به حرف افتادن بچه، از کجا شروع می شود؟

یادگیری صحبت كردن یكی از هیجان‌انگیزترین كارهایی است كه كودكان انجام می‌دهند. این اتفاق خود به خود می‌افتد؛ آنقدر كه حتی خودتان بسیاری مواقع متوجه پیشرفت آنها نمی‌شوید. در چند سال نخست زندگی، نوزاد گریان شما به كودك كنجكاوی تبدیل می‌شود كه مدام از شما سوال می‌پرسد، برای شما قصه می‌گوید و احساسات واقعی‌اش را برای شما بیان می‌كند.
مردم معمولاً در مورد اینكه چگونه كودكان حرف زدن را یاد می‌گیرند، كنجكاوند. در سه‌ چهار سال اولیه زندگی، كودكان همه چیزهای اصلی و ضروری را برای صحبت كردن یاد می‌گیرند؛ بدون آنكه درسی به آنها داده شود. در واقع، تمام كودكان زبان را یاد می‌گیرند. فرقی نمی‌كند چه زبانی باشد: انگلیسی، عربی، پرتغالی، اسپانیولی و ... زبان یكی از ویژگی‌های غریزی و ذاتی است و پتانسیل آن در تمام انسان‌ها وجود دارد.

چیزی كه ما می‌دانیم، این است كه كودكان زبان را به سرعت یاد می‌گیرند. آنها با برخی از مكانیزم‌ها متولد می‌شوند كه باعث می‌شوند این تغییرات در كودكان به وجود آید. مهم‌ترین تغییرات كه باعث رشد زبانی كودكان می‌شوند، در اوایل زندگی نوزاد شروع می‌شوند؛ اما مهارت‌های زبانی در بزرگسالی رشد و شكوفایی می‌یابند.

 

 نقش شما در این فرایند
در ابتدا، نوزاد شما برای برطرف كردن نیازهای اصلی‌اش از ابزاری مثل گریه كردن استفاده می‌كند؛ اما چند ماه بعد شروع به استفاده از صداها و كلمات ساده می‌كند. چیزی كه او نیاز دارد، محرك است و او محرك‌های مورد نیازش را از اطرافیان خود به دست می‌آورد.
توجه، علاقه و حرف زدن با كودك، آن چیزی را كه برای شروع نیاز دارد، فراهم می‌كند. اغلب پدر و مادرها نیاز به آموزش در این زمینه ندارند؛ چرا كه از همان بدو تولد نوزاد و نخستین لحظه‌ای كه چشم در چشم او می‌دوزند، ارتباط برقرار كردن و حرف زدن با او را آغاز می‌كنند.
 چرا حرف زدن با نوزاد تا این اندازه اهمیت دارد؟
تحقیقات نشان می‌دهند كه حرف زدن با نوزاد اهمیت بسیاری دارد. اخیراً مهارت‌های كلامی نوزادان در كشورهای بزرگ، مثل كانادا و آمریكا كاهش یافته و علت آن كاهش ارتباط كلامی والدین با كودكان 3-1 ساله است. به دلایل فراوان، از جمله مشغله‌های كاری، مسئولیت نگهداری از كودكان معمولاً به پرستارها واگذار می‌شود و معمولاً پرستارها وقت كمتری را صرف حرف زدن با كودكان می‌‌كنند.

از طرفی، پدر و مادر پس از بازگشت به خانه نیز وقت كافی برای كودك‌شان نمی‌گذارند و به اندازه نیاز با آنها حرف نمی‌زنند. آنها بیشتر به اسباب‌بازی‌ها و عروسك‌ها اكتفا می‌كنند. انبوه برنامه‌های تلویزیونی و بازی‌های رایانه‌ای هر روز فاصله میان والدین و كودكان را بیشتر می‌كند. برای آنكه كودكان‌تان سخنوران متبحری شوند، نیاز دارند كه از همان روزهای ابتدای زندگی این مهارت را تمرین كنند.

 

 اصول صحبت كردن

برای آنكه بدانید كودكان چگونه حرف زدن را یاد می‌گیرند، باید با عوامل مختلف آن آشنا باشید و یكی از این عوامل ارتباط برقرار كردن است.

