ادای دین یا رفع تکلیف

در میان خیل اتفاقات و حواشی و حرف و حدیث های جنجال برانگیز و تلخ و شیرین سینمای ایران, شاهد شکل گیری یک موج خوشایند هم هستیم که با وجود اهمیت و قیمتش, چندان به چشم نیامده است

در میان خیل اتفاقات و حواشی و حرف و حدیث های جنجال برانگیز و تلخ و شیرین سینمای ایران، شاهد شکل گیری یک موج خوشایند هم هستیم که با وجود اهمیت و قیمتش، چندان به چشم نیامده است؛ پس از سال های سال و مدتی طولانی، سکوت عرصه فیلمسازی- چه در سینما و چه تلویزیون- در قبال ستاره های حقیقی این سرزمین شکسته شده است. خبرها حاکی از آن است که چند فیلم سینمایی و سریال تلویزیونی درباره شهدا و اسوه های انقلاب و دفاع مقدس در حال ساخت است یا در آینده ای نزدیک تولید خواهد شد.

در شرایطی که اسطوره های جعلی هالیوود مثل جیمز باند و هری پاتر و بت من و سوپرمن و اسپایدرمن و سایر «من»ها، فضای رسانه ای جامعه ما را آلوده کرده اند، خلأ پرداختن به قهرمانان راستین و بومی در این فضا به عنوان یک بیماری و کاستی فرهنگی محسوب می شود. بخشی از گناه ناآشنایی نسل جدید با این قهرمان های حقیقی به گردن اهالی سینما و تلویزیون است که به جای پرداختن به تاریخ سازان اصلی ایران، بیشتر وقت و هنر و سرمایه خود را صرف هزاران موضوع بی اهمیت و گاه مخرب کردند.

اما حالا خبرهایی می شنویم و می خوانیم که نوید جبران این کم کاری ها را می دهند. به تازگی موج قابل توجهی از تلاش برای تولید فیلم ها و سریال هایی برای ترسیم زندگی و مبارزات اسوه ها و شهدای انقلاب و دفاع مقدس آغاز شده است. پس از اکران فیلم های «به کبودی یاس» با موضوع شهید برونسی، «شب واقعه» درباره شهید دریاقلی سورانی و پخش سریال های «شوق پرواز» پیرامون شهید بابایی و «جاودانگی» درباره شهید تندگویان، هم اکنون چند فیلم و سریال درباره زندگی و مبارزات شهدای انقلاب و دفاع مقدس در دست تولید است که به زودی به مرحله ساخت خواهند رسید. فیلم «شور شیرین» با موضوع زندگی شهید کاوه چندی دیگر اکران خواهد شد و سریالی هم از روی آن به تلویزیون خواهد رفت. حاتمی کیا هم تا چند روز دیگر تصویربرداری فیلم شهید چمران را شروع می کند. همچنین سریال هایی درباره شهید باکری، صیاد شیرازی، طهرانی مقدم، بروجردی و فیلمی در اقتباس از کتاب «دا» در دست تحقیق و نگارش فیلمنامه است. آثاری که احتمالا سال آینده از تلویزیون پخش خواهند شد. ضمن اینکه پیشنهادهایی هم مبنی بر ساخت آثاری درباره ده ها اسوه و شهید دیگر هم از سوی مدیران سیما یا نهادهای دیگر مطرح شده است. نمونه آن ها بخشنامه معاونت سیما برای ساخت سریال فاخر درباره شهید مطهری و امام خمینی(ره) است که در هفته های اخیر اتفاق افتادند. این در حالی است که تا قبل از آغاز این موج در سال های گذشته، تنها شاهد ساخته شدن چند سریال ضعیف و سطح پایین درباره زندگی شهدا بودیم.

