بداخلاق ها منزوی خواهند شد

بررسی اخلاق خوب و بداخلاقی در زندگی اجتماعی و خانوادگی

خسته و ناراحت به طرف خانه راه افتاد. مدتی بود که از همه چیز و همه کس دلخور بود. رفتار اعضای خانواده و همکارانش دیگر مثل سابق نبود و همه به طریقی سعی می‌کردند از او فاصله بگیرند. حتی همسرش هم تمایل چندانی به درددل با او نشان نمی‌داد. هرچه تلاش می‌کرد بیشتر به آنها نزدیک شود، فاصله بیشتری را میان خود و خانواده‌اش احساس می‌کرد. دلیلی برای این دوری نمی‌دید و خود را محصور در دیوار تنهایی می‌دید که دوستان و نزدیکان به دور او کشیده بودند. از وقتی متوجه تغییر رفتار اطرافیان شده بود، تلاش می‌کرد تا در خلوت و تنهایی دریچه‌ای برای شکستن حصار تنهایی بیابد ولی انگار هرچه بیشتر تلاش می‌کرد، بیشتر در این باتلاق فرو می‌رفت و راهی برای رهایی نمی‌یافت. بالاخره تصمیم گرفت آنچه را که از مدت‌ها پیش در دلش سنگینی می‌کرد با همسرش در میان بگذارد. حرفهای همسرش ضربه‌ای سنگین بر او بود. باور نمی‌کرد مسبب اصلی تمام این بی‌مهری‌ها خودش باشد. وقتی مسیر اداره تا خانه را طی می‌کرد، تمام فکرش مشغول حرف‌های همسرش بود که علت همه مشکلات را اخلاق تند و بد او می‌دانست...

بداخلاقی صفتی است که انسان را از نعمت‌ها، روابط فردی، خانوادگی و اجتماعی محروم می‌سازد و در صورتی که فرد تلاشی برای دور کردن این صفت ناپسند از خود نشان ندهد، کم‌کم دوستان و نزدیکان از او فاصله می‌گیرند و چه‌بسا ادامه این شیوه ناپسند رفتاری، برای او پیامدهای تلخ و ناگواری را به همراه داشته باشد که در برخی موارد آسیب‌های ناشی از آن گریبان نزدیکانش را هم خواهد گرفت.

● انواع بداخلاقی

بداخلاقی و پیامدهای منفی ناشی از آن معمولاً در اشکال مختلفی نمود پیدا می‌کنند که بارزترین انواع آن در روابط فردی و اجتماعی قابل مشاهده است. این تقسیم‌بندی به معنای جدا بودن این دو از یکدیگر نیست زیرا بداخلاقی فردی و اجتماعی در اکثر اوقات با یکدیگر ارتباط دارند.

▪ بداخلاقی فردی

معمولاً این گونه افراد از اخلاق بد خود به عنوان سپری برای پنهان شدن در برابر خواسته‌های دیگران استفاده می‌کنند.

دکتر مرضیه مشتاقی، روانشناس و مشاور خانواده در این باره می‌گوید: «بداخلاقی زمانی اتفاق می‌افتد که فرد در ارتباط با دیگران به مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی مجهز نباشد و از این طریق سعی در جبران نداشته‌هایش کند. به غیر از این گاهی نیز افراد از این رفتار ناپسند به عنوان ابزاری برای رسیدن به خواسته‌ها و اهدافشان سود می‌برند و یا حتی از آن به عنوان روشی برای تنبیه دیگران استفاده می‌کنند.»

همانطور که اشاره شد، بداخلاقی درست نقطه مقابل خوش‌اخلاقی است و در صورتی که ادامه پیدا کند، تبدیل به عادتی ناپسند خواهد شد که به مرور زمان فرد را منزوی و افسرده خواهد کرد زیرا زمانی فراخواهد رسید که فرد بداخلاق خود را تنها و دور از اجتماع می‌بیند.

