رقابت قطار با هواپیما

یکی از جنبه های حمل ونقل لزوم انتقال از یک نقطه به نقطه دیگر به شیوه قابل اعتماد, موثر و ایمن است حمل ونقل از طریق قطارهای سریع السیر انتظارات کاربران مربوط به اهداف فوق الذکر را برآورده می کند

یکی از جنبه‌های حمل‌ونقل لزوم انتقال از یک نقطه به نقطه دیگر به شیوه قابل اعتماد، موثر و ایمن است. حمل‌ونقل از طریق قطارهای سریع السیر انتظارات کاربران مربوط به اهداف فوق الذکر را برآورده می کند.

با آغاز به کار بازار حمل‌ونقل هوایی در اتحادیه اروپا در دهه ۹۰، شرکت‌های هواپیمایی جدید خدمت رسانی به اتحادیه اروپا در مسیرهای مختلف را شروع کردند. همچنین بازار آزاد نقش مهمی را در کاهش قیمت‌ها و جذب مسافران بیش‌تر به سوی حمل‌ونقل هوایی بازی کرد.

هدف این تحقیق شناسایی و استقرار بازه و دامنه ای است که حمل‌ونقل ریلی بتواند به عنوان جانشین مناسب حمل‌ونقل هوایی به خصوص از لحاظ زمان سیر از یک مرکز شهر به مرکز شهر دیگر در اتحادیه اروپا باشد. هر دو شبکه ریلی و هوایی در اتحادیه اروپا وجود دارد و در شبکه ریلی اصلاح و بهبود‌های طراحی شده به طور مستمر اجرا و مورد ارزیابی قرار می گیرد.

● شبکه اروپا

در طول قرن بیستم به ویژه بعد از دوران جنگ نیاز به زیر بناء حمل‌ونقل جدید ذهن طراحان و تصمیم سازان را به خود معطوف کرد. آنان معتقد بودند که این زیربناهای جدید پشتیبان خوبی برای رشد اقتصادی و افزایش ثروت در کشور است. نگرانی اصلی، ارائه زیربناء کافی به منظور پشتیبانی از پروژه‌های مورد نیاز بود.

در نتیجه رویکرد غالب، پیش‌بینی و ساخت آن پروژه‌ها بود و بیش‌تر پروژه‌ها بر پایه و اساس پیش‌بینی‌های نادرست طراحی و ساخته شده‌اند. در نتیجه در بسیاری از جاها زیربنای حمل‌ونقل پررنگ و زیاد از حد وجود دارد و در بسیاری از موارد این موضوع منجر به استفاده ناپایدار از آمدوشد و منابع شده است. افزایش جابجایی مردم منجر به مشکلاتی از جمله تراکم آمد‌و‌شد و هزینه‌های نگه‌داری بالا در میان سایرین شده است. انتظار می رود روند اخیر رشد با مقاومت‌هایی ناشی از عوامل محدود کننده که بعضی از آن‌ها به نحوه توسعه در گذشته و برخی به چالش‌های جدید جهانی مربوط می باشد روبرو شود.

حداقل ۵ عامل وجود دارد که می توان به آن اشاره کرد و احتمالاً به آن روند می توانند کمک کنند. درباره‌ی دو مورد از آن موارد انرژی و ایمنی و امنیت در ادامه بحث خواهد شد. سه مورد دیگر استفاده از زمین، هزینه نگه‌داری و تأثیرات فناوری‌های فاوا بر روی روابط بشری است. اولاً بازده انرژی عامل مهمی در تعریف نوع حمل‌ونقل دارد. از اوایل قرن بیست و یکم قیمت نفت در بازارهای جهانی به غیر از اوایل سال ۲۰۰۸ از ثبات قیمت برخوردار نبود و به صورت مستمر رشد پیدا کرد. از آن‌جائی که حمل‌ونقل هوایی بر این نوع از سوخت تکیه دارد پر واضح است که از شرایط جدید متأثر و متضرر خواهد شد. برعکس قطارها می‌توانند از منابع انرژی دیگری که هزینه آن‌ها با تغییرات قیمت نفت تحت تأثیر قرار نمی گیرد استفاده کنند.

