اقتصاد نخاله ای ژاپن

زلزله های ژاپن علاوه بر تخریب های شدیدی که به وجود می آورد مساله ای پسین نیز به دنبال دارد

زلزله‌‌های ژاپن علاوه بر تخریب‌های شدیدی که به وجود می‌آورد مساله‌ای پسین نیز به دنبال دارد: تولید حجم زیادی نخاله حاصل از تخریب؛ پاکسازی مناطق از این نخاله‌ها، یک فرآیند کند، هزینه‌بر و دارای مشکلات اجرایی فراوان است.

نویسنده متن زیر سعی می‌کند این معضل را به خوبی توصیف کند. در پایان متن پیشنهاد نویسنده، بازآفرینی اندیشه «تبدیل تهدید به فرصت» است: جمع‌آوری نخاله‌ها خود می‌تواند اقتصادی پویا باشد!

تا یازدهم مارس ۲۰۱۲ یک سال از فاجعه سه گانه ژاپن، زلزله، سونامی و واقعه هسته‌ای می‌گذرد. بر اساس آمار منتشر شده توسط پلیس ملی ژاپن، زمین‌لرزه شرق این کشور ۱۵۸۴۸ نفر کشته و ۳۳۰۵ نفر مفقود بر جا گذاشته است. این رقم بزرگ‌ترین ضایعه بلایای طبیعی بعد از جنگ جهانی دوم در این کشور بوده. جست‌وجوی مفقودین به خصوص در دریا همچنان ادامه دارد.

تعداد ساختمان‌هایی که توسط زمین‌لرزه یا سونامی خسارت دیده اند ۱۲۸۵۸۲بنای تخریب کامل، ۲۴۳۹۱۴ بنای نیمه تخریب، ۲۸۱ بنای کاملا یا نیمه‌سوخته، ۳۳۰۵۶ بنای آب گرفته (شامل ۱۷۸۰۶ بنای بالاتر از سطح زمین و ۶۷۴۶۴۱ بنای از انواع دیگر تخریب). تقریبا ۳۲۰۰۰۰ نفر خانه‌هایشان را از دست دادند که بیش از ۹۰درصد آنها همچنان در اسکان موقت به سر می‌برند؛ در حالی که باز‌سازی خانه‌هایشان همچنان در ابهام است.

زمین‌لرزه بزرگ ‌هانشین که در سال ۱۹۹۵ غرب ژاپن را لرزاند ۶۳۴۳ کشته بر جا گذاشت. این تعداد تلفات به دلیل خیابان‌های پر پیچ و خم شهر بود که کمک‌رسانی به مناطق آسیب‌دیده را مانع می‌شد. بعد از این زلزله شهر به به شکلی کاملا متفاوت و امن بازسازی شد.

به‌‌رغم مشکلات فراوان، بازسازی‌های پس از زلزله بسیار سریع‌تر از حد انتظار بود: هیچ سونامی‌ای به وجود نیامد تا اوضاع را پیچیده کند و بازسازی ساختمان‌ها متمرکز بر مکان‌هایی شد که کاملا تخریب شده بودند. به علاوه دولت رهبری خوبی را انجام داد و موسسات رسمی به سرعت آن را اجرا کردند. از جمله تمیز کردن سریع شهر از نخاله‌های ساختمانی بود.

در حقیقت، به جز مسائل مالی، انتقال نخاله‌ها مهم‌ترین مانع بازسازی بعد از بلایای طبیعی در هر کشوری است. نخاله‌های به وجود آمده بعد از زلزله‌ هانشین معادل مقدار نخاله‌ای بود که معمولا بعد از هشت سال در ژاپن به وجود می‌آید. مشکلاتی مانند امکانات دفع زباله با همکاری و مسوولیت‌پذیری مراکز دولتی محلی برطرف شد. و خوشبختانه طرح ساخت فرودگاه کوبه (Kobe) بر روی جزیره‌ای مصنوعی در نزدیکی خلیج، نیاز به دفن نخاله‌ها را تامین کرد.

در ژاپن دفع مواد زائد اساسا با سوزاندن انجام می‌گیرد، ولی استفاده از دفن آن در خلیج این امکان را به وجود آورد که دفع مواد زائد سریع‌تر صورت گیرد. با این حال دفع نخاله‌ها حدود سه سال طول کشید و هزینه آن بالغ بر ۸/۳۲۴ میلیارد ین بود.

