مجاهد خستگی ناپذیر

به مناسبت سالروز رحلت آیت الله کاشانی نگاهی به فعالیتها و مبارزات آیت الله کاشانی

سید ابوالقاسم کاشانی، فرزند سید مصطفی کاشانی، در سال۱۲۶۰ هجری شمسی در تهران به دنیا آمد. پس از فرا گرفتن علوم مقدماتی در حالی که۱۶ سال بیشتر نداشت به همراه پدر زیارت خانه خدا را به جا آورده عازم عراق شد و در شهر نجف اقامت گزید. وی با استعداد خارق العاده و پشتکار و جدیتی که از خود نشان داد، با حضور و کسب علم از محضر بزرگی چون آیت الله محمد کاظم خراسانی از رهبران مشروطه و صاحب کتاب “کفایه الاصول” و “میرزا حسین خلیلی تهرانی” بزودی توانست به درجه اجتهاد نایل آید. وی در این زمان تنها۲۵ سال داشت.

اخذ حکم اجتهاد آیت الله کاشانی با ورود وی به عرصه سیاست قرین بود. این تقارن حکایت از زندگی پر فراز و نشیبی داشت که در عرصه دین و سیاست در انتظار عالمی سیاسی بود توضیح اینکه در این زمان انقلاب۱۹۲۰ در عراق اتفاق افتاد و مردم به رهبری محمدتقی شیرازی (میرزای ثانی) در مقابل استعمار انگلستان به پا خاستند. آیت الله کاشانی آنچنان آوازه ای در مخالفت با استعمار انگلیس پیدا کرده بود که انگلیسی ها برای دستگیری اش جایزه ای بزرگ تعیین کرده بودند.

او در جریان انقلاب اسلامی عراق هم در جبهه سیاسی و هم در جبهه نظامی و مبارزات مسلحانه فعالانه شرکت کرد، وی در خلال جنگ جهانی به هنگام حمله انگلیسی ها به عراق، لباس رزم به تن کرده و مدت۱۸ ماه در منطقه کوت العماره به دفاع از کیان اسلامی و جنگ با اشغالگران پرداخت. مبارزه و به مخافت آیت الله کاشانی با انگلیسی ها به جایی رسید که انگلیسی ها او را به اعدام محکوم نمودند، اما وی در سال۱۲۹۹ موفق به فرار از عراق شده و از راه پشتکوه و لرستان به ایران آمد و استعمار انگلیس موفق به اجرای حکم اعدام او نگردید.

از سال۱۳۲۰ ، با گشایش نسبی فضای سیاسی کشور در پی سقوط رضا شاه رهبری مبارزات روحانیت را در ایران بر عهده گرفت و بار دیگر با ایده “اسلام انقلابی و سیاسی” با تمام قوا در مقابل انگلستان که این بار موطنش را تحت اشغال در آورده بود ایستاد، این بار نیز استبداد و استعمار با همکاری یکدیگر سعی در توقف فعالیت های این مجاهد کبیر نمودند به طوری که در آستانه انتخابات دوره چهاردهم، توسط عوامل استعمار انگلیس به بهانه همکاری با آلمان ها دستگیر گشت و در اراک ، کرمانشاه و رشت زندانی شد.

اما مردم در اقدامی از سر آگاهی علی رغم زندانی بودن آیت الله کاشانی، او را به نمایندگی مجلس شورای ملی در دوره چهاردهم انتخاب کردند و نشان دادند حامی و پشتیبان رهبر روحانیشان هستند. اما دیری نکشید که در زمان نخست وزیر احمد قوام با ر دیگر دستگیر و به قزوین تبعید شد و۱۸ ماه را در حال تبعید در قزوین به سر برد.

در دی ماه۱۳۲۶ همزمان با اعلام تاسیس غیر قانونی دولت غاصب اسرائیل در فلسطین به شدت با این اقدام به مخالفت پرداخته با انتشار اعلامیه ای به مسلمانان ایران و جهان در خصوص تشکیل دولتی به نام اسرائیل در قلب ممالک سلامی هشدار داد.

