جزئیات قانون درباره مهریه، داده اند و گرفته اند!

این روزها که آمار طلاق، به‌ویژه در شهرهای بزرگ رو به افزایش است، بد نیست خانواده‌ها و جوانانی که برای امر مقدس ازدواج، عزمشان جزم شده است، با چند و چون یکی از ارکان مهم ازدواج که مهریه است، آشنا شوند.

 مهریه‌ای که گاهی اوقات با استدلال‌هایی همچون «کی داده؟ کی گرفته؟» مورد بی‌اعتنایی قرار می‌گیرد و دست‌کم گرفته می‌شود. اما جالب است بدانید که همین مهریه که شاید اوایل ازدواج، خیلی‌ها نسبت به آن تساهل و تسامح دارند، برای بعضی‌ها بعدها بدجور دردسرساز می‌شود؛ به‌خصوص مهریه‌های سنگینی که در فضای هیجانی و احساسی اول ازدواج، تعهد به پرداخت آن می‌شود. به‌نظر می‌رسد بتوان با آگاهی‌بخشی در میان خانواده‌ها در رابطه با تبعات حقوقی اینگونه مهریه‌ها و به‌طور کلی آشنایی بیشتر با این موضوع، زمینه را برای درمان آسیب‌های اجتماعی ناشی از عدم‌تمکن مالی برای پرداخت مهریه، کاهش داد. در صفحه پیش‌رو صرفا با مسائل حقوقی مهریه و قوانین جدید آن آشنا خواهید شد.

مهریه در قانون به چه معناست؟

در ماده 1087قانون مدنی آمده است: «مهر عبارت از مالی است که به مناسبت عقد نکاح، مرد ملزم به دادن آن به زن است.» یعنی پرداخت مهریه، نه فقط از جهت شرعی بلکه بنا به حکم قانون الزامی است. اساس مهریه در حقوق ایران مبتنی بر سنت و مذهب است و نظیر آن را در حقوق غربی نمی‌توان یافت.

مهریه چه چیزهایی می‌تواند باشد؟

هر چیزی که ارزش مالی داشته باشد، همچنین قابلیت تملک داشته و بتوان مالک آن شد و معین و معلوم هم باشد را می‌توان به‌عنوان مهریه درنظر گرفت. به‌عنوان مثال املاک و باغ، منفعت استفاده از املاک (مثلا اجاره 2ساله یک خانه)، انجام خدماتی مثل آموزش امری مشخص یا حقوق مالی، حق سرقفلی یا حق تالیف کتاب را علاوه بر وجه نقد و سکه بهار آزادی که امری مرسوم و رایج است، می‌توان به‌عنوان مهریه درنظر گرفت؛ مثلا کسی نمی‌تواند مهرش را تعداد پرندگان یک شهر قرار دهد چون تعداد آنها معین و معلوم نیست.

مردی که می‌تواند ولی مهریه نمی‌دهد

اگر مرد توانایی پرداخت مهریه را داشت اما از پرداخت آن خودداری کرد، زن می‌تواند مهریه خود را به اجرا بگذارد و اگر ظرف مدت 10روز، زن دارایی شوهر را معرفی کند، فورا نسبت به توقیف آنها اقدام می‌شود. اگر دارایی مرد فقط حقوق او باشد (اگر مرد همسر دیگری نداشته باشد) تا یک‌چهارم آن، ماهانه به زوجه تعلق می‌گیرد تا زمانی که مهریه کاملا پرداخت شود و مرد تا پرداخت کامل مهریه زن نمی‌تواند از کشور خارج شود اما درصورتی که مرد اموال دیگری غیر از حقوق داشته باشد دادگاه اموال او را می‌فروشد و مهریه از این طریق پرداخت می‌شود.

مهریه باطل کدام است؟

مهریه نقشی مثل مبلغ معامله را در خرید و فروش ایفا نمی‌کند؛ یعنی اینطور نیست که زن حتما با گرفتن مهریه تن به زناشویی بدهد بلکه مهریه اجباری است که قانون برعهده شوهر گذاشته و فرع بر اصل ازدواج است. بنابراین اگر خللی در مهریه واقع شود به اصل ازدواج لطمه‌ای وارد نمی‌شود؛ مثلا اگر چیزی را که کسی مالکش نمی‌شود مهر قرار دهد مانند یک انسان آزاد یا چیزی را که مسلمان مالکش نمی‌شود مانند شراب و خوک، عقد صحیح است ولی مهریه باطل است.

