چرا تولید غذای بیشتر, کافی نیست

روند کنونی رشد جمعیت دنیا به این معناست که هر ساله هفتاد میلیون انسان دیگر به غذا نیاز دارند و افزایش ثروت جهانی, تعداد مشتریان گوشت را افزایش داده است تولید گوشت به غلات نیاز دارد, چرا که در ازای هر هفت واحد غله, تنها یک واحد گوشت به دست می آید

روند کنونی رشد جمعیت دنیا به این معناست که هر ساله هفتاد میلیون انسان دیگر به غذا نیاز دارند و افزایش ثروت جهانی، تعداد مشتریان گوشت را افزایش داده است. تولید گوشت به غلات نیاز دارد، چرا که در ازای هر هفت واحد غله، تنها یک واحد گوشت به دست می‌آید. سوخت‌های زیستی هم به یکی دیگر از بخش‌های سیری ‌ناپذیر تقاضا برای غلات تبدیل شده است و بسیاری از افراد نیز ممکن است این نکته را ندانند که غله مورد نیاز برای پر کردن یک خودروی اسپرت با اتانول، می‌تواند غذای یک انسان را برای یک سال تأمین کند.

هم اینک غذای مورد نیاز برای سیر کردن همه مردم دنیا وجود دارد، اما انسان‌های فقیر نمی‌توانند با خریداران ثروتمند گوشت و سوخت‌های زیستی رقابت کنند. بازارهای جهانی چندان تمایلی به سیر کردن گرسنه‌ها ندارند و تنها به کسب پول بیشتر می‌اندیشند. از دیدگاهی سرمایه‌ سالارانه، تنها راه حل، افزایش عرضه در جهت کاهش قیمت است.

به هر ترتیب، در بخش عرضه، عوامل محدود کننده جدی‌ای وجود دارد: کمبود آب و افزایش خشکسالی‌ها به دلیل تغییر اقلیم، نابودی خاک و زمین، افزایش هزینه انرژی برای فعالیت‌هایی نظیر پمپاژ آب تا حمل و نقل و تهیه کودهای شیمیایی و سموم و سایر نهادهای مرتبط

جهان امروز خواهان غذای بیشتری است، غذای بسیار بسیار بیشتر. اما کره خاکی ما قادر به تهیه آن نیست و به همین دلیل، غذای بیشتر نمی‌تواند به حل مشکلات کنونی بینجامد. لستر براون، مدیر انستیتوی سیاست‌های زمین و نویسنده کتاب «برنامه سه؛ حرکت به سوی حفظ تمدن» معتقد است که با رشد کنونی قیمت‌ها، شرایط دنیای ما دیگر هیچ تشابهی با گذشته خود نخواهد داشت. او معتقد است که ما در حال حاضر در قله حجم تولید مواد غذایی قرار داریم و برای حفظ این رقم و جلوگیری از کاهش آن، نیازمند تلاش زیادی هستیم.

یکی از دلایل اصلی این است که ما با وابسته کردن کشاورزی صنعتی به سوخت‌های فسیلی و نه تنها در بخش مکانیزاسیون که در حوزه‌های استخراج آب و کودهای شیمیایی و سموم مختلف، به شدت به نفت و گاز طبیعی وابسته‌ایم. تولید این دو ماده هیدروکربنی، در حداکثر ظرفیت خود قرار دارد. بدون نفت، می‌توان رانندگی نکرد، اما امکان غذا نخوردن وجود نخواهد داشت. این همان نکته مهم است که آلن پیفیفر در کتاب خود با عنوان «خوردن سوخت‌های فسیلی» به تشریح همه ابعاد آن پرداخته است. غذا و سوخت به شدت به هم وابسته‌اند و سوخت‌ها نه تنها برای تولید غذا ضروری هستند، بلکه به دلیل امکان جایگزینی غذا به جای سوخت، قیمت مواد غذایی به شدت از قیمت‌های صعودی نفت تأثیر می‌پذیرد.

● گزارشی که راه آینده را به سوی ما می‌گشاید

بنیان گذاران جهانی ‌سازی وعده می‌دادند که همه را در سایه رشد اقتصادی و سه برابر کردن ثروت مردم دنیا، از گرسنگی نجات خواهند داد. اما چنین حرف‌هایی، تنها نادیده انگاری محدودیت‌های فیزیکی منابع سیاره ماست. گزارش چالش ‌برانگیز اخیر سازمان ملل متحد، با زیر سؤال بردن وعده‌های حامیان جهانی ‌سازی و بیوتکنولوژی، خوانندگان را با حقایق فراسوی این وضعیت آشنا می‌کند. مدیر مؤسسه بین‌المللی ارزیابی علوم کشاورزی و تکنولوژی‌های توسعه IAAST)۶۱۴۸۱; ۶۱۴۸۰;وبرت واتسون نیز که در گذشته مدیریت پانل میان دولتی تغییر آب و هوا را در اختیار داشته، در کتاب جدید خود به همین نتایج اشاره می‌کند.

