بیش‌فعالی در کودکان، نشانه‌ها و راه‌حل‌ها

سلامت نیوز: همان‌طور که هر گردی گردو نیست، هر بچه بازیگوشی هم بیش‌فعال نیست؛ چرا که بازیگوشی و تحرک مفرط تنها یکی از علائم بیش‌فعالی است. اختلال بیش‌فعالی مساله‌ای است که بسیاری از والدین نسبت به آن ناآگاه هستند و تا زمان ورود کودک به مدرسه متوجه این اختلال در فرزندشان نمی‌شوند. دکتر آناهیتا خدابخشی کولایی، نویسنده کتاب طرح‌ها و الگوهای خانواده درمانی (راهنمای جامع حل مشکلات رفتاری در کودکان و نوجوانان) در فصل شش و هفت کتاب خود به بررسی اختلال بیش‌فعالی پرداخته است. با وی در خصوص بیش‌فعالی در کودکان گفت‌وگویی انجام شده که در ادامه می‌خوانید.
 چرا آرام و قرار ندارد
بیش‌فعالی/کمبود توجه اختلالی است که شامل نشانه‌هایی می‌شود. کودکان بیش‌فعال نمی‌توانند روی موضوعی تمرکز کنند و در توجهاتشان مشکل دارند. حواس پرتی، تغییر سریع در خلق و خو و جنب و جوش بیش از حد نیز از دیگر نشانه‌های این بیماری است.
اختلال بیش‌فعالی عمدتا در بدو ورود کودک به مدرسه و با ناهنجاری‌هایی که ایجاد می‌کند شناخته می‌شود. این بیماری اغلب در پسران شایع است. اختلال بیش‌فعالی سه نوع دارد:
1 ـ‌  بیش‌فعال/ کمبود توجه، در این نوع، کودکان عمدتا بی‌توجه هستند؛ به طور مثال رفتارهایی مثل گوش ندادن به حرف دیگران، انجام ندادن تکالیف و... از کودک سر می‌زند. این نوع از اختلال با عوامل روانشناختی همانند اضطراب، افسردگی و پیشرفت نداشتن در تحصیل همراه است. در این نوع بیماری هر چه سن افزایش می‌یابد بیماری کاهش پیدا می‌کند.
2 ـ‌  بیش‌فعال/بیش‌فعال، کودک در این نوع اختلال بدون تفکر رفتار می‌کند و به شدت فعال و پر جنب‌و‌جوش است. او رفتارهایی همراه با لجبازی دارد.
3 ـ‌  نوع سوم ترکیبی از نوع اول و دوم است که در کودکان شیوع بیشتری دارد. در این نوع، کودک بیش‌فعال تحرک زیادی در دست و پاهایش دارد، آرام و قرار ندارد، محرک‌های خارجی به راحتی حواسش را پرت می‌کند و غالبا قبل از اینکه سوال تمام شود پاسخ می‌دهد. این کودکان به شدت پرحرف هستند و وسایل مدرسه‌شان را گم می‌کنند.

مادر پدر‌ها حواستان را جمع کنید
اگر فرزندتان بازیگوش است واین نشانه‌ها را دارد، به سادگی از کنار آن نگذرید. بیش‌فعالی از اختلالاتی است که با علائم زیست‌شناختی بدن نیز همراه است. یکی از این علائم، نقص در قشر مخ این کودکان است.از آنجاکه مخ عملکردش را به خوبی انجام نمی‌دهد، از دارو درمانی نیز استفاده می‌شود. در واقع نقایص در مغز و شیوه تربیتی والدین است که باعث می‌شود کودک با اختلالات شایع خلقی همچون لجبازی، بی‌اعتنایی، اضطراب و ضعف در یادگیری دست به گریبان باشد. درمان دارویی هم حتما باید زیر نظر روانپزشک آغاز شود. در درمان‌های غیردارویی که زیر نظر روان‌شناس صورت می‌گیرد والدین باید روش‌های مدیریت رفتار را آموزش ببینند.
