روز پرواز به سوی آگاهی

همه چیز در عالم دارای هدف است و هدف از خلقت جن و انس, ره یافتن آنها به کمال مطلق و کمال مطلق, همان معرفت و شناخت حضرت حق تا رسیدن به مرتبت و منزلگاه حق الیقین است

همه چیز در عالم دارای هدف است و هدف از خلقت جن و انس، ره یافتن آنها به کمال مطلق و کمال مطلق، همان معرفت و شناخت حضرت حق تا رسیدن به مرتبت و منزلگاه حق الیقین است.

رسیدن به این هدف والا که اساسی‌ترین علت لطف خداوندی در عرصه خالقیت یکتایش است، راهی جز گردگیری ذهن و اندیشه و قلب و روان و گریز از چاه وهم و خیال ندارد.

آری اعتصام و چنگ زدن به ذکر و یاد خالق بی‌همتا و برشمردن نعمات و الطاف حضرتش و کاستی‌ها و کم‌کاری‌های ما، برترین راه پرواز از چاه ذلت به سپهر عزت و سعادت است.

آدمی در غوغای زندگانی و بر اثر عاری شدن اسباب حیات گرفتار غفلت‌ها می‌گردد که اگر آن را دفع نکند تکرار و عمق گرفتن این غفلت‌ها او را به مستی تفرعن و تکبر و دل باختن به اموری می‌کند که پایان آن نیستی و انحراف از حقیقت زندگی است.

راه درمان و مصون ماندن از این خطر، ارتباط با خالق و آفریننده عالم است تا به سبب احاطه حضرت باریتعالی بر اضلاع عالم، آدمی راه را از چاه بازشناسد و یا اگر در چاه غفلت و اشتباه و معصیت گرفتار شده به ریسمان تعبد و بندگی و اطاعت و توبه چنگ زده و خود را نجات داده و به سعادت برساند.

روز عرفه، یکی از همان ریسمان‌های متین و محکم الهی است. این روز آنقدر اهمیت دارد که در روایات از آن به عنوان برادر شب قدر یاد شده و امام صادق (ع) فرمودند: اگر کسی نتواند در شب قدر خود را شامل مغفرت خالق نماید، امید است در روز عرفه خدای سبحان از او بگذرد.

امام سجاد (ع) در روز عرفه مردی را مشغول گدایی دیدند! با عتاب به او فرمودند: حیا نمی‌کنی در این روز که هیچکس از لطف و رحمت خدا ناامید نیست، دست خود را جلوی غیر خدا دراز کرده‌ای!

امام باقر (ع) فرمودند: «اذا کان یوم عرفه لم یرد سائلاً»(۱)

در روز عرفه دعای هیچ درخواست کننده‌ای رد نمی‌گردد.

جناب ابن میثم بحرانی در شرح نهج‌البلاغه خود از لسان مبارک پیامبر اکرم (ص) نقل می‌کند که آن حضرت فرمودند: ما رأی الشیطان فی یوم هو اصغر و لا ادحر و لااحقر و لا اغیظ منه فی یوم عرفه. (۲) شیطان در هیچ روزی کوچکتر و بدبخت‌تر و خوارتر و خشمگین‌تر از روز عرفه دیده نشده است.

عرفه بیانگر اهمیت دو نوع شناخت و معرفت است، یکی شناخت پروردگار و دیگری معرفت نفس.

در این روز بالاترین عبادت معرفت خالق است و اینکه انسان در فرامین و اوامر و نواحی سعادت آفرین خداوند تفحص کند تا میزان عمق معنویت خود را درک نماید.

آری از آنجا که اصلی‌ترین ضلع حیات آدمی معنویت است انسان باید تلاش و توجه خاصی به این بعد داشته باشد.

ارزش آدمی به میزان ارتباط او با خالق هستی است. انسان به مقدار معرفت توحیدی خود می‌ارزد؛ هرکس موحدتر باشد ارزشمندتر است. برای همین هم دستور است انسان حداقل روزی ۱۰۰ (یکصد) مرتبه بگوید «لااله الا الله».

بنابراین معرفت توحیدی است که حیات معنوی انسان را از انحراف و انعطاف محفوظ و مصون نگه می‌دارد.

برای همین است که در روز عرفه گرفتن روزه مستحب است اما اگر انسان را از اعمال عبادی که معرفت و شناخت توحیدی باز می دارد، دور می‌سازد، کراهت دارد.

در دعای پرمحتوای امام‌حسین(ع) در روز عرفه، فرازهای توحیدی و شناخت توحیدی شگرفی به چشم می‌خورد.

امام حسین(ع) لطف و رحمت خدای سبحان را از قبل از خلقت آدمی تا دوران شکل‌گیری جنینی و نوزادی و خردسالی و جوانی تا پیری و مرگ و بعد از مرگ اقرار و اعتراف می‌کند و خدا را برای همگی این غایات حمد می‌کند «الحمدلله الذی لیس لقضائه دافع و لالعطائه مانع و...»

شناخت دوم معرفت نفس است. انسان باید در این روز بازنگری به کردار و رفتار خود داشته باشد تا بفهمد در مستی تفرعن کاذب نفس به سر می‌برد یا در راه رسیدن به عزت تعبد یعنی همان خلافت الهی قرار دارد.

حضرت اباعبدالله الحسین(ع) در دعای معروف عرفه خود زیباترین حالات و توجهات در بازنگری نفسانی را تعلیم و تدوین فرموده‌اند. ایشان در فرازی متین چنین مناجات می‌کنند: خدایا مرا آن گونه قرار ده که گویا عظمت تو را می‌بینم و در برابرش فروتنم، خدایا مرا با تقوای الهی عزیز و سعادتمند گردان و با گناه مرا بدبخت مگردان زشتی‌های مرا بپوشان و فریب‌دهندگان مرا از من دور گردان خدایا مرا به نزدیکانم واگذار مکن که ناامیدم می‌کنند و به بیگانگان مسپار که با من بدرفتاری می کنند.

خدایا تو دائماً بر من نعمت و نیکی و تفضل و رزق و ثروت و هدایت و ... مرحمت فرمودی ولی من همیشه در حال معصیت و اشتباه و نادانی و غفلت و پیمان شکنی و در یک جمله می توان گفت در مستی تفرعن بوده‌ام.

حال من چنین بوده که تو امر کرده‌ای و من به جای اطاعت سرپیچی کرده‌ام و...

آری اگر انسان در این روز به این دو شناخت برسد می تواند دردهای خود را درمان کند و موانع پیشرفت معنوی خود را برطرف سازد.

اگر انسان درک کرد که عمری ویرانگر نعمت بوده آنگاه با تدبیر و مهندسی نعمت‌های در دسترسش و فرار از غفلت و مستی عمرسوزش به افق‌های برتر حیات دست پیدا می کند و روز عرفه یکی از بهترین فرصت‌ها برای رسیدن به این مهم است.

معرفت توحیدی و شناخت نفسانی که رهاورد سترگ روز عرفه است، این هدیه ارزشمند را برای انسان به ارمغان می آورد که انسان مقام خود را می شناسد و کسی که مرتبت خود را شناخت، حاضر نیست سرمایه گرانقیمت حیات خود را صرف امور سقوط دهنده ارزش‌های نفسانی خود کند و لذا دائماً درمدار حق حرکت می‌کند و در این مقام خود را حفظ می کند تا به بلندای عزت و سعادت پروازکند و کامل گردد.

پانویس:

۱- آثار الصادقین، ج۱۳، ص۷۹ .

۲- مستدرک الوسایل، ج۲، ص۱۶۸.