از همه مهم تر اینکه، در گزارش این مؤسسه خاطر نشان شده که سیستم‌های کنونی کشاورزی ما دیگر قادر به تداوم روش کنونی نیست. براساس این روش‌ها، گرسنگان سیر نخواهند شد و در سایه نابودی اکوسیستم‌های طبیعی و بدتر شدن جریان گرمایش جهانی به دلیل رشد قیمت نفت، دیگر تداوم این شرایط امکان‌پذیر نخواهد بود. در کنار لزوم اصلاح روش‌های کنونی مصرف انرژی برای جلوگیری از ایجاد فاجعه‌ای آب و هوایی، روش‌های تولید و استفاده از مواد غذایی، باید در جهت جلوگیری از یک فاجعه انسانی و اکولوژیکی تغییر یابد.

واتسون می‌گوید: «با پافشاری بر روش‌های کنونی، در نیم قرن آینده، تعداد گرسنگان به رقمی بحران‌ آمیز خواهد رسید. ما در آستانه وقوع آسیب‌های بیشتر به محیط زیست و افزایش فاصله بین داراها و ندارها خواهیم بود. ما در نقطه‌ای کلیدی قرار گرفته‌ایم که باید با همفکری بیشتر، این شرایط را تغییر دهیم، در غیر این صورت، دیگر این سیاره خاکی، جای زندگی نخواهد بود.»

بی‌تردید، راه کار جلوگیری از چنین فجایعی، استفاده از یک تکنولوژی جدید نخواهد بود. در مقابل، همان‌طور که در آن گزارش بیان شده، ما باید در کاشت بسیاری از محصولات سنتی و روش‌های حفظ حاصلخیزی خاک و رویارویی با خشکسالی، تجدید نظری همه‌ جانبه داشته باشیم. این تکنولوژی‌های سنتی باید با تکنولوژی‌های مدرن ترکیب شده تا منافع همه تأمین شود. هر چند هم اینک در بخش علوم کشاورزی و زراعی، این نظریه طرفداران اندکی دارد.

اقتصاد دان انگلیسی، نیکولاس استرن، از تغییر اقلیم به عنوان بزرگ‌ترین شکست نظام بازار در تاریخ خود یاد می‌کند. در گزارش IAASTD نیز به این نکته اشاره شده که نظام بازار در رفع گرسنگی و فقر ناتوان بوده است. واتسون می‌گوید: «پافشاری بر حل مشکلات کنونی با روش‌های علمی، باعث تداوم نادیده ‌انگاری فقرا می‌شود... کشورهای فقیر در حال توسعه نیز بازندگان اصلی نظام‌های تجارت آزاد و آزاد سازی مبادلات هستند.»

● بازرگانان کالاهای کشاورزی عکس‌العمل نشان می‌دهند

در مطالعه IAASTD با نگاهی به مقالات چهارصد نویسنده مختلف در یک دوره چهار ساله، به ارائه نتایج نهایی آنها پرداخته شده است. از سوی دیگر، تعدادی از کارشناسان صنعت بیوتکنولوژی نیز چندی پیش با راه پیمایی علیه توسعه استفاده بذرهای تراریخته ۶۱۴۸۰;GM۶۱۴۸۱; و به حاشیه راندن کشاورزی طبیعی، خواهان اصلاح شرایط کنونی شدند. در مجله «نیوساینتیست» آوریل سال گذشته (۲۰۰۸)، مفاد گفت و گویی میان دیبوراکیت (مدیر یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های بیوتکنولوژی) و جانیس جیگینز (دانشمند علوم اجتماعی) را منتشر کرد. در این گفت و گو، خانم کیت ادعا کرد که چنین گزارش‌هایی غیر علمی بوده و در فضایی هراس‌آمیز و با پیش داوری نسبت به تکنولوژی و تجارت تهیه شده‌اند... و در عین حال، آنان نسبت به کشاورزی طبیعی، بررسی همه‌ جانبه‌ای را انجام نداده‌اند.

جیگینز نیز معتقد است که روش‌های سنتی کشاورزی، قدیمی شده و دیگر ارزشی ندارند. نکته اصلی همین است: کشاورزی علمی چیست؟ مدیران طرح‌های بیوتکنولوژی و مکانیزاسیون، مخالفان خود را بی‌سوادها و دانش ‌گریزهایی می‌خوانند که مانع از حفظ کره زمین توسط ابرشرکت‌هایی نظیر «مونسانتو» می‌شوند. آنان به تجربه موفق کشاورزی برزیل برای نشان دادن دستاوردهای خود اشاره می‌کنند.

