بهترین گردشگری زیارتی در ایران

تمامی افراد از هر طبقه اجتماعی می توانند دست به اینگونه سفرها بزنند به عبارت دیگر اینگونه سفرها مختص طبقه خاصی از اجتماع نیست تا جایی که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه که گردشگری در مراحل ابتدایی خود به سر می برد

● گردشگری مذهبی چیست؟

گردشگری مذهبی یکی از رایج‌ترین اشکال گردشگری در سراسر جهان است که سابقه آن به قرون و اعصار گذشته مرتبط می‌گردد و بطور کلی شامل سفرها و بازدیدهایی می‌شود که اصلی‌ترین هدف از آنها تجربه ای مذهبی است.

جاذبه‌های مذهبی، زیارتگاهها و اماکن مقدس هر ساله تعداد زیادی از گردشگران را به سوی خود جذب می‌کنند، تأسیسات اقامتی و پذیرایی این نوع از گردشگری مانند مسافرخانه‌ها و زائرسراها با توجه به بافت اجتماعی – فرهنگی و عقیدتی گردشگران و جامعه میزبان دارای ویژگی‌های خاص خود است که در هر کشوری از تنوع بسیار بالایی برخوردار است و نکته قابل توجه در این زمینه این است که گردشگری مذهبی تنها شکل از اشکال گردشگری است که بر موانع آب و هوایی غلبه می‌کند.

در یک تقسیم بندی کلی جاذبه‌های مذهبی را می‌توان به هشت دسته تقسیم کرد:

۱- مساجد

۲- امامزاده‌ها و بقعه‌ها

۳- آرامگاه‌ها و قبور

۴-تکیه‌ها و حسینیه‌های قدیمی‌

۵- آتشکده‌ها و آتشگاه‌ها

۶-صومعه‌ها و خانقاه‌ها که هریک از این جاذبه‌های مذهبی می‌توانند دارای بعد محلی، منطقه‌ای، فرامنطقه‌ای، ملی و بین‌المللی باشند.

۷- با توجه به تعریف بالا، ما در این زمینه با دو دسته مختلف از گردشگران روبه‌رو هستیم. دسته اول کسانیکه از اماکن مقدس دین خود بازدید می‌کنند مانند مسلمانانی که به زیارت اماکن مقدس خود نظیر کعبه، عتبات عالیات و یا سایر اماکن متبرکه می‌روند و دسته دوم کسانیکه از اماکن مقدس سایر ادیان دیدن می‌کنند به عنوان مثال افراد زیادی وجود دارند که مسیحی نبوده اما از کلیساهای نقاط مختلف بازدید می‌کنند و یا مسیحیانی که به دیدن معابد بودایی‌ها یا سایر ادیان می‌روند.

سفرهای مذهبی نیز همچون سایر سفرها دارای ویژگی‌هایی هستند که در زیر به چند مورد از آنها اشاره می‌کنیم:

گردشگری مذهبی دارای اثرات منفی زیست محیطی، فرهنگی- اجتماعی کمتری نسبت به سایر گونه‌های گردشگری است که شاید بخشی از این ویژگی به دلیل آموزه‌های مکاتب، ادیان و مذاهب زائران باشد و اینکه اغلب زائران افرادی آرام، اهل صلح و مطیع قانون هستند.

فصلی بودن سفرهای مذهبی و اینکه بسیاری از این گونه سفرها تنها در فصل‌های خاصی صورت می‌گیرند.

افرادی که دست به اینگونه سفرها می‌زنند به دلیل اینکه بیشتر در جست‌وجوی معنویات هستند زیاد تنوع طلب نبوده و اکثرا به دنبال سادگی هستند.

تمامی ‌افراد از هر طبقه اجتماعی می‌توانند دست به اینگونه سفرها بزنند. به عبارت دیگر اینگونه سفرها مختص طبقه خاصی از اجتماع نیست.تا جایی که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه که گردشگری در مراحل ابتدایی خود به سر می‌برد،برای بسیاری از طبقات اجتماعی، گردشگری مذهبی تنها فرصت سفر به شمار می‌آید. همچنین این وضعیت در جوامع متوسط و میانی که طبقات متوسط آن از نظر مالی و از نظر اجتماعی توانایی سفرهای طولانی را ندارند بیشتر به چشم می‌خورد و وقت آزاد آنها اکثرا به وسیله بازدید از اماکن

مذهبی و زیارتی پر می‌شود.

اکثر سفرهای مذهبی و زیارتی به صورت گروهی و جمعی و به صورت سازمان دهی شده صورت می‌گیرند.