در مقایسه با زمین‌لرزه بزرگ ‌هانشین، بازسازی بعد از زلزله(اخیر) بزرگ شرق کشور با سرعت لاک پشتی پیش می‌رود. نخاله ایجاد شده معادل ۱۱سال تولید نخاله در استان ایواته (Iwate) و ۱۹ سال تولید آن در استان میاگی (Miyagi) است- حجم بسیار زیادی که از ظرفیت این مناطق خارج است. هزینه دفع مواد زائد حدود ۷/۷۷۶ میلیارد ین تخمین زده می‌شود که دو برابر هزینه صرف شده در زمین‌لرزه بزرگ ‌هانشین است.

بر‌خلاف پاکسازی سریع بعد از زلزله بزرگ ‌هانشین، فقط ۵درصد از کل نخاله تولید شده در فاجعه پارسال دفع شده است. جایگاه‌های موقت دفع نخاله‌ها در محل‌های حادثه دیده لبریز از پسماند‌های ساختمانی و لوازم خانگی و مبلمان است که تپه‌هایی از این پسماند‌ها را در جای جای این مکان‌ها ایجاد کرده است؛ قانون بازیافت که در سال ۱۹۹۵ وضع شده می‌طلبد که این مواد ابتدا تفکیک شوند. به علاوه طرحی برای ساخت جزیره مصنوعی نیز وجود ندارد.

به خاطر سونامی بعضی از پسماند‌ها که روی اقیانوس آرام شناور هستند طی یکسال به ‌هاوایی و وست کوست (west coast) در آمریکا می‌رسند. خسارت وارده بر اثر سونامی تاخیر زیادی را در بازسازی ایجاد کرده است. مراکز دولتی محلی نمی‌دانند که محل اسکان موقت را در چه فاصله‌ای از خلیج بسازند و نگران مردمی هستند که به اجبار باید با غریبه‌ها در خانه‌های موقت و محله‌های غریب زندگی کنند.

اما علت اصلی تاخیر در بازسازی نگرانی درخصوص تشعشعات مرکز هسته‌ای فوکوشیمادایی‌چی است که در اثر زلزله تخریب شده است. ترس از آلودگی رادیو اکتیو مخالفت‌های شدیدی را از جانب ساکنین محله‌هایی که برای دفع نخاله انتخاب شده‌اند، ایجاد کرده است. حتی در مورد نخاله‌هایی که در نزدیکی فوکوشیما نبوده‌اند. به علاوه، به‌رغم اینکه سوزاندن به شدت حجم مواد زائد را کاهش می‌دهد، تجمع رادیو اکتیو در یکسال گذشته افزایش یافته است و همین مساله یافتن محلی برای دفع را مشکل‌تر کرده است.

سران مراکز دولتی در مناطق مختلف سعی دارند ساکنین را متقاعد کنند که از تشعشعات نهراسند و اجازه دهند نخاله‌ها دفع شوند. ولی دشمن ناشناخته نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است- به خصوص در میان مادرانی که فرزندان خردسال دارند- که این مساله بیشتر یک مساله روانشناسی است تا علمی. از آنجا که ژاپن تنها قربانی حمله اتمی است، حساسیت مردم این کشور نسبت به تشعشعات بسیار بیشتر از سایر کشورهای دنیا است.

با این حال، به جز شرایط خاص ایجاد شده به دلیل فاجعه فوکوشیما، ژاپن تنها کشوری نیست که باید قبل از بازسازی پاکسازی انجام دهد. تایلند که در اوایل سال ۲۰۱۲ متحمل سیل شدید و طولانی شد نیز نیاز به دفع نخاله دارد تا بازسازی را انجام دهد. تدابیر پیشگیری از سیل و مراحل بازسازی محل‌های آسیب دیده بانکوک تا زمانی که نخاله‌ها پاکسازی و دفع نشوند شروع نخواهد شد. کشور‌های ‌هائیتی و زلاندنو نیز با مشکلات مشابه مواجه بوده‌اند.

بازسازی نیاز به مشارکت عموم مردم دارد. دفع نخاله علاوه بر کار سخت تاثیر قابل توجهی بر تولید شغل دارد. می‌توان آن را «اقتصاد نخاله‌ای» نامید. این مساله پاسخ قطعی بازسازی است- هر نفر یک بیل بار .

یوریکو کویکه

یوریکو کویکه (Yoriko Koike) وزیر سابق دفاع و مشاور امنیت ملی ژاپن است.

مترجم: مژگان سلیمانی