مراقب رفتارتان باشید
روش مدیریت رفتاری اصلوب خاصی دارد که اگر والدین می‌خواهند فرزندشان هر چه سریع‌تر دوره درمان را طی کند، باید بر آن اساس رفتار کنند. اینکه بدانید فرزندتان را که به اختلال بیش‌فعالی دچار است چه زمانی تشویق و تنبیه کنید بسیار اهمیت دارد.
 حتی چگونگی تشویق و پاداش دادن نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. سعی کنید در قبال هر رفتار خوبش عکس‌العمل نشان دهید و به او بگویید به خاطر این رفتارش به او پاداش تعلق می‌گیرد. همچنین بهتر است رفتارهایی که مورد پسندتان نیستند (غیر از رفتارهای آسیب‌زا) را نادیده بگیرید.
در تنبیه هم نباید به هیچ عنوان از تنبیه بدنی استفاده کرد. بهترین روش، محروم‌سازی از چیزی که دوست دارد برای ساعتی معین است. همچنین جریمه کردن کودک هم می‌تواند روش مناسبی باشد. استفاده از اصول رفتاری قوانینی دارد. در این روش باید رفتار خوب کودک را بلافاصله و مکرر پاداش دهیم و مراقب باشیم رفتار بد را به طور اتفاقی پاداش ندهیم. زمانی رفتارهای بد کودک از بین می‌رود که از محروم سازی و جریمه کردن استفاده کنید. درمان این بیماری دقیقا بستگی به همکاری خانواده دارد. البته والدین باید معلم فرزندشان را هم در جریان بگذارند تا او هم طبق قوانین رفتاری با کودک برخورد و ارتباط موثر با او برقرار کند و کودک دچار تربیت دوگانه نشود.
اگر درمان نشوند
اصولا کودکی که به بیش‌فعالی دچار است آن‌قدر دیگران را کلافه می‌کند تا والدین به دنبال درمان او بروند. اما اگر به هر دلیلی این کودکان درمان نشوند و با این بیماری بزرگ شود، عواقب ناخوشایندی در انتظارشان است. در مرحله اول به دلیل شکست‌های پیاپی در تحصیل، ترک‌تحصیل می‌کنند. اگر باز هم درمان نشوند در بزرگسالی به بزه‌کاری و رفتارهای ناهنجار روی می‌آورند. گرایش اغلب بیش‌فعالانی که درمان نمی‌شوند، به رفتارهای ناهنجار به دلیل بلد نبودن روش‌های حل مساله است. به همین جهت آنها در معرض آسیب‌های اجتماعی بیشتری قرار دارند.
خنثی کردن بمب انرژی
برای اینکه بتوانیم بچه‌های بیش‌فعال را روی مساله‌ای متمرکز کنیم، باید انرژی اضافی آنها را خنثی کنیم. بعضی از والدین درباره اینکه آیا انجام ورزش‌های سنگین می‌تواند به تخلیه انرژی فرزندشان کمک کند، سوال می‌کنند. در این باره باید بگویم انجام ورزش‌های سنگین تمرکز بالایی می‌طلبد و این بچه‌ها به دلیل عدم‌تمرکز نمی‌توانند این ورزش‌ها را به خوبی انجام دهند. اصولا برای درمان کودکان بیش‌فعال در کار درمانی از تشک‌های فنری ژیمناسیک استفاده می‌کنند. در ابتدا از کودک می‌خواهند هر طور دوست دارد روی این تشک بازی کند و زمانی که انرژی‌اش تخلیه شد، فعالیت او را هدفمند می‌کنند. برای مثال از او می‌خواهند فقط در سمت چپ تشک بپرد یا از چپ به راست حرکت کند تا کودک بتواند به آرامی یاد بگیرد چگونه روی فعالیتی تمرکز داشته باشد.
 در نهایت اینکه
 همان‌طور که موقع سرماخوردگی یا بروز هر نوع بیماری، کودکتان را لحظه به لحظه چک می‌کنید و تحت نظر پزشک از او مراقبت می‌کنید؛ هنگام بروز اختلالات رفتاری و روانی هم نیاز است که کودک تحت نظر متخصص باشد.