برخی از سفرهای مذهبی از لحاظ اجرای فرامین مربوط به آن دین و یا مذهب،حالت اجباری و یا تاکیدی به خود می‌گیرند که به ناچار تمامی‌افراد مومن به آن دین یا مذهب مجبور به اجرای آن سفر دسته کم برای یکبار می‌شوند. (دقیقا نظیر آنچه در دین اسلام مبنی بر زیارت خانه خدا که بر تمامی‌ مسلمانان واجب است وجود دارد).

مراکز مذهبی و زیارتی مکان‌هایی را برای دیدار و ارتباط مردم از فرهنگ‌ها و مناطق مختلف فراهم می‌کنند.

تولید و فروش صنایع دستی قدیمی، طرح‌ها و تولیدات باستانی مناطق مختلف در مراکز مذهبی و زیارتی

گردشگری مذهبی دارای جنبه‌های سیاسی نیز است به طوریکه بسیاری از اماکن مذهبی متعاقبا اماکن ملی نیز به شمار می‌آیند و بسیاری از اماکن مذهبی برای برپایی جشن‌های ملی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

ایران پتانسیل‌های زیادی برای جذب گردشگر و افزایش درآمدهای ملی دارد که یکی از آنها گردشگری زیارتی است

تعطیلات عید سعید قربان نزدیک است و بهانه خوبی برای سفر کردن.به این بهانه به سراغ ظرفیت‌های ایران در حوزه گردشگری مذهبی و زیارتی رفته ایم.به طوری که یکی از ظرفیت‌های ایران برای درآمدزایی در حوزه گردشگری، استفاده از پتانسیل‌های بالقوه گردشگری مذهبی است.در ایران اماکن مذهبی و مقدس زیادی وجود دارند که مهمترین آنها بارگاه حضرت امام رضا (ع) است که سالانه حدو ۳۰ میلیون نفر به آن سفر می‌کنند که شامل ایرانی‌ها و خارجی‌های شیعه می‌شود. بارگاه امام رضا(ع) در استان خراسان رضوی و در شهر مشهد مقدس واقع شده است. این بارگاه علاوه بر اینکه از نظر معنوی بسیار ارزشمند است، از نظر معماری نیز دارای ارزش ویژه ای است.

حضرت علی بن موسی(ع)، ملقب به «رضا»، امام هشتم شیعیان است، که پیروان مذهب شیعه از ایشان با عنوان «امام رضا» یاد می‌کنند. امام رضا(ع)،‌ در سال ۱۴۸ ه.ق در شهر مدینه متولد شد و در سال ۲۰۳ه.ق در توس به شهادت رسید. پدر امام رضا(ع)، حضرت موسی بن جعفر(ع)، هفتمین امام شیعیان و مادرش تکتم نام داشت. حضرت موسی بن جعفر(ع)، به مدت ۲۰ سال امامت شیعیان را به عهده داشت و سرانجام به دستور مأمون،‌ خلیفه عباسی به شهادت رسید.علاوه بر مشهد شهرهای قم و شیراز نیز چون شهرهای مذهبی به شمار می‌روند از گردشگران زیادی در طول سال برخوردار هستند. بارگاه حضرت معصومه (س) و همچنین بارگاه شاهچراغ هر روز میزبان زائرانی است که به آن مراجعه می‌کنند.

● امامزادگان در ایران

مهاجرت خاندان نبی اکرم(ص) به ایران همزمان با آغاز نهضت‌های عدالت خواهانه تشیع در نیمه دوم قرن اول هجری و با روی کارآمدن حکومت خاندان اموی است. با گسترش مخالفت و مبارزات این نهضت‌ها، خلفای ستمگر اموی و عباسی دست به سرکوب این نهضت از طریق تعقیب، دستگیری و شکنجه گسترده فرزندان ائمه (ع)، سادات و علویان در مناطق حجاز و عراق که در آن زمان کانون اصلی مبارزات به شمار می‌آمد، کردند و نتیجه این فشارها و شکنجه‌های حکام ستمگر، مهاجرت پنهانی فرزندان و نوادگان ائمه (ع) و سادات به

دیگر سرزمین‌های اسلامی‌و امن از جمله ایران بود.