دکتر مشتاقی در ادامه می‌گوید: «در یک ارتباط کلامی، زبان بدن و یا به عبارتی ارتباط غیرکلامی ۵۵ درصد، لحن صدا ۳۸ درصد و ۷ درصد باقی‌مانده نیز به نوع کلمات به کار رفته در ارتباط اختصاص می‌یابد. نگاهی گذرا به ارقام ارائه‌شده بیانگر این نکته است که در حدود ۹۳ درصد از کل ارتباط تحت تأثیر ارتباط غیرکلامی و لحن صدا قرار می‌گیرد.» بنابراین کمتر کسی تمایل به برقراری ارتباطی خواهد داشت که ۹۳ درصد از آن با بداخلاقی و اخم، به تلخی سپری خواهد شد.

▪ بداخلاقی اجتماعی

با این که کارشناسان بداخلاقی را بیشتر در حوزه‌های روانشناسی مورد بررسی قرار می‌دهند ولی با توجه به اثراتی که بر جامعه به جای می‌گذارد، این واژه در مفاهیم علوم اجتماعی نیز مصداق پیدا می‌کند.

دکتر کاظم قجاوند، جامعه‌شناس و آسیب‌شناس اجتماعی می‌گوید: بداخلاقی اجتماعی به نوعی از حالات و رفتارهای گروهی و جمعی اطلاق می‌شود که برخاسته از شرایط ذهنی و روانی افراد است و متأثر از کنش و واکنش متقابل افراد با همدیگر در جامعه می‌شود. عوامل مختلفی در به وجود آمدن بداخلاقی اجتماعی اثرگذارند.

● پیامدهای منفی بداخلاقی در خانواده و اجتماع

اگر یکی از والدین بداخلاق باشد، با اخلاق ناپسند خود محیط امن خانه را به فضایی پرتنش و ناآرام تبدیل خواهد کرد.

دکتر مشتاقی در این باره می‌گوید: «کودکی که در چنین فضایی پرورش پیدا می‌کند، معمولاً توانایی برآوردن خواسته‌های پدر و مادر را در خود نمی‌بیند و در طولانی‌مدت به کودکی پرخاشگر تبدیل خواهد شد. البته اثرات منفی بداخلاقی فقط به این موارد ختم نمی‌شود. معمولاً افرادی که در چنین خانواده‌هایی پرورش می‌یابند، در بیرون از خانه به دنبال پر کردن خلأ‌های عاطفی خود می‌گردند و چه‌بسا در دام افرادی گرفتار می‌شوند که به جز منافع خود به چیز دیگری نمی‌اندیشند چراکه انسان موجودی اجتماعی است و زمانی که این ارتباط را در محیط خانواده به دست نیاورد، آن را در بیرون از خانه جست‌وجو خواهد کرد و این مسئله زنگ خطر برای والدینی است که با اخلاق نادرست و تند خود، فرزندانشان را به بیراهه می‌کشانند.

بداخلاقی منجر به افزایش فضای بی‌اعتمادی در خانواده و به دنبال آن در اجتماع خواهد شد. از طرف دیگر بداخلاقی سبب افزایش تنش و خشونت‌های جمعی و فردی و در نتیجه برهم زدن الگوهای صحیح رفتار و اخلاق در جامعه می‌شود.

دکتر قجاوند نیز در این‌باره می‌گوید: «بداخلاقی بخصوص در شکل اجتماعی آن، جوانان را در پیدا کردن الگوهای صحیح اخلاقی در بین نسل‌های گذشته دچار ابهام و آشفتگی می‌کند و ادامه این روند در آینده منجر به روبه‌رو شدن با اجتماعی می‌شود که نه‌تنها بداخلاقی در آن دیگر صفتی قبیح و ناپسند محسوب نمی‌شود، بلکه در برخی مواقع نیز ممکن است جایگزین رفتارها و ارزش‌های حاکم بر جامعه شود.