ایشان در این بیانیه تاکید کرد تشکیل دولت اسرائیل تبعات مخربی برای دنیا علی الخصوص جهان اسلام خواهد داشت و این دولت به صورت کانون فساد در آینده مشکلات فراوانی را به وجود خواهد آورد. ایشان همچنین طی بیانیه ای از برادران مسلمان ایرانی خواست جهت تجدید قوای مسلمین در فلسطین که در مقابل اسرائیل در حال نبرد بودند کمک های خود را ارسال نمایند. این اقدامات آیت الله کاشانی باعث شد تا بار دیگر با بهانه های واهی نظیر سوءقصد به جان شاه دستگیر و در بهمن۱۳۲۷ به قلعه فلک الافلاک خرم آباد تبعید شود اما استعمار و استبداد به آن هم قانع نشده ایشان را به لبنان تبعید ساختند.

اقدام آیت الله کاشانی در مواضع اصولی ایشان در مقابل تشکیل اسرائیل حاکی از آگاهی بالا و فراست سیاسی است. ایشان اولین عالم مذهبی بود که برای نخستین بار، توجه ملت ایران را به حمایت از مسلمانان فلسطین جلب کرد و در آغاز تاسیس اسرائیل آینده را پیش بینی کرده در مورد تبعات آن هشدار داد.

در دوره شانزدهم باز هم مردم تهران آیتالله کاشانی را به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب کردند و ایشان پس از هجده ماه تبعید، در بیستم خرداد سال۱۳۲۹ در میان استقبال باشکوه و بی نظیر ملت ایران به کشور بازگشت.

بازگشت آیت الله کاشانی به کشور موجب اوج گیری نهضت ملی شدن صنعت نفت شد. ایشان در این برهه حساس با شجاعت تمام اعلام کرد: “نفت ایران، متعلق به ملت ایران است و قراردادهای تحمیلی و استثماری ارزش حقوقی ندارد” موضع گیری کاشانی در مورد ملی شدن صنعت نفت، موجب انگیزش روحانیون دیگر در دفاع از نهضت گردید. با فعالیت های آیت الله کاشانی علما و روحانیون مشهوری نظیر آیت الله خوانساری، آیت الله محلاتی و آیت الله شاهرودی به حمایت از ملی شدن صنعت نفت برخاستند.

رویکرد آیت الله کاشانی به نهضت ملی نفت و هدایت و رهبری این جریان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. وی به عنوان نماینده روحانیت سیاسی با درک موقعیت و اهمیت موضوع ابتکار عمل را به دست گرفته، شعار ملی شدن نفت را از سطح محدود نخبگان سیاسی میان مردم کشاند و اقدام به بسیج مردم برای ملی کردن نفت نمود. وی با انتشار اعلامیه ای، مردم را دعوت کرد تا برای ملی شدن صنعت نفت در اول دی ماه در مسجد شاه ( امام خمینی ) اجتماع نمایند.

در این اجتماع که به وسیله مجمع مسلمانان مجاهد، سازماندهی شد، آیت الله کاشانی از مردم خواست بار دیگر در اول دیماه در مسجد شاه گرد هم آمده خواستار ملی ساختن نفت شوند.

فراخوان مردم برای حضور در صحنه و تدوام مبارزه برای ملی شدن نفت با دعوتی که از سوی آیت الله کاشانی برای اجتماع مردم در تاریخ هشتم دی ماه در میدان بهارستان ادامه یافت.

“حسنین هیکل ” روزنامه نگار مصری توصیفی زیبا و گویا از آن روز دارد: “صدای آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی در تمام گوشه و کنار دنیا همچنین می پیچد: سگ های انگلیسی! از کشور ما خارج شوید و نفت ما را رها کنید... سیل جمعیت از طریق خیابان هایی که به میدان بهارستان منتهی می شد، در حال فریاد و شعار دادن پیش می رفتند... جمعیت با جوش و خروش مانند امواج دریا و مانند قضا و قدر الهی به سوی پارلمان پیش می رفتند.”