روش‌های دریافت مهریه

زن برای دریافت مهریه هر زمان که بخواهد می‌تواند اقدام کند و نیازی نیست که فقط زمان طلاق این درخواست را بدهد بلکه هر زمانی که خواست می‌تواند طبق یکی از روش‌های زیر مهریه خود را دریافت کند:

ارسال اظهارنامه از سوی زن به شوهر: برای دریافت مهریه به شیوه ارسال اظهارنامه، زوجه باید اظهارات خود را در مورد درخواست مهریه، در ردیف خواهان بنویسد و آن را برای خوانده (زوج) از طریق دادگاه ارسال کند. اظهارنامه نوعی اوراق چاپی موجود در دادگستری است که دارای 2ستون خواهان و خوانده است.

از طریق اجرای ثبت: روش دوم دریافت مهریه از طریق اجرای ثبت است. در این روش زن می‌تواند قباله ازدواج خود را به دفترخانه محل ثبت عقد ارائه و تقاضای صدور اجراییه کند، سپس با اجراییه به اداره ثبت مراجعه و مهریه خود را مطالبه کند. برای اجرای مهریه، مالی اعم از وجه نقد یا مال منقول (ماشین، موبایل یا...) و یا مال غیرمنقول (ملک) توقیف می‌شود، البته به شرط اینکه جزو موارد استثناء شده نباشد؛ مثلا منزل مسکونی، اثاثیه مورد نیاز و ابزار کار یا ماشینی که مرد با آن کار می‌کند جزو این استثنائات هستند. اگر مرد مازاد بر موارد مورد نیاز زندگی‌اش، دارای تمکن مالی باشد، گرفتن مهریه از طریق اجرای ثبت آسان‌تر است.

از طریق دادگاه‌ها: آخرین روش، اقدام از طریق دادگاه خانواده است. به این صورت که زن می‌تواند به دادگاه خانواده مراجعه و دادخواستی مبنی بر گرفتن مهریه به دادگاه تقدیم کند. دادگاه به دادخواست او رسیدگی می‌کند و حکم به پرداخت مهریه می‌دهد. در این صورت مرد موظف می‌شود از زمان تعیین‌شده توسط دادگاه، مهریه همسرش را بپردازد. اگر مرد مالی داشته باشد و زن فکر کند که در طول مدتی که دادگاه تشکیل می‌شود، مرد آن مال را می‌فروشد یا جابه‌جا می‌کند، از دادگاه می‌خواهد «قرار تأمین خواسته» صادر کند. با این درخواست مال مورد نظر فرد تا صدور حکم دادگاه توقیف می‌شود.

مهریه طبق قانون چقدر می‌تواند باشد؟

در رابطه با میزان مهریه باید توجه داشت که هیچ محدودیتی در میزان مهریه در قانون وجود ندارد. اما باید این موضوع را درنظر گرفت که مطابق با ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده، حداکثر تا مبلغ ۱۱۰ سکه بهار آزادی یا معادل آن قابل دریافت از طریق حقوقی است و میزان مازاد بر آن منوط به توانایی مالی مرد است. به‌طوری که اگر به تشخیص دادگاه، مرد توان پرداخت بیش از ۱۱۰ سکه بهار آزادی یا معادل آن را نداشته باشد، از پرداخت مبلغ مازاد بر ۱۱۰ سکه معاف خواهد شد.

دادخواست اعسار چیست؟

دادخواست اعسار، دادخواستی ساده است که مرد در آن اعلام می‌کند توانایی مالی لازم را ندارد؛ یعنی همسرش مطالبه مهریه کرده ولی او توانایی پرداخت مهریه را به‌صورت یکجا ندارد و از دادگاه تقاضا می‌کند پرداخت مهریه او قسطی شود. در این شرایط مرد علاوه بر لایحه دادخواستی، باید شهادت‌نامه کتبی حداقل 2شاهد را به‌مدتی که بتوانند نسبت به وضعیت معیشت فرد اطلاع کافی داشته باشند به دادخواست اعسار خود ضمیمه کند. دادگاه هم در صورت تایید شرایط قسطی را برای پرداخت مهریه درنظر می‌گیرد.