طبق اظهارات انجمن بین‌المللی حمل‌و‌نقل هوایی ( TATA ) در حمل‌ونقل هوایی هزینه انرژی ۳۵-۳۰ درصد از هزینه خدمات را به خود اختصاص می دهد. حمل‌ونقل هوایی دارای ایمنی و امنیت بالا است این استنباط به نسبت حوادث هوایی و تعداد سفرهای انجام شده و سیاست‌های پیشگیرانه به منظور نیل به حمل‌ونقل منطقی و عقلایی مربوط می شود. مسئله مهم دیگر یعنی امنیت مربوط به دخالت‌هایی به منظور ضمانت از اقدامات اتفاقی نظیر حملات تروریستی است فرودگاه‌ها معمولاً دارای سامانه امنیت هستندکه مسافران موظف‌ند از درگاه‌های دارای اشعه X عبور کنند. استفاده از زمین به طور مستقیم به نگرانی‌ها از محیط زیست مرتبط است و وقتی توسعه و یا ساخت زیربنای جدید مطرح می‌شود مذاکرات سختی در این خصوص صورت می‌گیرد. مطالعات گسترده‌ای باید صورت پذیرد تا اطمینان حاصل شود ایجاد زیربنای جدید مطابق با قوانین و دستورالعمل‌های حفظ محیط زیست باشد.

نگرانی دیگر که ممکن است تهدیدی برای افزایش میزان حمل‌ونقل باشد هزینه ناشی از تعمیر و نگه‌داری زیر بناء است. در قرن بیستم شاهد بازرسی گسترده در جاده‌ها و بزرگراه‌ها بودیم. نتیجه این اقدام هزینه‌های بالایی است که به منظور حفظ زیربناها در سطح رضایت بخش به بهره برداران و دولت تحمیل می شود. انتظار می رود ساخت زیر بناهای جدید، بدون توجه به نوع شقوق حمل‌ونقل، هزینه‌های مشابهی را به منظور افزایش میزان حمل‌ونقل تحمیل کند.

نهایتاً فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی (فاوا) در تمام جنبه‌های حمل‌ونقل تأثیر می‌گذارد. ابزار ارتباطی کارآمد عبارت از آن فعالیت‌هایی است که بتوان از فاصله دور انجام داد و نیازی به حضور فیزیکی نباشد. این بدون شک از جابجایی مردم می کاهد. اگر چه فاوا ممکن است به حمل‌ونقل کمک کند ولی احتمال دارد به عنوان عامل محدود کننده نیز عمل کند.

اخیراً علاوه بر کاهش هزینه‌ها در سطح جهان، شرکتها ترجیح می دهند در فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی جدید سرمایه گذاری کنند. که در دراز مدت هزینه‌های سفرهای کارکنان را کاهش خواهد داد. در صورتیکه مشکل نفت ادامه داشته باشد این موضوع بیش‌تر حائز اهمیت خواهد بود. خرید از طریق اینترنت ممکن است باعث افزایش تقاضا شود که این به نوبه خود نتیجه افزایش سفرها جهت تحویل کالاهای خریداری شده از طریق بر خط است.

● حمل‌ونقل ریلی

قدمت راه آهن به سال ۱۸۲۵ می‌رسد که اولین قطار بین ستوکتون و دارلینگتون در بریتانیا سیر نمود. موتور بخار تا مدت‌های مدیدی تنها منبع انرژی حمل‌ونقل ریلی بود تا این‌که سوخت‌های هیدروکربنی و الکتریسیته به عنوان منابع جدید مورد استفاده قرار گرفتند. انگیزه اصلی توسعه حمل‌ونقل ریلی، نیروی کشش کم برای حجم بالایی از بار است. با وجود این شتاب مستلزم انرژی زیادی است که تنها برای سیر برای مسافت‌های طولانی توجیه‌پذیر است. خطوط سریع‌السیر اروپا امروز بخشی از زیر بناء ریلی چندین کشور را تشکیل می‌دهد: فرانسه (۱۸۹۳ کیلومتر)، اسپانیا (۱۵۵۲ کیلومتر)، آلمان (۱۳۰۰ کیلومتر)، ایتالیا (۵۶۲ کیلومتر)، بلژیک (۱۲۰ کیلومتر)، بریتانیا (۱۱۳ کیلومتر). این اطلاعات مربوط به سال ۲۰۰۷ است و تا الان شبکه ریلی گسترش بیش‌تری یافته است.

