تحلیل جنسیتی ازدواج مجدد

بررسی عوامل و موانع فرهنگی اجتماعی ازدواج مجدد در شهر کرج

یکی از مهمترین حوزه های جامعه شناسی مطالعه خانواده و ازدواج است. ازدواج نهادی است که از طریق آن مرد و زن با هم پیمان زناشویی می بندند. اما این پیوند ممکن است به دلایلی منجر به شکست شود و یا با فوت یکی از زوجین از هم گسیخته گردد.

جدایی زن و مرد از یکدیگر ، مشکلات زیادی را بر سر راه فرد طلاق گرفته و یا همسر از دست داده قرار می دهد. چنانچه زندگی زناشویی جدیدی آغاز گردد ، تا حدودی شرایط زندگی افراد یاد شده ، تغییر خواهد کرد.

اما آمار بیانگر آن است که بخش وسیعی از زنان یاد شده که گاه جوان نیز هستند، تا پایان عمر، تنها می مانند که این امر می تواند تبعات فردی و اجتماعی عمیقی بر جای بگذارد. با توجه به آنکه زنان نیمی از افراد جامعه ی انسانی را تشکیل می دهند و بعنوان مادر و اولین مربی، تربیت نسل را بعهده دارند، توجه به سلامت جسمی، روانی و اجتماعی آنان، موجب سلامت نسل و جامعه خواهد بود.

تعداد زنان مجردی که به علت فوت همسر تنها مانده اند، ۶ برابربیشتر از مردان و تعداد زنان مطلقه ،۲ برابر بیشتر از آنان است. این حقیقت تلخ، به دنبال خود آسیبهای عمیق فردی،اجتماعی،اقتصادی و طیف وسیعی از آثار و تبعات منفی داشته است.

در این تحقیق هدفم شناخت ویژگی های زنان و مردانی است که بعد از طلاق و فوت همسر مجددا ازدواج می کنند و یا از ازدواج مجدد احتراز می نمایند. شناخت فراوانی ازدواج مجدد، ابعاد جنسیتی آن، عوامل و موانع اجتماعی – فرهنگی موثر بر آن و چالش ها و چشم اندازهای ازدواج مجدد در این تحقیق مورد توجه بوده است.

این تحقیق به روش پیمایشی در حوزه شهری کرج در تابستان ۸۵ انجام گرفته است و در آن ویژگیهای ۲۶۵ زن و مرد، مورد بررسی واقع شده است. ابزار جمع آوری اطلاعات، بهره گیری از پرسشنامه بسته محقق ساخته، با نحوه اجرای مستقیم بوده است. ضناً از فنون تکمیلی همچون مطالعات کتابخانه ای و اسنادی، استخراج مقالات و تحقیقات صورت گرفته در این زمینه و همچنین فیلمهای ساخته شده در حوزه بررسی های اعتقادی، حقوقی، فرهنگی و اجتماعی ازدواج مجدد، مدد گرفته شده است. تجزیه و تحلیل داده های این پژوهش در دو سطح توصیفی و استنباطی با استفاده از نرم افزار spss تحت برنامه excel صورت گرفته است.

نتایج این تحقیق بیانگر وجود ارتباط معنادار میان عوامل فرهنگی نظیر: سن، تحصیلات، مدت زندگی با همسر اول، تعداد فرزندان ازدواج اول، نحوه زندگی فرزندان ازدواج اول، سن در زمان فوت همسر و طلاق و تعداد سالهای گذشتن از فوت همسر و طلاق، با ازدواج مجدد زنان است.

این بررسی نشان می دهد که ازدواج مجدد امری جنسیتی است و عوامل فرهنگی از مهمترین عوامل موثر در تبیین جنسیتی بودن ازدواج مجدد است.همچنین در این بررسی، وجود ارتباط معنادار میان احتراز از ازدواج مجدد و داشتن روابط فرازناشویی نظیر ازدواج موقت و روابط آزاد، مورد تأئید قرار گرفت.این پژوهش بیانگر آن است که نسبت ازدواجهای مجدد مردان مطلق ایرانی به مردان غربی ۶ درصد بیشتر و نسبت ازدواجهای مجدد زنان ایرانی نسبت به زنان غربی ۲۵ درصد کمتر است.

