عربده و ادعای مسئولیت اینها دکان باز کرده اند

وقتی فیلم «كلاغ» را در جشنواره جهانی فیلم تهران نشان دادند, در پایان به هنگام معرفی بهرام بیضایی روی صحنه نیامد و بعد هم اعتراض او را در روزنامه رستاخیز در مورد جشنواره خواندیم و اواخر سال گذشته بود كه نمایشش به نام «ندبه» سر و صدا و جنجال فراوانی برانگیخت در همین جنجالها بود كه بیضایی حرفش را زد و هشدار داد كه وضع تئاتر و سینمای ما اسفناك است

وقتی فیلم «كلاغ» را در جشنواره جهانی فیلم تهران نشان دادند، در پایان به هنگام معرفی بهرام بیضایی روی صحنه نیامد و بعد هم اعتراض او را در روزنامه رستاخیز در مورد جشنواره خواندیم و اواخر سال گذشته بود كه نمایشش به نام «ندبه» سر و صدا و جنجال فراوانی برانگیخت. در همین جنجالها بود كه بیضایی حرفش را زد و هشدار داد كه وضع تئاتر و سینمای ما اسفناك است. در جلسه‌ای از سری جلسات بحث آزاد انجمن سینمای جوانان ایران، بهرام بیضایی با جوانان رو در‌ رو شد تا درباره‌ی همه چیز؛ تئاتر، سینما، فرهنگ و... صحبت كند. آنچه كه در پی می‌آید و در چند شماره پایان می‌گیرد. بحث دو ‌ساعته و نیمه‌ای است كه بیضایی با جوانان داشته است.

چرا كار هنری؟

روستا ـ چرا به كار هنری پرداختید؟

بیضایی ‌‌ـ من منظوری ندارم. این كار را بلدم و اینكه احتمالا‌ً فكر می‌كنم از این طریق بهتر می‌‌توانم مسائلی را مطرح كنم. از طرفی انسان در آغاز فكر نمی‌كند كه به كار هنری پرداخته است. فكر می‌كند همان كاری را می‌كند كه از دستش برمی‌آید و گاهی هم متأسف می‌شود، از اینكه روی آن اسم هنر می‌گذارند. بنابراین هیچ منظوری جز اینكه مسائلی مطرح شود وجود ندارد، به هر حال كسی نمی‌تواند تصمیم بگیرد كه حالا تئاتر یا سینما كار می‌كند. گذشته از اینها پرداختن به این كار یك مقدار هم بستگی دارد به اینكه انسان با چه چیزهایی در طول زندگی برخورد كرده باشد و احتمالا‌ً اگر یك مقدار برخوردهایی در زندگی من نبود شاید حالا تئاتر كار نمی‌كردم. یا اگر همین برخوردها نبود من به سینما نمی‌پرداختم. بنابراین، اینكه پرداختن به این كار تا چه حد ارادی است، مشكوك به نظر می‌رسد. چون من فكر می‌كنم كه نمی‌توان از كسی پرسید كه به چه علت و یا مناسبت به این نوع كار پرداخته است.

گرایش به تئاتر

احمد نیك‌آذر ـ تا آنجا كه می‌دانم شما تجربه‌هایی در زمینهٔ تئاتر داشتید، چه شد كه از تئاتر به سینما روی آوردید و از آن پس دیگر فعالیت تئاتر را رها كردید؟ گذشته از اینها می‌خواستم بدانم كه آیا از تجربیات تئاترتان در سینما سود جستید؟

بیضایی‌ـ‌ اینكه تجربیات تئاتری من در سینما ادامه پیدا كرده یا نه؟ پرسشی است كه باید دیگران به آن پاسخ بگویند به شرط آنكه تئاترهایم را خوانده باشند. چون تا اینجا كه من برخورد كردم تقریبا‌ً كسی تئاتر نخوانده و فقط راجع به تئاتر صحبت می‌كند. اما خودم فكر می‌كنم كه به هر حال من یك آدمم و نمی‌توانم تغییر كرده باشم. یك نفر با تغییر فرم كارش نمی‌تواند شخصا‌ً عوض شود. این، تنها وسیله بیانی اوست كه تغییر كرده. بنابراین هبا توجه به اینكه ممكن است دگرگونی‌هایی را سینما سبب شود، باز همان آدمم و فكرهای اصلی و جوهری‌ام تغییر نمی‌كند. دگرگونی‌ای كه اشاره كردم ممكن است به علت رشد سنی و اضافه شدن تجربه پیش بیاید. چون اگر من تئاتر هم كار می‌كردم تدریجاً شروع به تغییر می‌كرد و من فكر می‌كنم كه رو به كامل شدن می‌رفت. ولی این امكان وجود دارد كه گروهی با هم، هم‌عقیده یا مخالف باشند. به هر حال این تغییری كه باید در تئاتر رخ می‌داد، در سینما رخ داد. تنها سینما توانست ضرب آن را بیشتر كند. چون به هر حال آدم مجبور است به خاطر تغییر فرم كار تغییر وسیله‌ای بكند. اما اینكه گفتید فعالیت تئاتر من كم شده تا اندازه‌ای درست است.

ادای مسئولیت

من فكر می‌كنم كه محیط تئاتری ركیك، بد و بی‌معنی شده بود یا به هر حال آن كاری را كه من می‌خواستم انجام نمی‌داد، فكر كردم كه شاید آن كار را بتوان در سینما انجام داد. چون در واقع ما در محیط تئاتری اصلاً كار نمی‌كردیم. دو سوم نمایشنامه‌هایی كه من نوشتم اصلاً روی صحنه نیامده است. وضع تئاتر روز به روز بدتر می‌شود. دلیلش این است كه می‌گویند بازی، میزانسن، شعور و دانش هیچ‌كدام مهم نیستند و در اصل هم هیچ‌یك از مسائلی كه اشاره كردم ظاهراً به نظر می‌رسد كه مهم نیستند. اما یك چیزی دارد جای تئاتر را می‌گیرد و آن كم و بیش عبارت از عربده كشیدن روی صحنه است و ادای مسئول بودن را در آوردن است. چون من فكر می‌كنم كه در این مملكت هیچ‌‌كس مسئول نیست و همهٔ آنها ادعای مسئولیت می‌كنند، به نظر من دروغ می‌گویند و دكان باز كرده‌اند. به هر حال ادای مسئولیت در آوردن و ادای همه چیز از جمله ادای تئاتر جای تئاتر را گرفته. بنابراین من فكر می‌كنم كه به این چیز تعلق ندارم و اصولا‌ً به این نوع ادا درآوردن نیازی ندارم. سعی كردم ببینم كه آیا در سینما می‌توان كاری كرد. در سینما هم خیلی به زحمت تا آنجا كه می‌شد به این كار ادامه دادم. چون سینما هم عینا‌ً چنین میدانی است. در سینما كم‌كم متوجه شدم كه همهٔ فرهنگ مملكت تبدیل به ادای فرهنگ را درآوردن شده. به هر حال، حالا درست در این نقطه ایستاده‌ام كه فكر می‌كنم كه در سینما هم نمی‌شود. نمی‌دانم كه بعدا‌ً چه خواهد شد.

---