رو سفیدی برای آینده

نگاهی به نمایش های آئینی و مجالس شبیه خوانی مجموعه تئاترشهر و کاخ موزه گلستان در ایام جشنواره آئینی سنتی

فضای باز مجموعه تئاترشهر و کاخ موزه گلستان در پانزدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی سنتی و در تیرماه سال ۹۰ محل برگزاری مجالس تعزیه، نمایش‌‌های آیینی، بازی‌های نمایشی و پاتوق سنتی کودکان است.

نمایش‌هایی که بهتر است به شیوه میدانی و در فضای باز اجرا شود و این خود نیز امری ریشه‌‌دار است که در طول تاریخ برای سرگرمی و انتقال برخی مفاهیم و القاء مسائل اخلاقی انجام می‌شده است. بنابراین در جشنواره نیز باید چنین هدفی پیگیری شود تا مردم با اصل سنت‌ها و آیین‌ها از طریق دیدن و مشارکت در آیین آشنا شوند. شناختی که خود مقدمه دوام و بقای آن خواهد بود. وقتی پدیده‌ای هنوز بر حضورش در جامعه اصرار کند، این خود دلالت بر دوام و کارآیی‌اش است.

● مجالس شبیه خوانی

تعزیه‌ها و مجلس شبیه بعد از صفویه، مسیر رو به رشدی را طی می‌کند و دوران شکوفایی و اصطلاحاً طلایی‌اش را در زمانه قاجار می‌گذراند. در این دوره نسخه‌های تعزیه بی‌شمار می‌شود و در این نسخ تازه نبشته شده دیگر اختصاصاً به روز عاشورا و واقعه کربلا پرداخته نمی‌شود. یعنی داستان‌ها و ماجراهای دیگر هم با این شیوه اجرایی و نمایشی برای مردم اجرا می‌شده است. حتا برخی از نسخ به وجوه طنز و کمدی می‌پردازند و از حالت تراژدی و سوگواری فاصله می‌گیرند تا در مناسبت‌هایی غیر از محرم و صفر همچنان تعزیه به عنوان قالبی مردم‌پسند مورد استفاده نمایشی واقع شود که این خود بر توسعه تعزیه تلویحاً تاکید و اشاره می‌کند. شاید در صورت تدوام به موقع و نبودن گسست آن امروز شاهد تعزیه به عنوان تئاتر ملی ایرانی بودیم. البته این فقط یک احتمال است و هنوز هم می‌توان بر آن امیدوارانه نگریست. ‌

در بخش مجالس شبیه‌خوانی به چند نمونه از آثار متنوع که هنوز هم از جذابیت لازم به لحاظ قصه برخوردار هستند، پرداخته خواهد شد.

شبیه "دم و حوا" با شبیه گردانی محمد بخشی از قزوین اجرا می‌شود که در آن قصه آشنای فریب خوردن آدم و حوا، و رانده شدن آن دو از بهشت و برادرکشی قابیل و .. روایت می‌شود. آزمون سیاوش با نسخه میرانجم اراکی و با شبیه‌گردانی مهدی دریایی و محمدعلی سیفی از اراک به زندگی سیاوش پسر کیکاوس می‌پردازد. امام‌زاده هارون از تفرش با شبیه‌گردانی حمیدرضا صابر اجرا می‌شود که در آن به روایت سه برادر امام رضا پرداخته می‌شود. جرجیس پیغمبر کاری از احمد عزیزی از تهران است و در آن زندگی جرجیس یکی از پیامبران خدا که در قسطنطنیه بوده است، روایت می‌شود. جنگ حنیفه با عفریته، شبیهی درباره محمد حنیفه است که با یک سری عفریته دوران خودش می‌جنگد تا اینکه دختری از خاندان دیو مسلمان می‌شود. این دختر به عقد محمد حنیفه درمی‌آید. دیوی که قبلاً عاشق دختر بوده، با حربه‌ای آن دختر را به چاه می‌اندازد و ... این شبیه کار عنایت‌الله قاسمی از تهران است. خروج مختار به روایت مختار ثقفی در هنگام حادثه کربلا که در بند اسارت ابن‌زیاد است، می‌پردازد و کاری از علی عزیزی و برگرفته از نسخه میرعزای کاشانی است. این شبیه از شهر گرمسار به جشنوار آمده است.