● مقدمه :

در بین تمامی نهادها،‌ سازمانها و تاسیسات اجتماعی، خانواده نقش و اهمیتی خاص و بسزا دارد. تمامی آنان که در باب سازمان جامعه اندیشیده اند،‌ برخانواده و اهمیت حیاتی آن برای جامعه تاکید ورزیده اند (‌ساروخانی ، ۱۳۷۵: ۱۱ ). مطالعة خانواده و ازدواج یکی از مهمترین حوزه های جامعه شناسی است. معمولا در تمام جوامع هرکس در زمینه ای خانوادگی پرورش می یابد ودرهر جامعه اکثریت عظیم بزرگسال متأهل هستند یا بوده اند. ( گیدنز، ۱۳۷۶ : ۴۲۳ ).

نخستین وظیفة آداب و تقالید اجتماعی که سازندة قوانین اخلاقی هر اجتماع است،‌آن است که روابط میان دو جنس مرد و زن را بر پایه های متین استوار سازد. چه این روابط پیوسته منشأ نزاع و تجاوز و انحطاط به شمار می رود. اساسی ترین عمل تنظیم این روابط همان ازدواج است ( ویل دورانت ، ۱۳۷۸:‌۴۷ ).

ازدواج عامل پیدایی خانواده است و خانواده از دیدگاهی یک نشان یا نماد اجتماعی شمرده می شود و برآیند یا انعکاسی از کل جامعه است ( ساروخانی،۱۳۷۵ : ۱۳۴ ). پدیده ای مطلق و فارغ از بستر زمان ومکان نیست. در هر زمان و در هر جامعه چهره ای خاص دارد و با جامعه نیز دگرگون می شود (‌ساروخانی، ۱۳۷۵: ۲۲ ). ازدواج یک نماد اجتماعی است، زیرا با توجه به ساخت جامعه شکل می گیرد و در خود بیماریها، نابسامانیها و به طورکلی ویژگیهای کل جامعه را منعکس می‌کند(‌ساروخانی،‌ ۱۳۷۵ : ۷۴ ). نهاد اجتماعی بسیار فراگیری است با وجود این مانند سایر جنبه های زندگی اجتماعی تفاوتهای زیادی درالگوی خانواده و ازدواج درمیان فرهنگهای گوناگون وجود دارد.( گیدنز، ۱۳۷۶: ۴۲۴).

آلن ژیرار می گوید: در بین تمام مراسم، آداب و حوادث اساسی حیات انسانی، ازدواج از اهمیت بسزا برخوردار است. هم از نظرگاه فرد، هم از دیدگاه زیستی و هم از منظر اجتماعی. هیچ نهادی نیست که همانند آن جهانی و از نظر غایت ثابت و پایدار باشد. از این رو هیچ نهادی همانند آن تحت تاثیر دگرگونیهای اجتماعی قرار نمی‌گیرد.( ساروخانی، ۱۳۷۵ : ۱۱).

ازدواج عملی است که پیوندبین دو جنس مخالف را بر پایة روابط پایای جنسی، موجب می شود( ساروخانی ، ۱۳۷۵ : ۲۳ ). و یا اتحاد یک جفت زن و مرد، برای بهبود و پیشرفت نسل آینده ( ویل دورانت ، ۱۳۷۸ : ۴۷ ). ازدواج عرف یا نهادی است که از آن طریق و براساس آن مرد و زن برای شرکت دایم در زندگی به هم می پیوندند. ازدواج خود مبنای خانواده است و تحت شرایط آن ، مرد و زن در اجتماع به طور قانونی می توانند فرزند یا فرزندانی داشته باشند ( شیخی،‌ ۱۳۶۸ : ۱۰۷ )

ازدواج علاوه برآن‌که برطرف‌کنندة نیازهای مربوط به تولیدمثل،‌تجدیدنسل‌و… می باشد، بسیاری از نیازهای ثانویه، عاطفی، فرهنگی و اقتصادی را نیز برطرف می کند. ( شیخی، ۱۳۷۱ : ۱۶۱ ). ازدواج ارتباطی را می رساند که در مقایسه با دیگر ارتباطات انسانی هر یک بعدی از ابعاد حیات را می پوشانند و حال آنکه زوجیت دارای ابعاد زیستی، اقتصادی، عاطفی و نیز روانی و اجتماعی است. ( ساروخانی، ۱۳۷۵ : ۲۴ )

