حیاطی که دیگر خلوت نیست

ایران, نفوذ خود را در آمریکای لاتین گسترش داده است

حیاط خلوت ایالات متحده آمریکا چند سالی است که دیگر نقش یک بازیگر حرف‌گوش‌کن را در بازی‌های منطقه‌ای قاره آمریکا بازی نمی‌کند. چپگرایی در قاره‌ای که بازیگر نقش اول آن سرمایه‌داری را در دنیا ترویج می‌دهد و رقیب سرسخت خود را به جرم سوسیالیسم از بازی بیرون کرد گناهی نابخشودنی است، اما آرائی که در چند سال اخیر در شیلی، نیکاراگوا، اکوادور، بولیوی، برزیل، آرژانتین، اروگوئه و از همه مهم‌تر ونزوئلا در صندوق‌های رای ریخته شده است رای به گروه‌های سیاسی چپگرا و ضدآمریکا بوده است.

برخی صاحب‌نظران می‌گویند روحیه ضدامپریالیستی در آمریکای‌لاتین ناشی از دنیای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جدیدی است که در حال شکل‌گیری است؛ ‌‌‌‌‌‌دنیایی که در روابط سیاسی خود شاهد اتفاقات تازه و نوینی در همه مناطق دنیا ازجمله منطقه آمریکای جنوبی است. دنیایی که براساس دکترین مونروئه، استراتژی فکری غالب آن آمریکای شمالی بوده است و به عقیده او، آمریکای ‌جنوبی باید کاملا در اختیار شمالی‌ها قرار داشته باشد، اما این سال‌ها هرچه جلوتر می‌رویم دیگر نه فقط آمریکای شمالی اختیاردار آمریکای جنوبی و لاتین نیست، بلکه آنان سودای مقابله و مقاومت در برابر همسایه بزرگ شمالی را که سال‌ها در سر می‌پروراندند به مرحله اجرایی نزدیک می‌کنند و شاید برقراری ارتباط گسترده اقتصادی و سیاسی با نظامی مثل جمهوری اسلامی ایران که از ابتدای شکل‌گیری‌اش مقابله با امپریالیسم و نظام سرمایه‌داری از مهم‌ترین ویژگی‌هایش بوده است یکی از همین سرکشی‌های همسایگان جنوبی ایالات متحده آمریکا باشد.

آرتور گالکوس، سفیر سابق ونزوئلا در تهران دلیل اصلی رابطه جدید آمریکای لاتین بویژه ونزوئلا با جمهوری اسلامی ایران را این گونه مطرح کرده است: «... آقای چاوز بر این باور است که سرمایه‌های آمریکای لاتین باید برای آمریکای لاتین و در جهت ایجاد بستری به منظور توسعه روابط با دیگر کشورهای جهان صرف شود.

‌‌‌برای مدت طولانی سیاستمداران کاخ سفید با تشکیل دولت‌های وابسته در آمریکای لاتین، زمینه‌های غارت منابع طبیعی این کشورها ازجمله نفت، آهن، آلومینیوم، طلا و هر منبع دارای ارزش برای کارخانجات صنعتی خود را فراهم می‌کردند. به همین دلیل با شکل‌گیری انقلاب بولیواری در ونزوئلا که توسط آقای چاوز رهبری شد، بستر مناسب برای استقلال سیاسی و اقتصادی ونزوئلا و رهایی کشورم از دستاویزهای امپریالیستی و سلطه‌گری آمریکا فراهم ‌شد. آقای چاوز با به دست گرفتن زمام ریاست جمهوری، روابط اقتصادی ونزوئلا با سایر کشورهای جهان بویژه اعضای اوپک را تقویت کرد و در جهت منطقی‌شدن قیمت نفت، گام برداشت... سیاست ما سیاست ضدامپریالیستی انتخاب شده، لذا از هیچ کوششی برای بهبود روابطمان با کشورهایی که الگوی فکری نزدیک به ونزوئلا را دارند، فروگذار نخواهیم بود.»

جمهوری اسلامی ایران با سلاح اقتصادی در حیاط خلوت آمریکا نفوذ کرده و همین امر باعث خشم برخی افراد و گروه‌هایی شده است که احساس می‌کنند بازار یک میلیارد نفری‌شان دارد تحت‌الشعاع اختلافات سیاسی درون قاره‌ای قرار می‌گیرد.