پاتوق سنتی کودکان

کودکان باید از همان سنین پایین با میراث فرهنگی خود آشنا شوند. این خود بهترین طریق هویت‌یابی هر آدمی است. باید در آشنا شدن کودکان با نمایش‌های آیینی و سنتی کوشید و حتا از آنان خواست که در این زمینه تولیدات خلاقه و هنری خود را ارائه کنند. البته این خود مرهون آموزش دیدن از استادان و مربیان کارآزموده است. این آشنایی و آموختن ناخواسته زمینه ماندگاری، دوام و بقای سنت‌های ایرانی را ممکن می‌کند.

نقالی یکی از راه‌های آموختن شیوه بیان درست و رساست که در زمینه صراحت بیان و سخنوری نیز بر کودکان تاثیر مثبت می‌‌دارد. در بخش پاتوق کودکان برنامه‌ای اختصاص به نقالی کودکان پیدا کرده است. در این برنامه نقل گرد آفرید (دانیال نوری مقدم از تهران)، نخستین رزم رستم و اسفندیار (کیانا حیدری از نظرآباد)، هفت خوان رستم (آرین شریعتی از تهران)، رستم و اسفندیار (شکیبا ابواخیریان از تهران)، رستم و اکوان دیو (سیاوش صالح‌پور از تهران) و رستم و اشکبوس (محمد مهدی میرزاعلی) اجرا می‌شود. بهتر است در ترویج این هنر ملی و موثر به تمامی کودکان ایرانی از طریق ارائه برنامه‌های درسی در مدارس کوشید.

در پاتوق کودکان، برنامه خیمه شب‌بازی کودک نوشته و اجرای مونا سربندی در معرض دید عموم و به ویژه کودکان قرار می‌گیرد. در آن بازی دهنده مریم افراز، مرشد و نوازنده ضرب همایون بهمنی و نوازنده کمانچه دامون قاسمی حضور دارند.

در برنامه آیین‌های محلی، آیین لزگی آذری، آیین بجنوردی، آیین گاوال ، طبق‌کشی گیلان، آیین سمرقندی و آیین قایتاغی اجرا می‌شود.

همچنین مجالس شبیه‌خوانی کودک شامل مجلس حربن‌یزید ریاحی و مجلس سلیمان نبی با شبیه‌گردانی احمد عزیزی به صحنه می‌آید.

همچنین غرفه‌های شهرفرنگ (علی ابوالخیریان)، سفال (کاملیا نوحی)، نقاشی (الهام زمانی)، صورت‌گری (سمیرا انصاری‌خواه)، بازی‌های محلی (حامد زارعان)، عروسک‌های آیینی و محلی (اکرم اصغری)، طراحی و ساخت تن پوش (بنفشه بدیعی و سلما محسنی اردهال) و طراحی لباس (افسانه زمانی) برای رضایت خاطر کودکان و خانوده‌ها و آشنایی آنان با نمایش‌های سنتی برقرار شده است.

نمایش‌های آیینی و بازی‌های نمایشی

در تمام شهرها و روستاهای ایران هنوز هم بازی‌ها و آیین‌های نمایشی جلوه کاربردی خود را حفظ کرده است. البته این سنت‌های نمایشی باید هر چه زودتر با کمک گرفتن از تکنولوژی موجود ثبت و ضبط شوند چرا که در دنیای سرعت و هجمه فرهنگی، هر آن احتمال از بین رفتن این سنت‌ها و جلوه‌های نمایشی وجود دارد. باید فرهنگ شفاهی و نمایشی ما به بهترین نحو نگهداری شود چرا که همین سنت‌ها در آینده حضور پررنگ خود را برای ثبات بخشیدن به انسان ایرانی اثبات خواهند کرد. مطمئناً برگزاری جشنواره هم برای پر کردن آمار و ارقام نیست و این خود بهانه‌ای است برای یادآوری این نکته اساسی که باید هر چه بیشتر در ترویج و نگهداری این سنت‌ها اقدام موثر و ملی انجام شود. باید عزممان را جزم کنیم تا روسفید و سرافراز بیرون بیاییم.

ازدواج سنتی از سبزوار، بندبازی از رشت، پرده‌خوانی قصه‌های قرآن به نویسندگی و کارگردانی صادق ورمزیار از تهران، اویونلار از پارس آباد، خشکه گلال از یاسوج، نذر کریم از تهران، کوسا کچل از مرند، کوسه گلدی از تفرش، کوسه مرنجان از کرمانشاه، گلگینو از بوشهر، هالای از قم، هه‌ژیان از سنندج، یلداگردانی از ملایر، مجلس رزم رستم و اسفندیار از نظرآباد، و مجلس حنابندان از شیراز عنوان نمایش‌های آیینی و بازی‌های نمایشی است، که هر روز در فضای باز مجموعه تئاترشهر و کاخ گلستان اجرا می‌شوند.

رضا آشفته