در انگاره های جمعیت شناسی مربوط به ادوار گذشته، یاخته های زناشویی به مراتب بیش از زمان حاضر بواسطة مرگ افراد متلاشی می شدند و ازدواج مجدد کاملاً رواج داشت. اگر یکی از زوجین می مرد، همسر بازمانده سریعاً‌ به ازدواج مجدد دست می زد، زیرا چنین اقدامی برای حفظ موجودیت خانوار، ضروری بود ( سگالن، ۱۳۷۰ : ۴۳ ). امروزه که به مسالة فرزندان ،‌پس از جدایی زن و شوهر می اندیشیم،‌می توانیم به این موضوع نیز بپردازیم که مرگ یکی از والدین و ازدواج مجدد بازمانده چه تاثیری بر ذهن کودکان باقی می‌گذاشت. ( سگالن ،‌ ۱۳۷۰ : ۴۳ )

گسیختگی زناشویی تقریباً همیشه از لحاظ عاطفی دردناک است و ممکن است دشواریهای مالی برای یک یا هر دو طرف ایجاد کند ( گیدنز، ۱۳۷۶ : ۴۳۹ ) میلیونها زن و مرد روزگار ما به محض آنکه بتوانند به سختی، خود را از لابلای ویرانه های زندگی زناشویی شان بیرون بکشند، گرفتار رنج و درد شدید می شوند و خود را به خاطر این شکست ملامت می کنند و باردیگر به غلط، تقصیر و گناه این شکست را به گردن خود می اندازند. اگر تنها پای اقلیت کوچکی در میان بود، شاید این پاشیدگی بازتابی از شکستهای فردی می بود. اما وقتی که طلاق، جدایی و دیگر انواع مصائب خانوادگی به یکباره میلیونها خانواده را در بسیاری از کشورها در کام خود می کشد، بسیار نامعقول است اگر صرفاً‌ عوامل فردی را علت آن بدانیم. ( تافلر، ۱۳۷۴ :‌ ۲۸۸ )

پس از جنگ جهانی دوم، بحران شدیدی که در اثر نابودی میلیونها مرد در اروپا و بخصوص آلمان و اتریش و لهستان پدید آمد و موج فساد و انحطاط و بیماریهای روانی و پریشانی بسیاری که زنان بی شوهر و اطفال بی پدر را رنج می داد،‌همه مسائلی بسیار جدی بود که در روح و اخلاق جامعة اروپایی آثار عمیق و انحرافی شدیدی بجا گذاشت(شریعتی، ۱۳۷۴ :‌ ۴۹ )‌. در سال ۱۹۵۸ ، جبهة آزادیبخش ملی الجزایر، به همة اعضای خود توصیه کرد که مجاهدان به خانواده های برادران شهیدشان بیندیشند و با زنانی که همسرانشان را از دست داده اند ازدواج کنند تا شهادت مایة پریشانی اطفال و بدبختی زنان نگردد و خانواده یک شهید به دامن فقر و فساد نیفتد.(‌شریعتی ، ۱۳۷۴ : ۴۹ )

هرچند مرگ و طلاق به خودی خود واقعه ای یگانه و بی همتاست ولی کسانی که از نتایج آن در رنجند،‌ تجربیات مشترک بسیاری دارند.( گود ، ۱۳۵۲ : ۲۶۵علیرغم تَساهُل اسلام در امر ازدواج و بی مانع بودن ازدواج مجدد مردان و زنان مجرد در اثر طلاق و فوت همسر که نمونه های آن در تاریخ صدر اسلام بی شمار است،‌ازدواج مجدد در طول تاریخ با موانع اجتماعی بسیاری همراه‌گشته است. به خصوص در مورد زنان مجرد مطلقه و بیوه، این موانع بیش از مردان است. تا آنجا که سالنامة‌ آماری سال ۸۲،‌تعداد زنان مجرد در اثر طلاق را دو برابر مردان گزارش می کند و همین آمار برای زنان مجرد در اثر فوت همسر،‌ ۶ برابر مردان ذکرشده است. این واقعیت تلخ بیانگر آن است که زنان بعد از طلاق و فوت همسر،کمتر مبادرت به ازدواج مجدد می کنند واین امر را باید در طیفی وسیع از موانع اجتماعی بخصوص موانع حقوقی جستجو کرد.

وجود مشکلات و موانع بر سر راه ازدواج مجدد زنان و بالعکس،‌تسهیل این امر برای مردان، سبب شده است که در بسیاری از آثار مکتوب و نمایشی ادبیات کشورمان،‌بدان پرداخته شود.