همان گونه که از گفته سفیر سابق ونزوئلا پیداست گسترش روحیه ضدسرمایه‌داری در آمریکای لاتین فضایی به وجود آورد که ایده و افکار کشورهایی در آن سوی کره زمین را با جمهوری اسلامی ایران پیوند بزند. پیوند میان ایران و آمریکای لاتین آنچنان گسترش یافته است که پایگاه اینترنتی واشنگتن‌پست اول ژانویه ۲۰۱۲ (۱۱ دی) درباره آن نوشته است: «ایران به آرامی به دنبال گسترش روابط خود با آمریکای لاتین است. مقامات آمریکایی و کارشناسان منطقه‌ای معتقدند این اقدام ایران برای دور زدن تحریم‌های اقتصادی و دسترسی به بازارهای مورد نیاز و مواد خام است. در عین حال، سفر محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور ایران به ۴ کشور در آمریکای جنوبی و مرکزی، در حالی صورت می‌گیرد که تنش‌های ایران با آمریکا و قدرت‌های اروپایی شدت گرفته است. دولت احمدی‌نژاد متعهد شده است نفوذ اقتصادی، سیاسی و نظامی خود را در حیاط خلوت آمریکا گسترش دهد. سفر احمدی‌نژاد تعهدات اخیر ایران برای سرمایه‌گذاری میلیون‌ها دلار در پروژه‌های توسعه اقتصادی منطقه بویژه در کشورهای اکوادور و ونزوئلا را تقویت می‌کند.»

● نفوذ استراتژیک در حیاط خلوت آمریکا

تحلیلگران بر این باورند نفوذ ایران در آمریکای لاتین می‌تواند اهرم‌های استراتژیکی را نیز برای ایران در راه جدال با غرب ایجاد کند. در ونزوئلا، هوگو چاوز رئیس‌جمهور این کشور از برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران حمایت می‌کند. ایران نیز شعبه‌های بانک در این کشور افتتاح کرده و شرکت‌های حمل و نقل جمهوری اسلامی در ونزوئلا نیز به تعبیر مقامات آمریکایی در راه دور زدن تحریم‌ها به تهران کمک می‌کنند.

توسعه روابط با آمریکای لاتین از استراتژی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تقویت ارتباط با ملل مستقل و مقتدر جهان نشات گرفته است. رهبر معظم انقلاب در دیدارهایی که سران کشورهای آمریکای لاتین با ایشان داشته‌اند نسبت به اهمیت ارتباط با این کشورها به خاطر وجود چند مشخصه ویژه تذکرات لازم را ارائه فرموده‌اند؛ این ویژگی‌ها عبارتند از: ایستادگی کشورهای آمریکای لاتین در مقابل جبهه استکبار، نفرت ملت‌های این منطقه از آمریکا، وجود رهبران شجاع و مردمی، روابط قلبی و فکری آنان با جمهوری اسلامی ایران و همراهی با ایران در قضیه فلسطین.

مهدی فاخری، سفیر سابق ایران در مکزیک و کارشناس مسائل آمریکای لاتین در پاسخ به این سوال که آیا گسترش رابطه با آمریکای لاتین صرفا به خاطر خصومت با آمریکاست؟ می‌گوید: «روابط و سیاست خارجی کشورها بیش از آن که بر مبنای خصومت با کشور دیگری تنظیم شود، برای گسترش روابط با همان کشور است. در دنیایی که بحث جهانی شدن مطرح است بسیار بعید به نظر می‌رسد کشوری بخواهد از خیر رابطه با کشور مشخصی بگذرد یا احیانا به جای این که به دلیل مطلوبیت رابطه با یک کشور با آن کشور رابطه برقرار کند یا به خاطر خصومت با کشور دیگری، رابطه خود را با یک کشور توسعه دهد. البته بعضی اوقات این اتفاق می‌افتد، اما در شرایط عادی و تحت تاثیر روند جهانی شدن، همه کشورها خواهان آن هستند که با یکدیگر رابطه سازنده‌ای داشته باشند. ایران هم رابطه خود را با کشورهای آمریکای لاتین بر همین اساس تنظیم می‌کند و نه بر اساس خصومت با آمریکا.»

حیاط خلوتی که آمریکا سال‌هاست آن را سند پشت قباله خود می‌داند هر روز بیشتر از ایالات متحده فاصله می‌گیرد و جمهوری اسلامی ایران سال‌هاست در منطقه آمریکای لاتین نفوذ و رفت و آمدهای سیاسی و اقتصادی خاص خود را دارد. یکی از مقامات ارشد نظامی ‌آمریکا در این زمینه به افزایش تعداد سفارتخانه‌های ایران در آمریکای لاتین بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۰ و ۲ برابر شدن آن اشاره و ‌از گسترش نفوذ ایران در آمریکای لاتین اظهار نگرانی کرده است.

● گسترش روابط سیاسی یا اقتصادی؟

به اعتقاد برخی کارشناسان، جمهوری اسلامی ایران با سلاح اقتصادی در حیاط خلوت آمریکا نفوذ کرده و همین امر باعث خشم برخی افراد و گروه‌هایی شده است که احساس می‌کنند بازار یک میلیارد نفری‌شان دارد تحت‌الشعاع اختلافات سیاسی درون قاره‌ای از یک سو و وابستگی‌های استراتژیک سیاسی همسایگان جنوبی‌شان با کشوری در قاره‌ای دیگر قرار می‌گیرد.

درحال حاضر ایران تا کنون‌۷۰ پروژه مشترک در ونزوئلا به ارزش بیش از ۱۷ میلیارد دلار را در دست گرفته که شامل احداث کارخانه‌های صنعتی، ساخت و ساز، انرژی، شیلات و پروژه‌های کشاورزی است.

