اما و اگرهای تجمیع انتخابات ریاست جمهوری و مجلس

شاید عده ای بر این عقیده باشند كه ضرورتی برای تجمیع انتخابات نیست سه دهه است كشور به همین شكل اداره شده و تقریباً در هر سالی به طور متوسط یك انتخابات مثل ریاست جمهوری, مجلس, شوراها, خبرگان و یا میان دوره ای مجلس برگزار شده و باز همین رویه ادامه داشته باشد

شاید عده ای بر این عقیده باشند كه ضرورتی برای تجمیع انتخابات نیست. سه دهه است كشور به همین شكل اداره شده و تقریباً در هر سالی به طور متوسط یك انتخابات مثل ریاست جمهوری، مجلس، شوراها، خبرگان و یا میان دوره ای مجلس برگزار شده و باز همین رویه ادامه داشته باشد. معمولاً كسانی وضعیت موجود را می پسندند كه ریسك پذیر نبوده و جرأت تغییر و تحول را ندارند و شاید منطقی هم بر آن داشته باشند مثلاً بگویند حفظ نشاط سیاسی در جامعه، حضور مردم در صحنه و افزایش مشاركت مردمی با تكرار انتخابات حاصل می شود.

اما واقعیت این است كه هیچ كدام از موارد فوق با مزایای تجمیع انتخابات برابری نمی كند و تجربه در كشورهای مختلف نیز به این جا منتهی گردیده كه چندین انتخابات را یكجا برگزار كرده و مردم را هر از چندگاه یك بار به صحنه دعوت می كنند.

● مزایای تجمیع انتخابات:

بررسی اجمالی و نگاهی كوتاه به تجمیع انتخابات، نكات زیر را روشن می كند:

۱) تجمیع موجب صرفه جویی در هزینه های مالی و امكانات می شود. برای نمونه انتخابات شوراها در دوره سوم ۱۳۰ میلیارد تومان و انتخابات خبرگان ۷۰ میلیارد تومان پیش بینی شده است. این رقم علاوه بر هزینه غیرمستقیم دستگاه های اجرایی اعم از حقوق پرسنل، به كارگیری امكانات ادارات و ... می باشد. پیش بینی می شود در تجمیع حداقل یك سوم هزینه كاهش پیدا می كند.

۲) صرفه جویی در وقت مردم و مدیران جامعه كه بسیار ارزشمند تر از صرفه جویی های مالی است. روشن است وقت و زمانی كه برای انتخابات هزینه می شود منحصر به روز انتخابات نیست بلكه از ماه ها قبل از آن كه كلید هر انتخاباتی زده می شود، جلسات و برنامه ریزی ها آغاز می گردد و فرصت های ذیقیمت و وقت ارزشمند جوانان و تحصیلكردگان این جامعه برای آن صرف می شود. نظام اسلامی در مقابل وقت مردم مسوولیت دارد هم چنان كه نسبت به مال و ناموس مردم مسوولیت دارد.

امروزه برای توسعه و پیشرفت جوامع چند چیز را اصل می دانند: دانش و فن آوری، تدبیر و مدیریت و فرصت و زمان لازم كه اگر دو مورد اول هم محقق باشد ولی از فرصت ها استفاده لازم نشود دستیابی به اهداف متعالی و بلند بسیار سخت و مشكل خواهد بود. آیا فرصت های مدیران برای حل مشكلات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی مردم صرف بشود بهتر است یا برای كارهای اجرایی انتخابات ها كه امكان تجمیع وجود دارد.

