت ها قرار گرفته و موجبات گسترش سازمان های برخاسته از مردم را فراهم آورده است.مجموعهٔ شرایط، بستر مناسبی برای رشد حركت های سازماندهی شده مردمی یعنی سازمان های غیر دولتی را فراهم می آورد. این گونه سازمان ها با فعالیت در زمینه های انسان دوستانه و خیریه، كمك به آسیب دیدگان اجتماعی، توسعه اجتماعی و اقتصادی، حقوق بشر، محیط زیست و امور سیاسی به تدریج نقش پررنگ تری در جامعه بر عهده گرفته اند. آنها با حضور در صحنه های مختلف از جمله مجامع ملی و بین المللی نه تنها در خصوص نارسایی ها و ناهنجاری های جامعـهٔ خود، بلـكه كـل جامـعه بشـری هشـدارهای لازم را می دهند.

گاهی به وضعیت كنونی سازمان های غیر دولتی

در حال حاضر، سازمان های غیر دولتی كم و بیش از جایگاهی شناخته شده و قانونی در بسیاری از كشورها برخوردار هستند. آنها علاوه بر ارتباطات داخلی، یعنی داشتن رابطه با نهادهای دولتی، مردم، شركت های خصوصی و ... دارای ارتباطات بین المللی نیز هستند. تماس با سازمان های غیر دولتی بین المللی، شركت در مجامع منطقه‌ای و بین‌المللی، اثرگذاری در روند دگرگونی داخلی و بین المللی از مسؤولیت های كاری و از اقدامات روزمره آنان به شمار می آید. در عصری كه ما زندگی می كنیم، سازمان های غیر دولتی معتبر و فعال بر روند تصمیم گیری در داخل هر دولت و در مجامع بین دولتی و حتی در روابط دو جانبه بین دولت ها اثر می گذارند. بر اساس نتایج تحقیقات انجام شده، ارتباط بین سازمان های غیر دولتی در آمریكای لاتین از یك سو و سازمان های غیر دولتی در داخل ایالات متحده آمریكا از سوی دیگر نقش بسزایی در زیر فشار قرار گرفتن دولت و آمریكا و كاهش حمایت آن از دیكتاتوری های حاكم در آمریكای لاتین در دهه های ۶۰ و ۷۰ میلادی داشته است.بر كسی پوشیده نیست كه سازمان های غیر دولتی فعال در سطح بین المللی نقش انكار ناپذیری در تدوین برخی پیمان نامه های بین المللی نظیر "پیمان نامهٔ منع شكنجه و مجازات تحقیر آمیز" و "پیمان نامهٔ حقوق كودك" و ... داشته اند.تشكیل كنگره ها و تجمع های بزرگ از نمایندگان سازمان های غیر دولتی برخوردار از وضعیت مشورتی با سازمان ملل متحد، به موازات گردهمایی های بین دولتی در دههٔ گذشتهٔ، نظیر جلسه های ”سران زمین” در سال ۱۹۹۲ در برزیل، كنفرانس بین المللی حقوق بشر در وین در سال ۱۹۹۳، كنفرانس سران برای توسعه اجتماعی در سال ۱۹۹۵ دركپنهاگ، كنفرانس زن در پكن در سال ۱۹۹۵ و ... بیانگر ارزش فزاینده و نقش بسزای آنان در تصمیم‌گیریهای بین المللی است. این گونه سازمان های شخصی و گروهی با استفاده از رسانه های گروهی در جهت گیری تصمیم ها اثر می گذارند.سازمان های غیر دولتی به رغم عنوان و شكل و شمایل جدیدشان، پدیده ای جدید و نوظهور نیستند. آنها، همانند دولت ها كه از عناصر جدید و متفاوتی نسبت به گذشته برخوردارند، دارای سازماندهی جدید و فعالیت های گوناگون و گسترهٔ عمل بیشتری شده اند. سازمان های غیر دولتی در دنیای كنونی بعنوان یك واقعیت مطرح و از جایگاهی والا و اثرگذار در سطوح بین المللی از جمله در روابط دو جانبه و تنظیم پیمان نامه های چند جانبه برخوردارند. آنها بازوانی كارآمد و سالم برای كمك به دولت ها و رشـد توسـعه جـوامـع در زمینه های مختلف دارند و بازیگران اصلی در داخل كشور و روابط بین المللی هستند. به عبارت دیگر، نتیجه نداشتن سازمان های غیر دولتی، محرومیت از یك بازیگر مهم و كارآمد در صحنه های ملی و بین المللی است. این كه دولت چارچوبی قانونی و معقول و بلند نظرانه در سطح ملی برای فعالیت سازمان های غیر دولتی پدید آورد ، بستر مناسبی را برای تحركات اجتماعی و بروز استعدادهای فرد فرد مردم فراهم می آورد. بنابراین ، برای حفظ منافع مردم و پیشرفت كشور چاره ای جز حمایت از تاسیس نهادهای غیر دولتی وجود ندارد. به رغم بسیاری از صاحب نظران و بر اساس تجربه های گذشته، دولت به تنهایی و حتی در یك شرایط ایده آل به لحاظ نیروی انسانی و امكانات ، قادر به ادارهٔ كشور به صورتی مطلوب نخواهد بود. ارائه كمك و استفاده از نیروهای برخاسته از اقشار ملت چارهٔ حل بسیاری از مشكلات داخلی است و لازم است با قدم گذاردن صحیح در این مسیر فرصت ها را از دست ندهیم. در این راستا ، نقش و جایگاه سازمان های غیر دولتی در حوزه آسیب های اجتماعی (مواد مخدر و اعتیاد) نیز قابل تأمل و توجه است.

محمد علی زکریایی