ایران در بولیوی نیز پروژه‌های مشترکی به ارزش یک میلیارد دلار در حال اجرا دارد. با این حال،‌ مهم‌ترین انتقادی که روابط اقتصادی ایران و آمریکای لاتین را تحت تاثیر قرار داده این است که بسیاری از پروژه‌های تعریف شده در ونزوئلا و بولیوی فقط در حد ارائه طرح باقیمانده و چندان پیشرفتی نداشته است.

به گفته مقامات‌ دولت بولیوی سرمایه‌گذاری ایران در این کشور حدود ۱۰ میلیون دلار است. با این وجود تحکیم روابط سیاسی مسیری در جهت اجرا شدن بیشتر پروژه‌هاست، اما روند روابط در کشور نشان می‌دهد مناسبات اقتصادی دوطرف به سرعت در حال تقویت و رفع موانع است، به گونه‌ای که ایران به طور مثال ۱۴ هزار واحد مسکونی در ونزوئلا ساخته و ۷ هزار واحد جدید نیز قرارداد بسته است و همزمان در عرصه‌های گوناگون کشاورزی، صنعتی و علمی در حال اجرای پروژه‌های متعدد در این کشور است.

اگر چه بسیاری از مقام‌های آمریکایی از نفوذ و حضور ایران در آمریکای لاتین بسیار نگرانند، اما اوباما و دیپلمات‌های آمریکایی معتقدند هنوز نمی‌توان ایران را رقیبی خطرناک در این نیم کره خاکی دانست. کاخ سفید می‌گوید تحرکات ایران را به دقت زیر نظر دارد و به این نتیجه رسیده است که ایران تلاش بسیاری می‌کند از سرزمین‌های آمریکای لاتین علیه آمریکا استفاده کند.

منصور معظمی، سفیر سابق ایران در برزیل وقتی از آمریکای لاتین صحبت می‌کند معتقد است سخن گفتن از آمریکای لاتین صحبت کردن از یک مجموعه‌ای است که از ۳۴ کشور تشکیل شده، حدود ۳ هزار میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی دارد و در نقطه‌ای استراتژیک از جهان قرار گرفته است، یعنی اولین نقطه‌قوتی که آمریکای لاتین دارد، قابلیت توسعه است.

سفیر سابق ایران در برزیل معتقد است: «آمریکای لاتین بازار خوبی برای ایران به حساب می‌آید. در اقتصاد، پیدا کردن، نگهداری و توسعه آن بازار، کار ارزشمندی است. ما بر اثر سرمایه‌گذاری‌هایی که از گذشته تاکنون داشته‌ایم، امروز به یک حالت تقریبا پایداری رسیدیم برای این که دارای فرصت سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری در آمریکای لاتین هستیم.

بنابراین آمریکای لاتین یک بازار مطمئن در بازه زمانی میان مدت برای ایران به حساب می‌آید.»

به هر حال آنچه مهم به نظر می‌رسد این است که سالیان طولانی این منطقه از جهان زیر یوغ استثمار و استعمار و دیکتاتوری بوده است. کشورهای این منطقه در حال حرکت به سمت استقرار نظام مردم‌سالاری هستند. خلأ تئوریک در گروه‌هایی که سال‌ها زیر فشارهای دیکتاتوری بوده‌اند و حالا آزاد شده‌اند مشاهده می‌شود که ما می‌توانیم با پشتوانه‌هایی که داریم بخصوص پشتوانه‌های ارزشی بسیاری از این خلأها را پر کنیم.

وجوه اشتراک ملت‌های آزادیخواه ایران و منطقه آمریکای لاتین و فعال شدن این اشتراکات که در سفر اخیر رئیس‌جمهور جلوه‌هایی از آن دیده شد، حال بیش از هر زمانی موجب شده حیاط خلوت سابق آمریکا دیگر نه حیاطش باشد و نه‌چندان خلوت. این نکته‌ای است که دکتر محمود احمدی‌نژاد، پنجشنبه شب گذشته در پایان سفر دوره‌ایش به ۴ کشور آمریکای لاتین نیز بر آن انگشت تاکید نهاد.

او پس از آن که با رهبران و مقام‌های بلندپایه کشورهای ونزوئلا، نیکاراگوا، کوبا و اکوادور دیدار و گفت‌وگو کرد،‌ در نشستی مطبوعاتی با حضور رافائل کورئا ، رئیس‌جمهور اکوادور در کیتو پایتخت این کشور آمریکای لاتین گفت: «من همین جا رسما اعلام می‌کنم آمریکای لاتین دیگر حیاط خلوت آمریکا نیست.»

وی افزود: «من به آنها (قدرت‌های سلطه‌گر)‌ نصیحت می‌کنم به ملت‌ها احترام بگذارند و حقوق آنها را به رسمیت بشناسند چرا که تا همین جا هم هزاران عذرخواهی به ملت‌های جهان بدهکار هستند.»

حسن محمدی