در جامعه ما در هر بخش و موضوعی كارهای زمین مانده، به حدی رسید كه مدیران كارآمد جامعه اگر چندین برابر وقت فعلی نیز فرصت داشته باشند باز به همه آن ها نمی رسند. به خوبی این مساله برای نمایندگان محترم و مدیران ارشد جامعه ملموس است، ۱۸ ساعت كار شبانه روزی كفایت نمی كند. از سوی دیگر لازم است وقت بسیار ذیقیمت مردم، در عصر تكنولوژی، علم و دانش و ارتباطات به سوی مسایل اساسی در راستای رشد فرهنگی و اجتماعی و علمی جامعه سوق داده شود تا به سرعت كاروان ترقی و پیشرفت افزوده شود. البته انتخابات ها خود در رشد و تعالی جامعه بی تاثیر نیستند ولكن این هدف با تجمیع یعنی برگزاری انتخابات دو سال یك بار نیز حاصل می شود.

۳) تبعات منفی و آثار پاره ای از فضاسازی های تبلیغاتی در انتخابات موضوعی نیست كه نادیده گرفته شود. مع الاسف شعارهایی كه مطالبات مردم را افزایش دهد نقش اصلی در تبلیغات را بازی می كند و بعد از هر انتخاباتی چندین برابر مطالبات در جامعه افزایش پیدا می كند كه هیچ دولت یا مجلس با بودجه های موجود نمی تواند حتی نیمی از آن ها را برآورده كند. بی شك سرخوردگی مردم از عدم تحقق وعده ها و رویگردانی آنان از مشاركت فعال در انتخابات از نتایج تلخ آن خواهد بود.

۴) دعوت های مكرر از مردم برای حضور در انتخابات و برنامه ریزی گسترده رسانه ملی و دیگر مجموعه های تبلیغی از روحانیت، نماز جمعه ها و شخصیت های جامعه، خود سرمایه بزرگ ماست كه نباید همه ساله هزینه گردد. این سرمایه باید حساب شده و در مواقع ضروری به كار گرفته شود. بدیهی است دعوت مكرر از مردم برای حضور در انتخابات با عناوین تكلیف، ضرورت و ... كم كم عادی گشته و اثر خود را از دست می دهد و از سوی دیگر با دست خودمان هر انتخاباتی را به یك میدان آزمون برای نظام اسلامی قرار می دهیم و دوباره نظام را در معرض قضاوت و داوری دیگران قرار دهیم و این امر چندان سنجیده و پسندیده به نظر نمی رسد.

● همزمانی انتخابات مجلس با ریاست جمهوری

در بحث تجمیع یكی از گزینه هایی كه مطرح است تجمیع انتخابات مجلس با ریاست جمهوری است. دو سوال عمده در این رابطه مطرح است آیا چنینن تجمیعی از نظر قانونی امكان پذیر است و آیا فواید و مزایای آن بیشتر از هزینه ها است؟

۱) فرض اول: تجمیع انتخابات مجلس با ریاست جمهوری در صورتی امكان پذیر است كه مدت دوره مجلس یا ریاست جمهوری برای یك دوره كاهش یا افزایش پیدا كند به عنوان مثال اگر یك دوره مجلس به مدت ۵/۵ سال باشد همزمانی انتخابات مجلس و ریاست جمهوری میسر خواهد شد و این به طور كلی برخلاف اصول ۶۳ و ۶۸ و ۱۱۴ قانون اساسی است.

در توضیح آن، فروض قابل تصور به شرح زیر خواهد بود:این تجمیع برای دوره فعلی امكان پذیر نیست چون هم خلاف قانون اساسی است و هم مردم وكلاء خود را برای مدت ۴ سال انتخاب كرده اند و دوره وكالت در پایان ۴ سال به اتمام می رسد و نمی توان این مدت را تمدید كرد و قانون اساسی بر مبنای اصل ۶۸ فقط تمدید مدت مجلس را برای زمان های اشغال نظامی با شرایط خاص و با پیشنهاد رییس جمهور و تصویب سه چهارم مجموع نمایندگان (نه حاضرین در جلسه) جایز دانسته است. در این اصل(۶۸ قانون اساسی) آمده است: « در زمان جنگ و اشغال نظامی كشور به پیشنهاد رییس جمهور و تصویب سه چهارم مجموع نمایندگان و تایید شورای نگهبان، انتخابات نقاط اشغال شده یا تمامی مملكت برای مدتی معینی متوقف می شود و در صورت عدم تشكیل مجلس جدید، مجلس سابق همچنان به كار خود ادامه خواهد داد.»