 

 حالات
لبخندها، تماس‌های فیزیكی، ارتباط برقرار كردن با چشم‌ها و ... به نوزاد می‌فهماند كه شما او را دوست دارید. حالات چهره و ایجاد تغییرات فیزیكی مهم‌ترین و اصلی‌ترین بخش ارتباط برقرار كردن با نوزاد در چند ماه نخست زندگی است. با استفاده از این تكنیك ارتباطی منظورمان را بهتر می‌رسانیم؛ به خصوص زمانی كه از یك زبان دیگر برای ارتباط برقرار كردن استفاده می‌كنیم.
ارتباطات انسان‌ها با یكدیگر برای توضیح دادن دنیای پیرامون‌شان است و كودكان با آگاهی از این مسأله، استفاده از كلمات و جملات را آغاز می‌كنند.
زبان چیست؟
به طور كلی، زبان همان چیزی است كه انسان را از حیوانات متمایز می‌كند. سیستم استفاده از كلمات با ترتیب‌های معنادار، ما را قادر می‌سازد تا افكار و عقایدمان را به طور شفاف بیان كردن و منظور دیگران را نیز دریافت كنیم. توانایی ما برای یادگیری زبان، در واقع توانایی برای خلق جملات جدید است.
برخی از عبارات و جمله‌ها را بارها و بارها تكرار و در عین حال به طور مداوم جملات جدید تولید می‌كنیم؛ جملاتی كه شاید قبلاً هیچگاه نگفته‌ایم و حتی از زبان شخص دیگری نشنیده‌ایم. بیشتر كودكان در 2/5 سالگی با اجزای اصلی و پیچیده سیستم زبان آشنا می‌شوند.

آنها وقتی كه صداها را با هم تركیب می‌كنند و كلمات را به وجود می‌آورند، قوانین صداشناسی را یاد می‌گیرند و بعد از آن یاد می‌گیرند كه كلمات را به درستی با هم تركیب كنند و عبارات و جملات جدید به وجود آورند (مثل توپ و بگیر). این جملات معنادار هستند و در عین مختصر بودن مفهوم را به طور كامل به شنونده می‌رسانند.

 

 شروع رابطه برقرار كردن
به نظر می‌رسد كه كودكان از همان بدو تولد نه تنها با مهارت حرف زدن، بلكه با مهارت ارتباط برقرار كردن پا به این دنیا می‌گذارند. ارتباط برقرار كردن ابتدا با والدین شروع می‌شود و بعد با اطرافیان گسترش می‌یابد. كودك مدت‌ها قبل از زبان باز كردن، از طریق گریه و برخی اشارات و تغییر حالات، منظورش را به دیگران می‌رساند.

شما نیز از طریق تماس چشم، لمس كردن و لبخند زدن، با او ارتباط برقرار می‌كنید؛ چرا كه می‌دانید برای نوزاد چند روزه شما این روش بهترین راه انتقال احساسات درونی است. او مدت‌ها پیش از آنكه حرف زدن را یاد بگیرد، دریافت احساسات و عواطف اطرافیانش را یاد می‌گیرد.

 

كودكان و جملات ساده
كودكان درست زمانی استفاده از جملات ساده را آغاز می‌كنند كه می‌خواهند معانی پیچیده‌تر را در ارتباطات‌شان به كار گیرند. مهارت‌های زبانی آنها فقط محدود به توانایی برای گفتن نیست، بلكه نیاز دارند از این طریق آن چیزی را كه می‌شنوند نیز بفهمند و درك كنند. یك بخش مهم زبان و یادگیری حرف زدن این است كه گفته‌های دیگران را بفهمیم.
آیا حیوانات نیز می‌توانند همانند انسان‌ها، ولی به گونه‌ای متفاوت حرف بزنند؟
مشاهده رفتار و روابط حیوانات حقایق جالبی را در مورد آنها آشكار می‌سازد: جیرجیرك آمریكایی از چهار نوع مكالمه مختلف استفاده می‌كند و با هر یك پیغام متفاوتی را می‌فرستد. میمون‌ها نیز 36 نوع صدا از خود تولید می‌كنند تا پیام خود را به سایر میمون‌ها برسانند.
زنبورها از طریق نوعی رقصی خاص، سایر زنبورها را به سمت هدف مورد نظر خود هدایت می‌كنند. دلفین‌ها قادرند اطلاعات خاصی را به سایر دلفین‌ها انتقال دهند. مرغ مینا و طوطی زمزمه‌كنان با هم ارتباط برقرار می‌كنند؛ اما هنوز مشخص نیست كه آیا می‌توانند معنی زمزمه‌های یكدیگر را بفهمند یا خیر.
شامپانزه‌ها و گوریل‌ها بسیار شبیه انسان‌ها با هم ارتباط برقرار می‌كنند. توانایی آنها برای حرف زدن و رابطه برقرار كردن مانند انسان‌هاست. با آنكه نمی‌توان قوانین صداها و كلمات را به آنها یاد داد، ولی از طریق كارت، كیبورد و علائم زبانی می‌توان ارتباط برقرار كردن را به آنها آموخت برخی از شامپانزه‌ها قادرند از صداها علامت استفاده كنند؛ اما حتی باهوش‌ترین گوریل‌ها و شامپانزه‌ها فقط می‌توانند تعداد محدودی جملات ساده را یاد بگیرند. آنها هیچ خلاقیتی در زبان ندارند؛ یعنی اطلاعات و دریافت زبانی آنها بعد از آموزش‌های فراوان به اندازه یك كودك دو ساله است.