مهریه زنانی که طلاق می‌گیرند

معمولا مهریه در زمان طلاق مورد بحث واقع می‌شود. پرداخت مهریه در این شرایط 2 حالت دارد که براساس جدول زیر است:

قبل از عمل زناشویی، طلاق انجام شده در این حالت زوج باید نصف مهریه زن را بپردازد. همچنین در این حالت زن عده‌ای نگه نمی‌دارد و می‌تواند از همان ساعت طلاق، ازدواج کند.

بعد از عمل زناشویی، طلاق صورت گرفته در این صورت، زوج باید مهریه را تمام و کمال پرداخت کند.

مهر در ازدواج عقد موقت یا متعه

مهریه در زمان عقد موقت هم وجود دارد که باید موارد زیر را در آن درنظر گرفت:

ذکر مقدار دقیق مهریه در ازدواج موقت شرط است و اگر در بیان مهریه‌ای کاستی‌ای صورت گیرد، عقد به کلی باطل است.

هم در ازدواج دائم و هم در ازدواج موقت، شوهر نمی‌تواند دادن تمام یا بخشی از مهریه را موکول به تمکین زن سازد.

در ازدواج موقت سپری شدن مدت عقد قبل از رابطه‌ زناشویی، موجب از بین رفتن مهریه نمی‌شود؛ یعنی اگر شوهر از حق خود بهره نبرد، دلیل از بین رفتن حق زن نمی‌شود.

در ازدواج موقت بعد از رابطه زناشویی، تمام مهریه از آن زن است. البته این مالکیت زن نسبت به مهریه مشروط بر این است که زن تا آخر مدت ازدواج موقت، تعهد خود را انجام دهد. اگر تخلف کند به همان نسبت، شوهر می‌تواند از مهریه او کسر کند.

جزئیات قانون جدید مهریه

قانون جدید مهریه همان مسائل مربوط به 110سکه است که شامل حالت‌های زیر می‌شود:

حالت اول- مهریه کمتر از 110سکه است: در این صورت باید تمامی مهریه پرداخت شود، در غیراین صورت برابر قانون رفتار خواهد شد (مطابق قانون محکومیت‌های مالی).

حالت دوم- مهریه دقیقا 110سکه است: مانند حالت اول باید تمامی مهریه پرداخت شود، درغیر این صورت برابر قانون رفتار خواهد شد (طبق قانون محکومیت‌های مالی کسانی که برای پرداخت 110سکه اقدام نکنند، راهی زندان می‌شوند).

حالت سوم- مهریه بیش از 110سکه تعیین شده است: که در این وضعیت، در ابتدا باید 110سکه مطابق قانون پرداخت شود و در صورت خودداری کردن از پرداخت، مطابق محکومیت‌های مالی، زندان در انتظار فرد خاطی است. سپس دادگاه، تمکن مالی فرد را بررسی کرده و مطابق وضعیت مالی و تمکن او تصمیم‌گیری خواهد کرد.

مهریه؛ عندالمطالبه یا عندالاستطاعه؟

در تنظیم سند ازدواج، امری که در سال‌های اخیر مرسوم شده‌، آوردن قید «عندالمطالبه» و یا «عندالاستطاعه» است. آوردن این قیدها هر کدام بار حقوقی خاص خود را دارد. مهریه درصورت عندالمطالبه‌بودن برای زن حق حبس ایجاد می‌کند، یعنی زن درصورت عدم‌پرداخت مهریه از سوی مرد، می‌تواند حکم حبس برای همسرش بگیرد. اما درصورتی که مهریه عندالاستطاعه باشد، زن ابتدا باید استطاعت مالی مرد را ثابت کند، در غیراین صورت نمی‌تواند حق مهریه خود را دریافت کند. درصورت عندالمطالبه‌بودن مهریه، قاضی می‌تواند در تسریع حکم آن اقدام کرده و حتی مهریه را به‌صورت اقساط برای زن مطالبه کند. همچنین در مهریه عندالاستطاعه به محض انعقاد عقد بین زوجین، مهریه به مالکیت زن درنمی‌آید، اما در مهریه عندالمطالبه به محض انعقاد عقد، مهریه به مالکیت زن می‌رسد.