۲) فرض دوم: اگر تجمیع را برای دوره بعدی فرض كنیم باید مدت دوره هشتم مجلس ۵/۵ سال تعیین شود و مردم برای یك دوره ۵/۵ ساله، نمایندگان خود را انتخاب كنند. این گزینه اگرچه اشكال دوم فرض قبلی را ندارد اما خلاف قانون اساسی است كه برای رهایی از آن باید قانون اساسی تغییر پیدا كند كه آن امر ساده ای نیست و برای هر موضوعی دست به تغییر قانون اساسی زدن به صلاح ملك و مملكت نیست و یا اگر با تذكر اخطار قانون اساسی در مجلس روبه رو نشود باید پس از تصویب مجلس به شورای نگهبان و سپس به مجمع تشخیص مصلحت برود تا بر مبنای بند ۸ اصل ۱۱۰ قانون اساسی، مجمع تشخیص مصلحت تصویب كرده و در نهایت به تایید مقام معظم رهبری برسد.

این گزینه علاوه بر هزینه های سنگین سیاسی، با مشكلات حقوقی همراه است كه نمی توان به راحتی از كنار آن عبور كرد.

به نظر می رسد این دیدگاه در همان اول هنگام طرح در صحن مجلس با اخطار قانون اساسی مواجه گردد و رییس مجلس و نمایندگان محترم نمی توانند، این اخطار را نادیده بگیرند. در هر صورت نسبت به روند قانونی این گزینه، حقوقدانان باید اظهار نظر نمایند.

● مزایا و هزینه های این گزینه

عمده دلیل طرفداران تجمیع انتخابات مجلس با ریاست جمهور این است كه فاصله زمانی ۵/۱ ساله بین تشكیل مجلس و تشكیل دولت موجب اخلال در تصمیم گیری و تمشیت امور كشور می شود زیرا مجلس وقتی شكل می گیرد كه ۵/۱ سال از دوران ریاست جمهوری باقی مانده است و تا انسجام و هماهنگی بین مجلس و دولت صورت بگیرد دوره ریاست جمهوری جدید شروع می شود. مجدداً ایجاد هماهنگی و انسجام مدتی از وقت دولت و مجلس را می گیرد و در نتیجه عمر مفید مجلس كوتاه می شود.

در حالی كه اگر مجلس و دولت همزمان سركار بیایند در سال اول همه هماهنگی ها سامان یافته و در سه سال بعدی با ثبات مناسب مشغول فعالیت می شوند.

ولیكن مقایسه منافع و مزایا با هزینه های سیاسی كه همزمانی انتخابات مجلس با ریاست جمهوری دارد انتخاب این گزینه را شدیداً زیر سوال می برد زیرا:

۱) آن چه كه گفته شد در ۸ سال یك بار اتفاق می افتد و معمولاً دولت ها دو دوره متوالی ادامه دارند بنابراین اشكال مذكور فقط در دوره اول خواهد بود.

۲) اگر هم دولت و هم مجلس همزمان سركار بیایند، چون هر دو تازه كار را شروع كرده اند اخلال در امور مملكت بیشتر متصور است زیرا به دست گرفتن امور و ساماندهی و سازمان دهی جدید خود وقت زیادی را خواهد گرفت و در این صورت ممكن است در كشور از لحاظ مسایل اقتصادی، سیاسی و بین المللی مواردی پیش بیاید كه هنوز دولت و مجلس آمادگی لازم برای برخورد با آن را پیدا نكرده اند.

سید محمدرضا میرتاج الدینی (نماینده تبریز، آذرشهر و اسكو)

---