مساله ازدواج مجدد درطرحهای پژوهشی پژوهشگران مورد توجه خاص قرار نگرفته است و مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران تنها یک طرح پژوهشی خاص در این موضوع را معرفی می‌کندکه درشهر شیرازانجام‌گرفته است و طرحهایی نیز در خصوص اختلالات رفتاری، ناسازگاری اجتماعی، عملکرد تحصیل و ویژگی های رفتاری کودکانی است که در خانواده های تک والد (زنان یا مردان بی همسر در اثر فوت یا طلاق) و ازدواج مجدد صورت گرفته است. این بررسی ما را در جهت شناخت عوامل و موانع اجتماعی- فرهنگی ازدواج مجدد یاری می رساند.

● مسأله تحقیق:

جدایی زن و مرد در قالب طلاق یا فوت می تواند مشکلات زیادی را برای فرد همسر از دست داده یا طلاق گرفته بوجود آورد. تنهایی، محرومیت از زندگی خانوادگی، نبود سرپرست، رنج نگهداری از فرزندان، مشکلات مالی و اجتماعی، آسیبهای روحی و روانی، هر یک می تواند عاملی در جهت اقدام بخشی از اینگونه افراد به ازدواج مجدد باشد. اما بخشی دیگر از این افراد ممکن است پس از تجربه ی طلاق یا فوت به علت وجود موانع فرهنگی – اجتماعی، تنهایی را به وصلت دوباره ترجیح دهند. این امر بخصوص برای زنان ایرانی که با مشکلات عمیق فرهنگی در حوزه ی ازدواج مجدد مواجهند، جدی تر است. اقربا، دوستان، همسایگان و بطور کلی وجدان جمع، مانع تحقق ازدواج مجدد از جانب زنان است. نتیجه ی آن این است که زنانی احتمالاً جوان تا پایان زندگی، بدون همسر باقی خواهند ماند و این امر تبعات فردی، اجتماعی و فرهنگی عمیقی بر جای می گذارد که در این تحقیق بدان توجه شده است.

شناخت مشکلات، عوامل و موانع فرهنگی، اجتماعی مؤثر بر اقدام و احتراز از ازدواج مجدد توسط زنان و مردان و بخصوص زنان طلاق گرفته و همسر از دست داده، موضوع این مطالعه است.

در این بررسی به تفاوت های جنسیتی ازدواج مجدد و ویژگی های اینگونه زنان و مردان پرداخته است.

● اهمیت و ضرورت مسأله تحقیق:

همانطور که در مبحث حقوقی ازدواج مجدد گذشت، ازدواج مجدد مرد در قانون مدنی ایران هیچگونه منعی ندارد. اما زنان ایرانی علاوه بر موانع حقوقی با موانع فرهنگی – اجتماعی عمده ای در حوزه ی ازدواج مجدد مواجهند. این موانع موجب جنسیتی شدن ازدواج مجدد و تحقق فرصت های کمتر زنان نسبت به مردان در امر ازدواج مجدد شده است.

زنان نیمی از افراد جامعه ی انسانی را تشکیل می دهند. آنان به عنوان مادر و مربی، تربیت نسل را بعهده دارند. سلامت جامعه در گرو سلامت جسمی، روانی و اجتماعی زنان است. اگر این سلامتی آسیب ببیند، جامعه با خطر و آسیب جدی مواجه خواهد بود. با توجه به نرخ ۶ برابری زنان مجرد بر اثر فوت نسبت به مردان و نرخ ۲ برابری زنان مجرد بر اثر طلاق نسبت به مردان، حقیقت تلخ تنهایی جمعیت کثیری از زنان نمایان می گردد، که این تنهایی د ر کنار خود، آسیب های روحی، روانی، عاطفی و اقتصادی را بهمراه دارد. اگر مشکلات اجتماعی منبعث از فرهنگ جامعه را نیز به مشکلات فوق اضافه نمائیم، خواهیم دید که زنان مجرد در اثر طلاق و فوت چه فشار مضاعفی را تحمل می نمایند و در صورتی که نگهداری و حضانت از فرزندان نیز بر عهده ی اینگونه زنان باشد، علاوه بر مشکلات مالی، با طیف وسیعی از آثار و تبعاتِ تجردِ ناشی از فوت و طلاق مواجه خواهیم بود.