با بررسی روند مهاجرت این بزرگواران به ایران، می‌توان چنین نتیجه گیری که فرزندان و نوادگان ائمه اطهار (ع) و سادات در چهار گروه و در زمان‌های مختلف وارد ایران شدند. گروه اول، آنانی هستند که برای فرار از بیدادگری‌ها و ستم‌های‌ امویان‌ و به خصوص‌ حجاج‌ بن یوسف به سمت شرق کشور رفتند. گروه دوم دسته ای هستند که‌ در زمان ولایت‌ عهدی‌ امام‌ رضا (ع‌) به این سرزمین‌ آمدند، گروه‌ سوم‌ نیز گروهی هستند که‌ در مبارزه و مخالفت‌ برخی‌ از فرزندان‌ امام علی‌(ع‌) بر خلفای‌ عباسی‌ و اموی‌ شرکت‌ داشتند و پس‌ از شکست‌ آنها به ایران آمدند و گروه‌ چهارم‌ که‌ تعدادشان بیشتر از سه‌ گروه‌ دیگر هستند، کسانی هستند که‌ در زمان‌ حکومت‌ علویان‌ در مازندران‌ به‌ این منطقه مهاجرت کردند.براساس آخرین گزارش‌ها اعلام شده از سوی سازمان اوقاف و امور خیریه کشور امامزاده‌های موجود در سراسر ایران در سه سطح ملی، استانی و شهرستانی ساماندهی شده‌اند که ۴۰۰ بقعه و مکان مذهبی در سطح ملی، شش هزار و ۱۰۰ بقعه در سطح شهرستان و ۸ هزار و ۵۱ بقعه در سطح روستایی پراکنده‌اند. بنابراین مجموع امامزاده‌های موجود در ایران ۱۰ هزار و ۶۱۵ باب است. با توجه به اینکه در تمامی‌استان‌ها امامزاده وجود دارد، ولی استان فارس با داشتن یک هزار و ۴۵۶ امامزاده رتبه اول را به خود اختصاص داده و استان مازندران با تعداد ۱ هزار و ۱۷۸ باب در جایگاه دوم و استان گیلان با ۸۹۹ امامزاده در رتبه سوم قرار گرفته‌اند. کمترین امامزاده هم به استان سیستان و بلوچستان اختصاص دارد.

از مهمترین این بقاع می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

● آرامگاه حضرت حسین بن موسی الکاظم (ع)

حسین بن موسی الکاظم (ع)، براساس نوشته مورخان، فرزند آخر امام موسی الکاظم (ع) و برادر امام رضا (ع) بود. طبق رونوشت منسوب به امام رضا (ع)، تاریخ ولادت این امامزاده، اواخر قرن دوم هجری یعنی حدود سال ۱۷۸ هـ. ق ذکر شده است. دوران زندگی حسین بن موسی (ع) مصادف با اواخر حکومت ‌هارون‌الرشید و آغاز حکومت مامون بود. وی همچون دیگر فرزندان امام هفتم (ع) مورد ظلم و ستم خلفای عباسی واقع شد و زمانی که برادرش امام رضا (ع) به خراسان تبعید شد، به دنبال برادرش راهی ایران گردید ولی پس از مدتی در طبس به دست عمال عباسی به شهادت رسید و در همین شهر نیز به خاک سپرده شد.آرامگاه حسین بن موسی الکاظم (ع)، در سه کیلومتری شمال غربی شهرستان طبس در استان یزد و در مسیر راه یزد- مشهد واقع شده است.

به نوشته دایره المعارف بناهای تاریخی ایران، بنای امامزاده در قرن پنجم به دستور مجد الملک اسعد بن موسی البروستانی قمی، وزیر شیعی مذهب دربار سلجوقی، آباد و ساماندهی داده شد، البته در دایره المعارف مصاحب آمده که جایی دیگر هم بنای اولیه امامزاده با استناد به لوح سنگی بدست آمده در سال ۴۴۴ هـ. ق، همزمان با سلطنت طغرل بیک سلجوقی ذکر شده است.به هرحال، در کتیبه بالای دیوار و زیر گنبد قدیم آستان مبارک حسین بن موسی کاظم (ع)، احداث بنا به تاریخ ۴۹۴ و تعمیر آن به تاریخ ۱۲۰۵ تعلق دارد. این امامزاده در تاریخ ۲۰ بهمن سال ۱۳۱۸ با شماره ثبت ۳۳۷ در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسید.

● آرامگاه حضرت احمد بن موسی الکاظم (شاهچراغ)

حضرت احمد بن موسی الکاظم، ‌ملقب به شاهچراغ(ع)، فرزند امام موسی کاظم(ع)، هفتمین امام شیعیان و برادر امام رضا(ع) است که آرامگاه او در شهر شیراز قرار دارد.حضرت احمد(ع) در نزد پدرش امام موسی کاظم (ع)، از جایگاه و احترام ویژه‌ای برخوردار بود. او پس از تبعید برادر بزرگوارش،‌امام رضا(ع) به مشهد تصمیم گرفت برای دیدار او از راه بصره به سمت ایران حرکت کند. اما به دستور مامون، خلیفه عباسی،‌ لشکری به منظور مبارزه با این حضرت و یارانش گسیل شد و سرانجام طی نبرد خونینی با سپاه خلیفه عباسی به شهادت رسید.بارگاه حضرت شاهچراغ که در استان فارس و شهر شیراز واقع شده است،‌ دارای گنبد نیلوفری است که به طور بسیار زیبایی توسط هنرمندان ایرانی کاشی کاری شده است.