برخی از مشخصات هندسی خطوط سریع السیر از جمله شعاع قوس هزاران متر (۵ الی ۶ هزار) و کاهش شیب در خطوط ترکیبی (خطوطی که قطارهای معمولی نیز سیر می کنند) و سامانه سیگنال‌دهی هنوز به طور کامل سازگار است. براساس شیب‌های طولی، خطوط ترکیبی شیب خط کاهش یافته (۱۲ الی ۱۵ درصد) را ارائه می کنند در حالی که در خطوط مسافری اختصاصی شیب خط ممکن است به ۲۸ الی ۳۰ درصد نیز برسد. به منظور اطمینان از بهره برداری یکپارچه، اجرای سامانه ERTMS (سامانه مدیریت ترافیک ریلی اتحادیه اروپا) براساس استانداردهای ETCS (سیستم کنترل قطار در اروپا) و GSM-R (سیستم جهانی برای ارتباطات سیار قطارها) در جریان است. برقی نبودن و پایین بودن بار محوری خطوط مشکلی بر سر راه یکپارچگی سامانه‌های ریلی است.

لکوموتیو‌های معمولی نوین می‌توانند به سرعت ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت برسند چنین سرعت‌هایی به‌دلیل ویژگی‌های مرتبط با خط محدود می‌شود. قطارهای سریع‌السیر می‌توانند به سرعت بیش از ۴۰۰ کیلومتر در ساعت برسند (حدنصاب جدید سرعت ۵۷۴ کیلومتر بر ساعت است). ولی سرعت آن‌ها به‌دلیل پاره‌ای از شرایط به ۳۰۰ کیلومتر در ساعت محدود می شود. قطارهای سریع السیر گنجایش بیش از ۳۵۰ مسافر را دارند در بعضی از قطارها نظیر ETR به ۵۰۰ نفر و Eurostar به ۷۰۰ الی ۸۰۰ مسافر می رسد. ولی سرعت متوسط تجاری قطارها بدلیل شرایط جغرافیایی و ویژگی‌های خط به ندرت به بالای ۱۸۰ کیلومتر در ساعت می‌رسد.

● حمل‌ونقل هوایی

به دنبال تولید موتور جت در سال ۱۹۵۶ حمل‌ونقل هوایی شاهد رشد گسترده پروازها و مسافران بوده است. اصلاحاتی نظیر تغییراتی در بدنه و چارچوب کامپوزیتی و موتورهای کارآمد و بی‌صدا کمک قابل توجهی به رشد پروازها کرد. ولی مهم‌ترین ابداع در کنترل و وسایل اتفاق افتاد. بازار حمل‌و‌نقل هوایی دوباره متولد شد. در سال ۱۹۹۷ اتحادیه اروپا بازار آزاد را دنبال کرد و برای هر یک از خطوط هواپیمایی اجازه پرواز به هر نقطه ای در قلمرو اتحادیه اروپا بدون محدودیت در سهمیه مسافر و قیمت بلیط ارائه کرد. آسمان باز منجر به ایجاد شرکت‌های هواپیمایی جدید شد که نتیجه اش افزایش قابل ملاحظه جابجایی مسافر در مقایسه با دهه ۸۰ بود.

طی سالیان اخیر افزایش ۲۰ الی ۳۰ درصدی قیمت نفت در بازارهای جهانی باعث شد که هزینه سوخت ۳۵-۳۰ درصد از کل هزینه بهره برداری را به خود اختصاص دهد. برای زیر بناهایی (حمل‌ونقل هوایی به شدت وابسته به فرودگاه است) که در قاره اروپا از لحاظ ظرفیت کنترل ترافیکی اشباع شده‌اند (فرودگاه هیترو لندن و اورلی پاریس از آن جمله‌اند). ساخت فرودگاه‌های جدید یا تغییر و تحول در فرودگاه‌های موجود با محدودیت‌های زیست محیطی فوق‌الذکر روبرو هستند. آژانسی که مسئول کنترل تردد هوایی در اروپاست در حال سازماندهی مجدد در سامانه‌ها و اتحاد چندین بخش ملی برای ایجاد آسمان قاره ای واحد است.