«تحقیقات بسیار زیاد سالهای اخیر در مورد خانواده های تک والد، به ویژه مادران مجرد و خانواده های طلاق، نشان می دهد که اثرات این پدیده می تواند بسیار پایدار باشد.» (روزنامه ی همشهری، سه شنبه ۱۸ اسفند ۱۳۸۳)

فرزندان این گونه خانواده ها، «دو برابر بیشتر مبتلا به بیماری های روحی و روانی هستند. آنها همچنین در مورد احتمال خودکشی و بیماری های مربوط به مشروبات الکلی، دو برابر بیشتر در معرض خطر هستند. خطر ابتلاء به استفاده از مواد مخدر در بین دختران، سه برابر پسران در این خانواده هاست. پسران نسبت به دختران بیشتر در معرض مشکلات روحی – روانی وسایل مربوط به مواد مخدر هستند. همچنین به دلایل مختلف، مرگ و میر در ایشان بیشتر است.» (همان منبع)

«افت تحصیلی، اخراج از مدرسه، بزهکاری کودکانه، مصرف مواد مخدر، ارتکاب به جرایم بزرگسالان، تمایل به نقض قواعد و قالب های اجتماعی، در کودکانی که فقط با مادر زندگی می کنند، بیشتر است و این کودکان، بیشتر در معرض ناهنجاری های احساسی و افسردگی هستند.» (همان) ملاحظه می شود که مشکلات بعد از فوت و طلاق تنها به فرد طلاق گرفته و همسر از دست داده، محدود نمی شود و فرزندان آنها را نیز در بر می گیرد و طیف وسیعی از جامعه و نظام اجتماعی کل را تحت تأثیر خود قرار می دهد.

«پژوهشگران معتقدند که زیان فقدان مرد در خانواده هایی که زن سرپرست آن است، تنها از دست دادن درآمد مرد نیست، مردانی که همسرشان را طلاق داده اند، از تأمین معاش فرزندان خود دست می کشند و مادران را وا می دارند تا تمام بار مالی خانواده، اعم از خود و فرزندان را بر عهده گیرند. در نتیجه فشار اقتصادی باعث می شود که این مادران فرصت کمتری برای مراقبت از کودکان خود داشته باشند.» (همان)

«فشارهای دیرینه ی ناشی از فقر، به همراه حجم بالای وظایفی که مدام اضافه می شود، موجب آسیب پذیری و استرس در زندگی جدید می گردد و مادران مجرد، غالباً سیکلی از ناامیدی و یأس را برای خود و فرزندانشان تجربه می کنند.» (همان)

اکثر زنان بی همسر بر ا ثر طلاق یا فوت برای رفع مشکلات مالی خود و کسب درآمد کافی، مجبور به انتخاب مشاغلی هستند که مستلزم صرف وقت به مدت طولانی و یا صرف ساعات غیر معمول برای کار است. این شرایط به معنای کمتر بهره مند شدن اینگونه زنان از تجربیات و آموزش های تربیتی است که تأثیر مستقیم بر تربیت نسل دارد.

«مادرانی که به تازگی بیوه می شوند، ضمن این که برای فقدان شریک و یار زندگی خود بسیار غمگین هستند، مجبورند وظایف و مسئولیت های خانه داری را نیز انجام دهند. این تعدیل و تنظیم وظایف، ممکن است ماهها یا سالها طول بکشد تا این که آنان بتوانند از عهده ی مشکلات اقتصادی برآیند.» (همان)

«مادران مجرد .... همچنین مشکلاتی را در تحمل فشارهای احساسی از قبیل شرمندگی و تنهایی دارند. بعضی از آنان حضور فرزند را مانع یافتن همسر مناسب می دانند.» (همان)

نه تنها حضور فرزند که وجدان جمع نیز مانع از تحقق ازدواج مجدد از جانب زنان است.

نگرش اجتماعی نسبت به ازدواج مجدد زنان منفی است و این امر موجب تنها ماندن زنان پس از حادثه ی فوت و جدایی است که بهمراه خود مشکلات عدیده ای را فراهم می آورد. شناخت عوامل و موانع اجمتماعی- فرهنگی ازدواج مجدد، گامی است در جهت تسهیل ازدواج مجدد برای زنان از طریق فرهنگ سازی و بهره مند ساختن زنان از زندگی شاد و توأم با سلامت جسمی، روانی و اجتماعی.

مشکلاتی چون تنهایی، به دوش کشیدن بار مالی خانواده، سرکوب نیاز عاطفی، پرهیز از حضور اجتماعی، تحمل حرفها و نگاه های آزارنده ی مردم، افسردگی، یأس و ناامیدی و حسرت، زنان و مادران مجرد را قربانی سنت های سخت اجتماعی و قوانین حقوقی برخاسته از فرهنگ این جامعه نموده است و رهایی زنان از این امر، تلاش عمیق، آگاهانه و تؤام با شناخت را مطالبه می کند و این بررسی گامی است در راستای این تلاش.