درون این حرم مطهر با آینه‌های ریز رنگین تزیین شده است و خطوط خوش فارسی و عربی در اطراف آن مشاهده می‌شود. بنای حرم حضرت شاهچراغ،‌، مشتمل بر ایوانی در جلو و حرمی‌گسترده در پشت ایوان است که در چهار جانب حرم، ساخته شده است. ضریح مطهر ایشان در زیر گنبد قرار دارد که از نقره ساخته شده است.بارگاه حضرت شاهچراغ یکی از اماکن زیارتی مورد توجه ایرانیان است.

● آرامگاه حضرت معصومه (س)

یکی از مهمترین اماکن مذهبی در شهر قم، حرم حضرت معصومه (س)، خواهر امام رضا (ع) است. او به قصد دیدار برادر خود در مشهد عازم سفر شد و به دلیل بیماری در قم درگذشت. آرامگاهی که به یادبود وی احداث شد بعدها به مکانی محبوب برای زائران تبدیل شد.تاریخ ایجاد فضای معماری بر تربت پاک حضرت فاطمه معصومه (س) به نیمه دوم قرن دوم هجری قمری باز می‌گردد.

به استناد کتاب‌های معتبر تاریخی این بنا درمیانه‌های قرن پنجم هجری قمری توسط یکی از رجال دوره طغرل اول سلجوقی؛ تجدید بنا شد. با آغاز قرن دهم و شروع فرمان روایی سلسله صفویه، آستانه قم بیش تر مورد توجه قرار گرفت. درعصر قاجاریه فتحعلی شاه قاجار؛ به آستانه مقدس توجهی خاص داشت و تزیینات کنونی به همراه رواق‌ها و بیوتات فعلی اغلب متعلق به آن دوره است.

● آرامگاه حضرت عبدالعظیم حسنی (شاه عبدالعظیم)

حضرت عبدالعظیم حسنی، در چهارم ربیع‌الثانی سال ۱۷۳هجری در شهر مدینه چشم به جهان گشود. او فرزند عبدالّله بن علی، از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) است که نسبت اش با چهار واسطه به آن حضرت می‌رسد. حضرت عبدالعظیم، از دانشمندان شیعه و از راویان حدیث ائمه معصومین(ع) و نیز از چهره‌های بسیار محبوب و مورد اعتماد نزد اهل بیت عصمت و طهارت(ع) به شمار می‌رفت.

دوران زندگی حضرت عبدالعظیم(ع) مقارن با امامت چهار امام معصوم یعنی امام موسی کاظم(ع)، امام رضا(ع)، امام محمد تقی(ع) و امام علی النقی(ع) بوده است. گرچه عباسیان در این دوران حکومت می‌کردند و با ایجاد فضای خفقان و سخت گیری‌های ظالمانه، باعث آزار و اذیت شیعیان شده بودند،‌ اما حضور افرادی چون حضرت عبدالعظیم(ع) در آن دوران نقش موثری در پاسداری و صیانت از فرهنگ والای اهل بیت(ع) داشت. آرامگاه حضرت عبدالعظیم حسنی در شهرری قرار دارد و سالانه میزبان زائران زیادی از سراسر کشور است.

● پیامبران خفته در ایران

همچنین براساس اسناد تاریخی، مقبره ۳۳ پیامبر در ایران وجود دارد چرا که ایران در طول تاریخ به دلیل داشتن اقتدار منطقه‌ای و نیز اعتقادات دینی همواره پذیرای ادیان و پیامبران الهی بوده است. یکی از مهم‌ترین دلایلی که باعث مهاجرت پیامبران به سرزمین ایران می‌شد، امنیت حاکم در ایران بود. با بررسی اسناد تاریخی، مهاجرت پیامبران به ایران در طی سال‌ها و دوره‌های مختلفی تاریخی و به دنبال ظلم و ستم پادشاهان سرزمین خودشان اتفاق افتاده است.