این روند خوشایند اما دارای مخاطراتی هم هست که اگر نسبت به آن ها بی توجهی شود ممکن است آسیب هایی را به جریان فیلمسازی درباره قهرمانان وارد کند. خطر بزرگ، تکیه بر کمیت گرایی و بیلان کاری و در یک کلام «رفع تکلیف» است. تجربه ثابت کرده که انجام کار فرهنگی با هدف بالا بردن آمار و پرکردن رزومه کاری، خنثی و فاقد تأثیرگذاری فرهنگی والا و بالایی است. همچنان که برخی نهادها طی سال های اخیر با سرمایه عمومی آثاری را تحت عنوان فیلم دفاع مقدس تهیه کردند، اما آنچه روی پرده سینما یا آنتن تلویزیون رفت در اصل، وهن دفاع مقدس بود.

سفارش خلق این گونه آثار به افرادی که اعتقاد عمیقی ندارند و یا اعتقادشان سطحی است هم می تواند به این جریان آسیب جدی وارد کند. کار فرهنگی به طور کلی و تولید آثار عقیدتی، با کارهای صنعتی و اقتصادی که بیشتر متکی به تخصص است تفاوت می کند. یک هنرمند اگر تنها به خاطر گرفتن مجوز ورود به عرصه فرهنگ یا تأمین معیشت سفارش خلق چنین آثاری را پذیرد، بدون شک اثرش بی روح و ضعیف از آب درمی آید. تنها هنرمندانی می توانند در این زمینه خوب کار کنند که هم دغدغه انقلاب و دفاع مقدس را داشته باشند و هم شناخت و درکشان درباره این موضوعات، درست و عمیق باشد. ناتوانی کارگردان هم مشکل دیگری است که گاه گریبان آثار ارزشمند را می گیرد. عرصه های فرهنگی حیاتی و مهم، جای آزمون و خطا و پله سازی برای دست یابی به جاه و مقام نیست.

نگرانی محسوس دیگر در این حوزه، سانسور شخصیت و زندگی بزرگان است؛ بیم آن می رود که برخی از سازندگان محترم این آثار به واسطه حب و بغض های سیاسی و طایفه ای، تصویری تحریف شده و ناقص از شهدا و اسوه های ملی کشورمان را ظاهر سازند. درست مانند تصویری که برخی از رسانه ها و اشخاص از شهیدآوینی جلوه می دهند؛ وجوه غالب شخصیتی این شهید را کمرنگ نشان می دهند یا نادیده می گیرند، چون طرح و بازگویی همه ابعاد شخصیت شهید آوینی به سود جریان های رقیب آن ها می شود! یا نمونه بارز دیگر در این زمینه وضعیت فاجعه باری بود که برای فیلم «فرزند صبح» پیش آمد و نتیجه این پروژه سفارشی بی حساب و کتاب و پرهزینه، توهین به امام خمینی(ره) و تحریف شخصیت ایشان شد.

نکته مهم این است که نباید از کنار موضوع های بزرگ و مهمی که در ارتباط با سرنوشت جامعه هستند، ساده گذشت. کار عمیق و درخشان رسانه ای پیرامون انقلاب و دفاع مقدس به ویژه در قالب فیلم و سریال که بتواند مخاطب را مجذوب و محبوب خود کند می تواند روی زندگی و سرنوشت بسیاری از مخاطبان اثر بگذارد. خیلی از موضوع ها این توانایی را ندارد. مثلا سریالی که به یک سوژه خانوادگی می پردازد، در نهایت می تواند مخاطب خود را به زندگی خانوادگی بهتری رهنمون سازد، اما یک فیلم درباره انقلاب اگر سنجیده و به معنای واقعی کلمه اعتقادی باشد، چه بسا بتواند مسیر زندگی عده ای را تغییر دهد.

قهرمانان ملی، حکم شیرازه هویت یک جامعه را دارند. مردم یک جامعه هرقدر با اسوه ها و قهرمان های ملی خود بیشتر آشنا باشند، آن جامعه از گزند بحران های فرهنگی و اجتماعی بیشتر در امان می ماند. چرا که قهرمانان ملی، در واقع منابع اصلی ایجاد الگوی رفتاری و فرهنگی هستند. پس منتظر تماشای آثاری درخشان و تحول ساز درباره زندگی شهدای انقلاب و دفاع مقدس می مانیم.

آرش فهیم