مجموعه گنجعلی خان

مجموعه گنجعلی خان در مرکز قدیمی شهر کرمان و در کنار بازار بزرگ قرار دارد گنجعلی خان که از حکام مشهور زمان شاه عباس است, از سال ۱۰۰۵ تا ۱۰۳۴ق بر کرمان فرمان راند و آثار و بناهای زیادی بنا کرد و در آبادی این منطقه کوشید

مجموعه گنجعلی‌خان در مرکز قدیمی شهر کرمان و در کنار بازار بزرگ قرار دارد. گنجعلی‌خان که از حکام مشهور زمان شاه‌عباس است، از سال ۱۰۰۵ تا ۱۰۳۴ق بر کرمان فرمان راند و آثار و بناهای زیادی بنا کرد و در آبادی این منطقه کوشید.

از جمله بناهای عمومی که از او به جا مانده، مجموعه گنجعلی‌خان در داخل شهر کرمان و رباط زین‌الدین (کاروانسرای گنجعلی‌خان) در راه یزدـ کرمان، حوض خان در راه کرمان ـ مشهد وتعدادی قنات در شهر کرمان ‌است. این بناها در لشکرکشی‌های آغا محمدخان صدمات جبران ناپذیری دید.

مساحت مجموعه گنجعلی‌خان ۱۱۰۰۰ مترمربع و عناصر مجموعه و سال ساخت آنها عبارتند از: میدان ۱۰۰۵ق، بازار ۱۰۰۵ق، در ضلع جنوبی حمام ۱۰۲۰ق، در ضلع شمالی ضرابخانه، در ضلع شرقی مدرسه ۱۰۰۷ق و کاروانسرا ۱۰۲۱ق، در ضلع غربی آب انبار ۱۰۲۱ق. در سه سمت میدان، بازارهای گنجعلی‌خان قرار دارد که بازار مسگرها و بخشی از راسته اصلی را تشکیل می‌دهد.

معمار مجموعه «استادسلطان محمد معمار یزدی» بود. چهار مسجد در چهار سمت میدان قرار داشته که سه بابش باقی مانده و زیباترین آنها مسجد ضلع شرقی در کنار کاروانسراست که موزه‌ای از هنرهای تزئینی به شمار می‌آید. سبک معماری این بنا به شیوه اصفهانی است.

● بازار

بازار بین چهارسوق و بازار اختیاری است و در بخش جنوبی میدان قرار گرفته و در سمت راست این بازار، حمام زیبای گنجعلی‌خان و هجده مغازه قرار دارند و در سمت چپش طاق‌نماهایی طراحی شده‌اند که منظره زیبایی را نشان می‌دهند.

در زیر این طاق‌نماها دستفروشان به کار مشغولند و جمعا ۱۶ طاق‌نما این بازار را به میدان مربوط می‌سازند. طول این بازار نزدیک به ۹۳ متر و عرضش۵/۷۵ متر است و ۵۳۴/۷۵ متر مربع مساحت دارد. در انتهای این بازار، بازار زرگری قرار دارد که به قیصریه معروف است.

● حمام

بر سردر حمام گنجعلی‌خان، که بخشی از نقاشیهای عهد صفوی آن به تازگی مرمت شده، کتیبه شعری به خط نستعلیق بر سنگ مرمر حک شده که مصرع آخرش سال ساخت بنا را با تبدیل به حروف ابجد نشان می‌دهد: «کسی نداده نشان در جهان چنین حمام» (سال ۱۰۲۰ق).

● مدرسه

مدرسه گنجعلی‌خان یکی از حوزه‌های علمیه مشهور کرمان است. این بنا در ضلع شرقی میدان گنجعلی‌خان واقع شده و روزگاری مدرسه پر رونقی بوده که بعدها به کاروانسرا تبدیل گردید. بر کاشیهای کتیبه سردر آن تاریخ ۱۰۰۷ق مطابق با ۱۵۹۸م نقش بسته است. بر اساس منابع موجود آغامحمد خان این مدرسه را تخریب کرد.

● ضرابخانه

یکی از بناهای مجموعه گنجعلی‌خان، ضرابخانه است که در ضلع شمالی میدان قرار دارد. تزئینات داخلی بنا گچبری به شکل آجر کاذب است. بند آجرها به رنگ اَخرایی است و گنبدی بلند دارد که بخشی از نور داخل را تأمین می‌کند. پلان بنا مربعی است و ۴ ایوان و ۴ غرفه در اطراف دارد. در زیر نورگیر حوض مربع شکلی قرار دارد که انعکاس نور در آن بر زیبایی بنا می‌افزاید. سردر بنا کاملاً ساده و آجرکاری گچی است. این بنا از سال ۱۳۷۰ به عنوان موزه سکه افتتاح شد. سکه‌های ادوار مختلف از جمله اشکانی، ساسانی، اموی، عباسی، ایلخانی، تیموری، آل مظفر، آل مکرم، آق‌قویونلو، قراقویونلو، صفوی، افشار، افغان، زندیه، قاجار و پهلوی در آن وجود دارد.

● آب انبار

گنجعلی‌خان این آب‌انبار را به اسم پسرش علیمردان‌خان نامید و در نظر است از آن به عنوان موزه مس استفاده شود.