● بداخلاقی از منظر اسلام

مبحث اخلاق در اسلام از چنان جایگاهی برخوردار است که احادیث و روایات بسیاری در این‌باره به نقل از پیامبر اکرم‌(ص) و ائمه معصوم‌(ع) به جای مانده است. حجت‌الاسلام والمسلمین سید‌مجید بنی‌هاشمی، مدرس دانشگاه و نویسنده در این‌باره می‌گوید: «وجود نزدیک به ۷۰۰ آیه در این‌باره، به تنهایی بیانگر میزان اهمیت اخلاق و جایگاه آن در اسلام و مباحث دینی است. احادیث بسیاری از ائمه اطهار درباره اخلاق باقی مانده که همگی نشان‌دهنده جایگاه و اهمیت این مبحث است.» حدیثی از پیامبر اکرم روایت شده است که درباره اهمیت اخلاق می‌فرمایند: «اولین نفری که به بهشت وارد می‌شود، کسی است که خوش‌اخلاق باشد.»

● آموزش راهکارهای درمانی

یافته‌های محققان و پژوهشگران علوم روانشناسی نشان‌دهنده این نکته است که یادگیری و آموزش نقشی اساسی در اکتساب این صفت اخلاقی ناپسند دارد. طبق این تحقیقات، کودکانی که در معرض تماشای صحنه‌های خشونت‌آمیز از طریق رسانه‌ها قرار می‌گیرند، در آینده بیشتر با بروز ناهنجاری‌های رفتاری مانند بداخلاقی و پرخاشگری روبه‌رو می شوند. دکتر مشتاقی در این‌باره می‌گوید: «والدین نقش بسیار حساسی در این رابطه بر عهده دارند.

بسیاری از رفتارهایی که در آینده با شخصیت کودک عجین خواهد شد، بازتابی از رفتارهایی است که در دوران کودکی و از طریق همانندسازی رفتاری با والدین فراگرفته است.» کارشناسان مهم‌ترین عامل برای درمان بداخلاقی را، دستیابی شناختی نسبی از فرد بداخلاق نسبت به خود می‌دانند. دکتر مشتاقی در ادامه این مطلب می‌گوید: «تا زمانی که فرد بداخلاق نیازی برای تغییر در خلق و خوی خویش احساس نکند، از دست خانواده و نزدیکان او کاری ساخته نیست. البته افراد خانواده باید به او در رسیدن به این عقیده که باید در رفتارش تغییر ایجاد کند، کمک کنند. برخی از راهکارهایی که به فرد بدخلق و خانواده او برای حل این مشکل کمک خواهد کرد، به شرح زیر است:

▪ در قدم اول سعی کنید به جای جر و بحث به مهارت گفت‌و‌گو مجهز شوید و آن را بیاموزید.

▪ با رفتاری مناسب به فرد بداخلاق نشان دهید به نفع خود اوست که در رفتارش تغییر ایجاد کند.

▪ در برخورد با افراد بداخلاق حوصله بیشتری از خود نشان دهید و سعی کنید با روشی دوستانه، او را متوجه رفتار ناپسندش کنید.

▪ از قضاوت زودهنگام بپرهیزید و به دیگران فرصت گفت‌وگو درباره مسائل‌شان را بدهید.

▪ در لحظه‌های پرتنش، لبخند را فراموش نکنید، حتی اگر کاملاً ساختگی باشد.

▪ با فرد بداخلاق همدلی کنید، البته نه به آن معنا که رفتار ناپسندش را تأیید کنید.

▪ از به کار بردن کلمات و جمله‌های کنایه‌آمیز و تحقیرکننده پرهیز کنید.

▪ گفت‌وگو برای حل مسئله را در محیطی آرام و دور از تنش، با استفاده از بهترین کلمات انجام دهید.

و در آخر، فراموش نکنید که در این راه باید صبر و حوصله بسیاری از خود نشان بدهید و زود ناامید نشوید.