● برزیل؛ آیا کشاورزی غول‌پیکر صنعتی به سوی نابودی گام برمی‌دارد؟

نگاهی دقیق‌تر به مدل برزیل نشان می‌دهد که چرا پژوهشگران IAASTD ، به صورتی همه‌جانبه، مدل‌های بزرگ تجاری جهت تأمین پایدار غذا در دنیا را مردود می‌دانند. منطقه «ماتو گروسو» برزیل، فعال‌ترین منطقه کشاورزی دنیا به سبک علمی به شمار می‌رود. عکس‌های ماهواره‌ای نشان می‌دهد که در این ناحیه حرکتی کور و کر به سوی کشت یکپارچه ذرت سویا و همچنین نابودی جنگل‌های باران‌زای استوایی، به دلیل چرای زیاد دام، وجود دارد. اکولوژیست و متخصص درحوزه جنگل‌ها دانیل پنستاد از مرکز تحقیقات جنگل ۶۱۴۸۰;WHRC۶۱۴۸۱;، می‌گوید: «کشت ذرت سویا در ماتو گروسو، راه را برای نابودی و تخریب فاجعه‌ آمیز جنگل‌های منطقه آمازون، به شدت هموار کرده است.»

موفقیت کاشت ذرت سویا در این منطقه، بر مبنای دو مزیت است: بارش‌های گسترده و استفاده زیاد از کودهای شیمیایی به ویژه فسفات‌ها و آهک که می‌تواند تأثیر زیادی بر حاصل‌خیزی خاک مناطق استوایی داشته باشد. اما اثربخشی هر دوی این عوامل، عمر اندکی دارند.

اولین و مهم ترین عامل، بارندگی‌های فراوان است. اما پژوهش‌های نپستاد حاکی از وقوع خشکسالی در آمازون است. وی دریافت که تنها پس از یک دوره دو ساله خشکسالی، درختان رو به مرگ نهادند و خود به خود آتش می‌گرفتند. بدین ترتیب، با تداوم شرایط کنونی، در آینده‌ای نزدیک، این جنگل‌های ارزشمند باران‌زا به بیابان‌هایی خشک و بدون آب تبدیل می‌ شود. با از بین رفتن جنگل‌ها، بارانی نیز وجود نخواهد داشت. در شرایط کنونی، توده‌های ابر در این مناطق بارور شده و باعث بارندگی در حوزه کارائیب و آمریکای جنوبی می‌شوند.

پژوهشگران دیگری نیز معتقدند که این جریان ابر و بارندگی، بر آب و هوای آتلانتیک شمالی تأثیر می‌گذارد و به همین ترتیب، با نابودی این جنگل‌ها، دیگر این جریان پایان می‌یابد. دومین عامل، وابستگی زیاد کشاورزی صنعتی به استفاده از انواع کودهای شیمیایی تقویتی بوده که به یک جریان دائمی تبدیل شده است. نکته‌ای که در یک سال اخیر، کمتر در رسانه‌های ما مورد توجه قرار گرفته، افزایش خیره‌ کننده قیمت این کودهای شیمیایی و مواد تقویتی افزودنی است. خبرگزاری «رویترز» در شانزدهم آوریل گزارش داد که شرکت‌های چینی وارد کننده این کودها، حاضر شده‌اند که قیمتی سه برابر سال گذشته را برای وارد کردن این محصولات شیمیایی بپردازند تا کود پتاس مورد نیاز خود را خریداری کنند و این نرخ‌ها در تاریخ معاصر، یک رکورد جهانی محسوب می‌ شود.

همچنین اکثر کودهای فسفات و پتاس، از طریق مواد معدنی به دست می‌آیند که ذخایر جهانی آن به شدت در کاهش است. ما در آستانه پایان این منابع هستیم و همان‌ طور که پاتریک دری و بارت آندرسون در تحقیق مشترک خویش خاطرنشان کرده‌اند، ما از نقطه حداکثر تولید این محصولات عبور کرده و در سراشیبی کاهش عرضه قرار گرفته‌ایم. آنان می‌گویند: «در این بخش، مشکل، بسیار وخیم‌تر از کمبود عرضه نفت است چرا که برخلاف وجود جایگزینی‌های دیگر انرژی در صورت پایان عرضه نفت، ما برای این مواد تقویتی معدنی، هیچ جایگزینی نداریم... البته ما می‌توانیم این مواد معدنی را بازیافت کنیم، اما با از بین بردن فسفر، دیگر امکان جایگزینی این منابع وجود نخواهد داشت.»