زمانی که طنین ملی کردن نفت در سراسر کشور پیچیده و نهضتی مردمی در همه جای ایران برپا شده بود نخست وزیر وابسته حاج علی رزم آرا تنها سد مهم پیش رو هم توسط جوان غیور ملت ایران خلیل طهماسبی از یاران شهید نواب صفوی و مریدان آیت الله کاشانی از میان برداشته شد و راه ملی شدن نفت هموار گردید به گونه ای که روز فردای کشته شدن رزم آراء کمیسیون ویژه نفت طرح ملی کردن را به تصویب رساند.

آیت الله کاشانی پس از اعدام انقلابی رزمآرا طی مصاحبه ای که با خبرنگاران خارجی انجام داد قتل رزم آرا را واجب دانسته و خلیل طهماسبی را منجی ملت ایران معرفی کرد.

پس از اعلام رسمی ملی شدن نفت ایران در۲۹ اسفند۱۳۲۹ آیت الله کاشانی با فراست سیاسی ویژ ه ای که داشت با حمایت از دکتر مصدق موجبات نخست وزیری ایشان که همانا تدوام نهضت ملی شدن نفت به شمار می آمد را فراهم آورد. علی رغم میل باطنی محمد رضاشاه به نخست وزیری مصدق با حمایتی کهآیت الله کاشانی از ایشان و به تبع آن مردم از مصدق نمودند. دکتر محمد مصدق به نخست وزیری رسید.

اما حمایت آیت الله کاشانی از مصدق و دولت وی به همین جا ختم نشد بلکه حمایتهای گسترده ایشان از نخست وزیر به گونه ای بود که آیت الله کاشانی نمایندگانی را برای روشنگری به شهر ها می فرستاد و از روحانیون مناطق میخواست تا از نهضت نفت و دولت مصدق حمایت کنند.

زمانی هم که دولت مصدق در مضیقه اقتصادی قرار گرفت و اقدام به فروش اوراق قرضه عمومی کرد، آیت الله کاشانی از مردم خواست تا نسبت به خرید اوراق قرضه ملی اقدام کنند. ایشان طی پیامی خطاب به مردم گفت: “امروز است آن روزی که جهاد شما باید با بذل مال به عمل آید. خریداری اوراق قرضه بر ذمه آحاد ملت مسلمان است.”

اما بی شک اوج حمایت های آیت الله کاشانی از مصدق و دولت وی در سی ام تیر ماه۱۳۳۱ به منصه ظهور رسید. مجاهد خستگی ناپذیر در سی تیر۱۳۳۱ زمانی که مصدق در پی اختلاف با شاه استعفا داده و سیاستمدار کهنه کاری چون احمد قوام بر جای وی نشسته بود به بسیج ملت اقدام نمود و رژیم را در آستانه سقوط قرار داد.در ضمن این اقدام انقلابی در نامه ای خطاب به شاه نوشت: “... اگر بی درنگ دکتر مصدق بر سر کار بر نگردد شخصا به خیابان خواهم رفت و دهانه تیز انقلاب را با جلوداری شخص خودم مستقیما متوجه دربار خواهم کرد.”

اما حمایت های بی دریغ آیت الله کاشانی از مصدق و دلسوزی ها و جانفشانی های وی در راه مبارزات مردمی ملت ایران برای کسب استقلال در پی علل و عواملی چون اختلافات عقیدتی دکتر مصدق با آیت الله کاشانی، کارشکنی های برخی از اعضای نهضت ملی، تلاش های خائنانه برخی درباریان، فعالیت های بیگانگان و ... سرانجام به اختلاف و تضعیف جبهه ملی انجامید و در پی آن کودتای۲۸ مرداد۱۳۳۲ به وقوع پیوست.

رضا نصیری