از آرامگاه پیامبران در ایران می‌توان به آرامگاه دانیال نبی،خالد نبی، حیقوق نبی، قیدار نبی، اشموییل، حضرت یوشع، حضرت خالد بن سنان عبسی، شعیای نبی، حضرت حجی، حضرت مردخای، حضرت قادر، حضرت روبیل، حضرات سلام، سلوم، سهولی، القیا و سیم و لام اشاره کرد که از این بین به یکی از معروفترین آرامگاه‌های پیامبران یعنی آرامگاه دانیال نبی اشاره می‌کنیم که در شهر شوش خوزستان قرار دارد:دانیال نبی در قرن هفتم قبل ازمیلاد می‌زیسته و نسل او به داوود پیامبر می‌رسد. دانیال نبی که دارای کتاب آسمانی است در کودکی، پدر و مادر خود را از دست داد و زنی عابده پرورش و تربیت او را به عهده گرفت. دانیال نبی در زمان خود به خاطر داشتن هوش و استعداد فراوان توجه بزرگان و پادشاهان بسیاری را به خود جلب کرد و در سال ۶۵۵ قبل از میلاد همراه با اصحاب اش توسط «نبوکد نصر» پادشاه بابل که محل حکومت اش در شوش بود، به اسارت گرفته شد. آن حضرت بعد از مدتی اقامت در شوش وفات یافت و در همان شهر دفن شد. آرامگاه دانیال نبی، در ساحل شرقی رودخانه شاوور و روبروی تپه ارگ قرار دارد . این زیارتگاه دارای دوحیاط است و روی گنبد مخروطی قرار دارد که از نوع رایج گنبدهای منطقه است .

● گشتی در بقاع

بقعه در فرهنگ لغت به قطعه زمینی گفته می‌شود که به سبب اختلاف رنگ و یا موارد مشابه از محیط اطراف خود متمایز می‌باشد، اما در نوشته جغرافیانگاران قدیم مسلمان، بقعه مترادف «موضع» آمده است. کلمه «بقعه» در بخش‌های شرقی و مرکز جهان اسلام و به احتمال زیاد از دوره سلجوقیان به معنی «خانقاه»، «مقبره» و بنایی به منظور محل عبادت، کسب دانش و مکانی برای انجام امور خیریه به کار برده می‌شد. در واقع براساس نوشته‌های مورخان، استفاده از کلمه «بقعه» از زمان سلجوقیان در نوشته‌ها رایج شد و در زمان سلسله ایوبیان در مناطق سوریه و فلسطین نیز مورد استفاده قرار گرفت.

همچنین در منابع فرهنگ لغت ترکی، از کلمه «بقعه»، به معنی «خانقاه»، «مقابر» و «آرامگاه مشایخ صوفی» ذکر شده است.

بقعه یا مقبره‌های کوچک و بزرگ در کشورهای اسلامی، با توجه به تناسب شکل و عملکردشان، دارای نام‌های گوناگونی نظیر: قّبه، ضریح، تربت یا تربه، مدفن، مزار، قبر، گور، مرقد، روضه، مشهد، مقام و مقبره است.

ساخت بقعه در سرزمین‌های اسلامی‌ارتباط مستقیمی‌با گسترش اسلام و رشد فرهنگ ایثار و شهادت دارد و به طور مسلم یکی از راه‌های بزرگداشت و زنده نگهداشتن یاد و خاطره شهدای اسلام و جهادگران مسلمان، ساخت بناها و بقعه‌ها بر مدفن آنان بوده است.

بنابراین می‌توان نتیجه گرفت؛ بقعه به محل دفن افراد مورد احترام، شخصیت‌های برجسته دینی یا غیر دینی صاحب نفوذ همچون عارفان و صوفیان، مشاهیر علما و فرزندان امامان (ع) گفته می‌شود که به زیارتگاه تبدیل شده است.در ایران نیز، بقعه‌ها بعد از مساجد و امامزاده‌ها از رایج‌ترین بناهای دینی است، به طوری که کمتر شهری در ایران پیدا می‌شود که بقعه نداشته باشد.

● آرامگاه مشاهیر

ایران، با تاریخ چند هزارساله‌اش همواره خاستگاه بزرگان علم و هنر بوده و در دامن خود اندیشمندان و نامدارانی پرورش داده که نه تنها از مفاخر و مشاهیر ایرانی به شمار می‌آیند بلکه شهرت جهانی داشته‌اند و جهان را تحت تاثیر علوم و توانایی‌های خود قرار داده‌اند. این نامداران و بزرگان هرچند اینک در میان ما نیستند ولی همچنان خدمات ارزشمند و تاثیر کلامشان محسوس است. از جمله آرامگاه‌های مشاهیر می‌توان به آرامگاه‌های حافظ، سعدی، فردوسی، عطار، بوعلی سینا، باباطاهر عریان، مقبره الشعرا و حمداله مستوفی اشاره کرد.