امروزه اصلی‌ترین راه‌های بازیافت فسفر، استخراج آن از شبکه فاضلاب و یا فضولات حیوانی است. دامنه گسترده نیازهای نظام کشاورزی کنونی، ما را وادار می‌کند که به زودی دوباره به سوی استفاده از کودهای حیوانی و فضولات انسانی گام برداریم. پژوهشگران سوئد و استرالیا، هم اینک بر روی ساخت یک توالت جدید به فعالیت مشغولند که پس از جدا سازی و ذخیره کردن ادرار انسانی، از آن به عنوان منبع فسفات بهره برده می‌شود.

کشاورزان برزیلی به دنبال رشد لجام‌ گیسخته قیمت کودهای شیمیایی حاوی فسفر و چهار برابر و دو برابر شدن مجدد قیمت آنها در چند سال اخیر، چه خواهند کرد؟ و کشاورزان آیووایی باید چه راهکاری در پیش گیرند؟

● برزیل و کشاورزی نوین

به دنبال شکل‌گیری بحران محدودیت منابع، پژوهشگران IAASTD اعلام کرده‌اند که باید روش‌های سنتی و بومی فراموش شده، یک بار دیگر مطالعه و احیا گردند. مراکز تحقیقات کشاورزی در برزیل از اهمیت بالایی در این فرآیند برخوردارند.

رئیس ‌جمهور برزیل، لوئیس ایناسیو لولاداسیلوا، هم اینک هم از نقش‌آفرینی دولتش در نابودی جنگل‌های منطقه آمازون دفاع می‌کند. در سال‌های اخیر، منتقدان حملات شدیدی نسبت به سیستم کنونی تولید مواد غذایی برای ساخت سوخت‌های زیستی و نه غذا، داشته‌اند. البته پرزیدنت لولاداسیلوا اخیراً اعلام کرده که دیگر تخریب جنگل‌های آمازون ادامه نخواهد یافت.

در عین حال، با پایان ذخایر معدنی فسفر، ما مجبور می‌شویم به سوی همان شیوه‌های کشاورزی تمدن‌ نیاکانمان در دوره پیش از ورود کریستف کلمب به کشورمان گام برداریم. شیوه کشاورزی آنان «تیراپریتا» و یا «خاک تیره» نام داشت که در آن مناطق حاصلخیز، تنها با استفاده از زغال و فضولات انسانی و حیوانی، به کشاورزی می‌پرداختند.

زغال یکی از مواد مفیدی بود که باعث حفظ مواد مغذی نظیر دو عنصر فسفر و نیتروژن برای ریشه گیاه می‌شد. همچنین در آن شیوه، ضمن ایجاد جریان هوا در خاک، باعث حفظ رطوبت در آن می‌گردید. تعدادی از مزارع منطقه تیراپریتا هزاران سال قدمت دارند و همچنان نیز حاصلخیز و پرمحصولند. عده‌ای نیز خاک این منطقه را در بازار عرضه می‌کنند.

همچنین به دلیل ایجاد انرژی در فرآیند تبدیل فضولات انسانی و حیوانی (زیست توده) به خاکستر، پژوهشگران امروز با تلفیق این سیستم با روش‌های تولید مواد غذایی، به دستاوردهای ارزشمندی دست یافته‌اند. اگر تمایل به دریافت اطلاعات بیشتری دارید، می‌توانید به گزارش کنفرانس سال ۲۰۰۷ میلادی مؤسسه TRUTHOUT و یا کتاب خواندنی و چالش ‌برانگیز چارلز سی.مان با عنوان «۱۴۹۱؛ نگاهی نو به آمریکای پیش از کریستف کلمب» مراجعه کنید.

همه این دستاوردهای فراموش شده، می‌تواند به عنوان هدیه‌ای برای دنیای امروز مورد استفاده قرار گیرد. چارلز سی.مان نویسنده کتاب ۱۴۹۱ یادآوری می‌کند که از چنین روش‌هایی می‌توان برای بهبود خاک‌های کشاورزی از بین رفته آفریقا بهره‌برداری کرد. هدیه ای از جانب ما برای کسانی که گوجه‌ فرنگی، ذرت، مانیوک و صدها روش دیگر زندگی را برای ما به ارمغان آوردند.

کیلپی ویلسون

مترجم:محسن داوری

منبع: www.Truthout.org

Kelpie Wilson: نویسنده و پژوهشگر در حوزه محیط زیست. وی رمان «اولین اشک» را نیز نگاشته است.

منبع:ماهنامه سیاحت غرب ،شماره ۶۵