مفهوم چپ و راست

●شاخصه ها

هر كدام از دو مفهوم چپ و راست در بستر نظری خود عناصری را دربرمی گیرند كه هر كدام به نوبه خود گستردگی قابل توجهی را در بطن تاریخ اندیشه سیاسی به خود اختصاص داده اند.از پررنگ ترین پارامترهای گفتمان «چپ» و «چپ گرایی» مفهوم زندگی مشترك در مقابل زندگی فردی، مفهوم بسیار گسترده عدالت اجتماعی، دولت مداخله جو در مقابل دولت حداقلی هستند كه یك اندیشمند چپ گرا به وسیله آن بشر را با شعار «دور بریزید مرده ریگ هایی را كه از گذشته به ارث برده ایم» به یك «زندگی بهتر» نوید می دهد. همچنین عنصر بسیار مهم «رادیكالیسم» را نباید از گفتمان چپ جدا دانست كه در احزاب «سوسیالیست پیشرو» حضور جدی دارد. اما در طرف مقابل و در جناح راست اعتقاد به فردگرایی و آزادی اقتصادی و شری به نام دولت كه باید نسبت به آن بی اعتماد بود و دستش را از همه چیزهای ممكن كوتاه كرد، همچنین افتخار و تاكید بر سنت و اصرار به پاسداری از آن «فرد» را به ثبات و امنیت برآمده از آن توصیه و تشویق می نماید.

انگاری كه هر حركت انقلابی از بین برنده آرامش و امنیت فرد و جامعه است و عمیقاً این احساس تلقین می شود به انسان موضوع گفتمان های دست راستی كه «همه آسمان ها یك رنگ دارند» و جهانی بهتر از این متصور نیست.در تقسیم بندی های مرسوم چپ و راست قرائت بخشی از آنارشیست ها نیز قابل توجه به نظر می آید. معیار این تقسیم بندی میزان استفاده از زور برای به كارگیری فرد در یك برنامه كاری است.

بر این اساس می توان «آنارشیسم فردگرای غیرخشن» را به عنوان چپ واقعی، لیبرال دموكرات ها را در میانه و لنینیست ها و فاشیست ها را به عنوان راست افراطی اعلام كرد.نكته ای كه شاید از صراحت بیشتری در میان دیگر مباحث پیرامون مفاهیم چپ و راست وجود دارد تمایز عمیقی است كه میان جایگاه متصور برای دولت در این دو دیدگاه وجود دارد، به طوری كه در زیر خواهد آمد نظریه های راست گرا در تعریف دولت از تركیب «شر لازم» استفاده می كنند با این استدلال كه دولت ذاتاً پدیده ای غیرقابل اعتماد و انحصار طلب است و منشاء بسیاری از پلیدی ها كه تنها برای حفظ امنیت لازم است.شكل بسیار كنترل شده آن با اختیارات محدود و به عنوان مجری «اراده عمومی» برای انجام آن دسته از هماهنگی ها و فعالیت های سیاسی- اجتماعی كه اولاً تك تك افراد فرصت یا امكان انجام آن را نخواهند داشت و برای تنظیم برنامه های سیاست خارجی ملت می تواند حضور داشته باشد.

اعتقاد به دولت حداقلی را شاید بشود به عبارتی برآمده از مخالفت شدید با «كل گرایی» یا «وحدت وجود» و اعتماد عمیق به فردگرایی یا اصل «تكثر» در وجود دانست. «اعتقاد موسوم به كل گرایانه بر آن است كه روابط [و به تعبیری روابط عمومی منظم] میان وجودها، یك وجود بنیادی تر از خود وجودها دارد.»و این اعتقادات عمیق و اساسی در جناح چپ اند.

این آموزه در نهایت منتج می شود به توجیه ضرورت پیدایش دولت متمركز كه وظیفه اش حضور لحظه به لحظه در همه امور زندگی بشر برای تقسیم «عادلانه» دستاوردهای همه برای رفاه حداكثری می شود به تعبیری برای خوشبخت نمودن اجباری تك تك افراد اجتماع مسیری را می پیماید كه در بعضی تجربه های تاریخی اش به اضمحلال اجتماعی كه بر آن حكومت می كرد منتج شده است.از دیگر وجوه تمایز چپ و راست [البته جناح میانه این دو مفهوم مدنظر است] وجه ایدئولوژیك و تمایل به دگماتیسمی است كه معمولاً رگه هایی از آن را در عموم نظریه ها و جریان های چپ می توان دید.

دگماتیسمی كه البته توجیه كننده خشونت صاحبان قدرت علیه مردمان تحت سلطه است، امری كه در جناح میانه معمولاً یا اصلاً وجود ندارد و یا به ندرت می شود نمونه ای از آن را در ارتباط یك دولت دست راستی [لیبرال دموكرات] با ملت تحت حكومتش پیدا كرد. ریشه های این نكته را نیز می شود در تعریفی كه هر كدام از این نظریه ها از حقیقت، واقعیت و یا مفاهیمی مانند سعادت در چارچوب جهان بینی خود ارائه می دهند یافت.اعتقاد به یك آرمان بشری [مثلاً سوسیالیسم] هر رفتاری از سوی حاكمان را توجیه می كند و این به خودی خود منافذ زیادی را در نظریات دست چپی برای ظهور استبداد فراهم آورده است، در صورتی كه در نظریات میانی دست راستی و با تكیه به اصل تكثر گرایی، هر انسان در مسیر متناسب با امكانات خود زندگی كرده و برای دست یازیدن به آرامش و رفاه فردی به سوی اهداف خود حركت می نماید.پرواضح است كه نگاشتن پیرامون معانی بسیار پیچیده نظری چون «چپ و راست» رساله ای را می طلبد بسیار وسیع تر از آنچه در این نوشته كوتاه آمده است.

حمید ملك زاده

منابع:

آموزش دانش سیاسی، چاپ سوم، دكتر حسین بشیریه، نشر نگاه معاصر

مبانی علم سیاست، استفان دات بی. دات پنسی، ترجمه دكتر حمیدرضا ملك محمدی، نشر دادگستر، چاپ اول ۷۹

پولیتیكال آكسفورد، انتشارات آكسفورد