● اهداف تحقیق:

هدف کلی این پژوهش، شناخت ازدواج مجدد و بررسی عوامل و موانع فرهنگی- اجتماعی مؤثر بر آن می باشد.

اهداف خاص این پژوهش عبارتند از:

▪ شناخت فراوانی ازدواج مجدد در ایران امروز.

▪ شناخت موانع اجتماعی- فرهنگی مؤثر بر ازدواج مجدد.

▪ شناخت چالش ها و چشم اندازهای ازدواج مجدد.

▪ شناخت ابعاد جنسیتی ازدواج مجدد.

● پیشینه تحقیق:

در خصوص ازدواج مجدد ، تنها یک طرح پژوهشی بصورت خاص انجام گرفته است که مجری آن مرکز جمعیت شناسی دانشگاه شیراز بوده است.

در این مطالعه ، تعدا ۹۴۶/۱۷ خانوار شیرازی مورد بررسی قرار گرفته اند که از این تعداد ، ۹۸۶ ازدواج مجدد پس از طلاق و ۷۰۲ ازدواج مجدد بعد از فوت به ثبت رسیده است.

بر اساس تحقیق فوق، ۴% درصد از افراد بعد از فوت همسر ازدواج مجدد کرده اند و این رقم برای کسانی که بعد از طلاق ازدواج مجدد کرده اند ، ۵% درصد است.

از تعداد ۹۸۶ نفری که بعد از طلاق مبادرت به ازدواج مجدد کرده اند ، تعداد، ۶۶۰ نفر را مردان و ۳۲۶ نفر را زنان تشکیل می دهند که به ترتیب ۷% درصد کل نمونه را مردان و ۴% درصد آن را زنان در بر می گیرند.

همچنین از تعداد ۷۰۲ نفری که بعد از فوت همسر اقدام به ازدواج مجدد نموده اند، تعدا ۴۶۱ نفر را مردان و ۲۴۱ نفر را زنان تشکیل می دهند. یعنی ۵% درصد نمونه متعلق به مردان و ۳% درصد آن متعلق به زنان است.

این پژوهش تعداد مردان بی همسر بر اثر فوت را ۴۳۸ نفر و تعداد زنان مشابه را ۳۵۰۵ نفر گزارش نموده است که به ترتیب ۵% درصد مردان و ۴% درصد زنان را در بر می گیرد. این رقم برای مردان بی همسر در اثر طلاق ۸۳ نفر و برای زنان مشابه ۳۲۷ نفر است که به ترتیب ۱% درصد را مردان و ۴% درصد را زنان شامل می شوند.در این تحقیق تنها به تفاوتهای جنسیتی زنان و مردانی پرداخته شده است که ازدواج مجدد نموده اند و زنان و مردان بی همسر بر اثر فوت و طلاق ، مورد مطالعه قرار نگرفته اند.

بر اساس پژوهش فوق ، مقایسه زنان و مردانی که بعد از فوت همسر ، مجدداً ازدواج کرده اند ، با استفاده از آزمون T نشان داد که در تمامی متغیرهای مورد بررسی به جز تحصیلات، تفاوت معناداری بین زنان و مردان مشاهده می شود. در مقایسه زنان و مردانی که بعد از طلاق، ازدواج مجدد کرده اند، در تمامی متغیر ها، به جز مدت زندگی با همسر اول ، تعداد فرزندان ازدواج اول و اختلاف سن ، تفاوت معنا داری با یکدیگر دارند.

« بررسی فوق نشان می دهد که ۸۹ درصد از مردانی که ازدواج اول آن ها منجر به طلاق شده است ، مبادرت به ازدواج مجدد نموده اند. در صورتی که حدود ۵۰% از زنان مطلقه ، امکان ازدواج برایشان وجود داشته است . ۳/۵۱ درصد از مردان با فوت همسر مجدداً ازدواج کرده اند. اما تنها ۴/۶ درصد زنان بیوه تن به ازدواج داده اند.(رجبی، سال ندارد: ص ۶۲ )

فرضیه های پژوهش فوق را موارد زیر تشکیل می دهد:

ـ مردان بیشتر از زنان با افراد مجرد ازدواج می کنند.