براساس داده‌های در دسترس سرعت ثبت شده توسط هواپیماهای نوین بین ۷۵۰ الی ۹۰۰ کیلومتر در ساعت برای پروازهای تجاری است. این شاخص‌ها به سرعت حداکثر مربوط است لذا کل زمان سیر سرعت متوسط قابل اعتمادی را از مبدأ تا مقصد ارائه می کند و میزان ظرفیت معمولی هواپیماهای قاره پیما بسته به نوع آن بین ۱۰۰ الی ۲۵۰ مسافر است.

● مقایسه بین دو شق حمل‌ونقل

در مقایسه بین حمل‌ونقل هوایی و ریلی انرژی، گنجایش، سرعت و عوامل خارجی مد نظر قرار گرفته است. از لحاظ انرژی و با توجه به افزایش قیمت‌ها در حال حاضر و در آینده پرواضح است که هواپیما بدیل مناسبی نیست. از سوی دیگر قطارها براساس شبکه غیر متمرکز بر پایه برق کار می‌کنند. از لحاظ گنجایش وسیله، قطارهای سریع السیر معمولاً خدمات بلاک ارائه می کنند ( اضافه کردن و جابجایی بارها غیرممکن است). ولی سازندگان قطار بنابه درخواست قطارهایی با ترکیب انعطاف پذیر را نیز ارائه می کنند به طوری که می توان در زمان‌های معقول (ساعت کم) ظرفیت قطارها را تغییر داد در حالی که هواپیما ظرفیت محدود خود را دارد. زیر بناء در حمل‌ونقل هوایی در فرودگاه‌ها محدود می شود در حالی که زیر بناء قطارها به ظرفیت ایستگاه‌ها و خط وابسته است. عامل سوم در مقایسه بین حمل‌ونقل هوایی و ریلی سرعت تجاری است. علی‌رغم این‌که سرعت هواپیماها تا ۳ برابر سرعت قطارها می‌رسند ولی سرعت تجاری به‌دلیل کوتاه بودن مسافت پرواز خیلی کم‌تر از سرعت اسمی است.

نفوذ عوامل خارجی در حمل‌ونقل هوایی مربوط به آب و هوا و بعضی مواقع تغییرات غیر منتظره است در حالی که قطارها معمولاً در شرایط بد آب و هوایی نیز فعالیت دارند ولی در بعضی مواقع فعالیت قطارها به‌دلیل کارهای تعمیر و نگه‌داری و یا حضور مزاحمان فیزیکی خارجی طبق برنامه انجام نمی شود و بعضاً نیز متوقف می‌شود. به عنوان مثال قطارها در داخل تونل channel در تاریخ‌های ۱۸ الی ۱۹ دسامبر ۲۰۰۹ به‌دلیل بارش شدید برف در خاک فرانسه متوقف شد. در حقیقت پشتیبانی کافی جهت بهره برداری در آن شرایط فوق العاده آب و هوایی به‌عمل نیامد.راه آهن می تواند جانشین مناسبی برای ارتباط در سطح اروپا در مواقع بسته شدن فرودگاه‌ها باشد. به عنوان مثال در ژانویه ۲۰۰۹ فرودگاه‌ها در پاریس، تورین و نیس به‌دلیل بارش برف و مه‌آلود بودن هوا بسته شد و یا از ۱۵ الی ۲۳ آوریل ۲۰۱۰ بیش از ۳۵ هزار پرواز در سطح اتحادیه اروپا به‌دلیل فوران آتشفشان و پرتاب خاکستر کنسل شد که بیش از ۳ میلیون مسافر از بسته شدن فرودگاه‌ها متأثر شدند.

حمل‌ونقل ریلی سریع السیر اغلب به عنوان جانشینی برای حمل‌ونقل هوایی برای سفرهای تجاری بین ۲۰۰ الی ۸۰۰ کیلومتر یا در حدود ۴ ساعت است. در صورتی‌که زیر بناها و ناوگان ریلی موجود را مورد توجه قرار دهیم این موضوع به طور کلی درست است. هدف این تحقیق تعیین این مسئله بود که با اتخاذ تدابیر جدید در خصوص آلات ناقله ریلی و فناوری خط این روند بهبود پیدا می‌کند.

هادی قنبری