ـ تعداد فرزندان زندگی قبلی بر رضایت از زندگی فعلی تاثیر دارد.

ـ نارضایتی زنان در ازدواج مجدد بیشتر از مردان است.

ـ رابطه خوب فرزندان همسر قبلی با جانشین پدر یا مادر ، بر رضایت از زندگی فر د ازدواج کرده تاثیر دارد.

ـ طولانی بودن مدت زندگی با همسر اول، بر رضایت از زندگی با همسر دوم تاثیر دارد.» (رجبی، سال ندارد: ص ۴)

از بین فرضیه های مذکور ، تنها موارد یک ، سه ، و چهار مورد تائید قرار گرفته است.

غیر از پژوهش فوق که به طور خاص به مسأله ازدواج پرداخته است ، چند تحقیق نیز اختصاص به ویژگی های رفتاری کودکان و نوجوانانی دارد که والدین آنها ازدواج مجدد کرده اند و یا آن که پس از طلاق یا فوت همسر ، مبادرت به ازدواج نکرده اند. در ذیل به اختصار به آنها می پردازیم:

۱) بررسی اختلافات رفتاری در کودکان پیش دبستانی تک والدی و مقایسه آن با کودکانی که با هر دو والد زندگی می کنند. این پژوهش توسط آقای حسن پاشا شریفی انجام گرفته است و طی آن ۱۵۱ کودک ۳ تا ۶ ساله در مهد کودکهای تهران مورد بررسی قرار گرفته اند که پس از جمع آوری داده ها و با استفاده از آزمون مجذور کای نتایج زیر حاصل شده است: الف-رفتارهای ایذایی و اختلالهای هیجانی –رفتاری در کودکان تک والدی بیش از کودکان دو والدی است. اما از نظر انواع دیگر اختلالهای رفتاری مورد مطالعه این پژوهش بین دو گروه ، تفاوت معنی دار مشاهده نشد. ب-تاثیر خانواده تک والدی بر اختلالهای رفتاری پسران در همه موارد بیش از اثر متغیر بر دختران بوده است.ج-محرومیت از پدر و مادر در اختلالهای رفتاری و هیجانی مورد مطالعه این پژوهش تاثیر یکسان داشته است.

۲) بررسی میزان ناسازگاری اجتماعی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان شاهدی که مادرانشان ازدواج مجدد نموده اند و مقایسه آنها با دانش آموزان شاهدی که مادرانشان ازدواج ننموده اند ، در مقطع ابتدایی شهر مشهد. این مطالعه توسط آقای مهدی اژدری در سال ۱۳۷۳ انجام گرفته است.در این پژوهش ، ۳۰۰ دانش آموز از ۱۸ مدرسه شاهد دخترانه و پسرانه مورد بررسی قرار گرفتند که در نتیجه تفاوت معناداری چه از نظر عملکرد تحصیلی و چه از نظر ناسازگاری اجتماعی بین آزمودنیهای سه گروه (یعنی دانش آموزان غیر شاهد ، دانش آموزان شاهدی که مادرانشان ازدواج مجدد کرده اند و دانش آموزانی که مادرانشان ازدواج مجدد نکرده اند) مشاهده شده ولی میان دخترها و پسرها از نظر این دو متغیر، تفاوتی وجود نداشت.

۳) بررسی و مقایسه ویژگی های رفتاری نوجوانان شاهد در خانواده های تک والدی و ازدواج مجدد در سطح شهرستان قروه. این پژوهش توسط خانم زهرا نظری انجام گرفته است. طی این مطالعه ۱۴۰ دختر و پسر نوجوان ۱۲ تا ۱۷ ساله مورد بررسی قرار گرفته اند که نتایج نشان می دهد بین هیچکدام از گروهها اختلاف معناداری وجود ندارد و در رفتار ، عواطف و احساسات آنها تفاوت قابل ملاحظه ای دیده نشده است. بین گروههایی که مادرانشان ازدواج مجدد کرده اند و آنهایی که ازدواج نکرده اند و افراد عادی از نظرآماری تفاوت معناداری وجود نداشت.

نگارش: مهناز عابدی آق زیارت

فهرست کتب و پایان نامه ها:

آل احمد، جلال، زن زیادی، تهران: انتشارات فردوسی، ۱۳۷۶.

اژدری، مهدی، بررسی ناسازگاری اجتماعی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان شاهدی که مادرانشان ازدواج مجدد نموده اند و مقایسه ی آنها با دانش آموزان شاهدی که مادرانشان ازدواج مجدد ننموده اند در مقطع ابتدایی شهر مشهد، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۳.

اعتصامی، محمد مهدی، راهنمای تدریس قرآن و تعلیمات دینی ۳ (بخش دوم)، تهران: شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران، ۱۳۸۴.

پاشا شریفی، حسن، بررسی اختلالات رفتاری در کودکان پیش دبستانی تک والدی و مقایسه ی آن با کودکانی که با هر دو والد زندگی می کنند، تهران: دانشگاه علوم پزشکی زنجان، ۱۳۷۶.

پیرزاد، زویا، عادت می کنیم، تهران: نشر مرکز، ۱۳۸۳.

پیرنیا، حسن، تاریخ ایران باستان، تهران: انتشارات افراسیاب، ۱۳۷۸.

تاجانی، بهرام، قانون امور حسبی، تهران: لاهیجی، ۱۳۸۴.

تاجانی، بهرام قانون مدنی، تهران: لاهیجی، ۱۳۸۴.

توسلی، غلامعلی، نظریه های جامعه شناسی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت)، ۱۳۸۰.

حافظ نیا، محمدرضا، مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران: سمت، ۱۳۸۰.

دست غیب، عبدالعلی، نقد آثار جلال آل احمد، تهران: نشر ژرف، ۱۳۷۱.

دولت آبادی، محمود، کلیدر، تهران: فرهنگ معاصر، ۱۳۷۰.

دورانت، ویل، تاریخ تمدن ج ۱، ترجمه احمد آرام و دیگران، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۷۸.

راوندی، مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۷۹.

رجبی، ماهرخ، بررسی ازدواج مجدد زنان و مردان بعد از طلاق و فوت همسر در شهر شیراز: مرکز جمعیت شناسی دانشگاه شیراز.

ساروخانی، باقر، روش های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۸۲.

ساروخانی، باقر، مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده، تهران: انتشارات سروش، ۱۳۷۵.

سگالن، مارتین، جامعه شناسی تاریخی خانواده، ترجمه حمید الیاسی، تهران: نشر مرکز، ۱۳۷۰.

سناپور، حسین، نیمه ی غایب، تهران: نشر چشمه، ۱۳۷۸.

شاملو، سپیده، او را که دیدم زیبا شدم، تهران: نشر مرکز، ۱۳۸۳.

شاملو، سپیده، انگار گفته بودی لیلی، تهران: نشر مرکز، ۱۳۸۴.

شریعتی، علی، زن در چشم و دل محمد (ص)، تهران: نور حکمت، ۱۳۷۴.

شیخی، محمدتقی، مقدمه ای بر مبانی جمعیت شناسی تهران: نشر آرام، ۱۳۶۸.

شیخی، محمدتقی، تحلیل و کاربرد جمعیت شناسی، تهران: اشراقی، ۱۳۷۱.

صنیعی، پرینوش، سهم من، تهران: روزبهان، ۱۳۸۱.

کتاب مقدس، ترجمه ی تفسیری شامل عهد عتیق و عهد جدید، انجمن بین المللی کتاب مقدس، ۱۹۹۵ میلادی.

کریستن سن، آرتور، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه ی رشید یاسی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۷۲.

گریدانوس، دونالد، مراقبت از نوجوانان، ترجمه دکتر پوریا صرامی فروشانی و دکتر بزرگمهر مطهری، تهران: انتشارات رشد، ۱۳۸۳.

گود، ویلیام، خانواده و جامعه، ترجمه ویدا ناصحی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۲.

گیدنز، آنتونی، جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نشر نی، ۱۳۷۶.

گیرشمن، رومن، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمد معین، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۷۴.

مرکز آمار ایران، سالنامه ی آماری کشور ۱۳۸۲، تهران: مرکز آمار ایران، ۱۳۸۳.

مشکینی، علی، ازدواج در اسلام، ترجمه احمد جنتی، قم: چاپ مهر.

مطهری، مرتضی، حقوق زن، تعدد زوجات و ازدواج موقت، قم: اهلبیت.

معصومی، مسعود، احکام روابط زن و مرد وسائل اجتماعی آنان، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، زمستان ۱۳۸۴.

نظری، زهرا، بررسی ومقایسه ی ویژگی های رفتاری نوجوانان شاهد در خانواده های تک والدی و ازدواج مجدد در سطح شهرستان قروه، ۱۳۷۵.

---