دیپلماسی تجاری ضرورت و اهمیت موضوع

بخشی از منافع ملی یا اهداف کلان دیپلماسی یا سیاست خارجی را اهداف اقتصادی تشکیل می دهند

از دیپلماسی تجاری در مفهوم دیپلماسی یا سیاسی که به اداره و هدایت روابط تجاری بین‌الملل (تجارت و سرمایه‌گذاری بین‌المللی در زمینهء کالا و خدمات) می‌پردازد، استفاده می‌شود. به عبارت دیگر در دیپلماسی تجاری، کشورها با توجه به توانایی‌ها و منافع ملی اقتصادی خود می‌کوشند تا در قالب استراتژی‌های خاصی (مثل استراتژی‌های جایگزینی واردات یا توسعهء صادرات) به تعقیب اهداف خاص و عملیاتی (مانند توسعهء صادرات یا جذب سرمایه‌گذاری خارجی) با استفاده از ابزارهای خاصی (نظیر ابزارهای تعرفه‌ای و غیرتعرفه‌ای) بپردازند.

فرآیند جهانی شدن و گسترش روابط کشورها باعث شده تا دیپلماسی تجاری صرفا به ابزارهای تجاری سنتی یا موانع تجاری مرزی مثل تعرفه‌ها و سهمیه‌های وارداتی محدود نگشته و طیف بسیار وسیع‌تری از مقررات و اقدامات موثر بر تجارت بین‌الملل از جمله استانداردهای مختلف در مورد کار، بهداشت، محیط زیست و حمایت از مصرف‌کنندگان، مقررات مربوط به فعالیت‌های خدماتی مثل بانکداری، ارتباطات راه دور و... و اقدامات حمایتی اعم از کشاورزی و صنعتی، حقوق مالکیت فکری، سیاست رقابتی، ضوابط تجاری سرمایه‌گذاری، مقررات مربوط به فساد و ارتشا و ... را در برگیرد. به این ترتیب اکنون دیپلماسی یا سیاست تجاری از واردات کالا بسیار فراتر رفته و نظام قانون‌گذاری داخلی کشورها را نشانه می‌گیرد و به همین دلیل، تدوین و پیشبرد یک دیپلماسی تجاری به هماهنگی جدی بین نهادها و حوزه‌های مرتبط نیاز دارد.

بخشی از منافع ملی یا اهداف کلان دیپلماسی یا سیاست خارجی را اهداف اقتصادی تشکیل می‌دهند. همچنین گسترش وابستگی متقابل کشورها، فرآیند جهانی شدن و همچنین افزایش گرایش کشورها به سیاست‌های اقتصادی باز و برونگرا همراه با افزایش توجه و گرایش مردم و کشورها به رفاه اقتصادی باعث شده تا اهداف و منافع اقتصادی و تجاری اهمیت و برجستگی بیش‌تری برای کشورها و سیاست خارجی آن‌ها بیابد که این امر اهمیت دیپلماسی اقتصادی یا تجاری را آشکار می‌کند.

فرآیند جهانی شدن و گسترش روابط کشورها تاثیرات بسیاری بر اقتصاد و دیپلماسی کشورها گذارده است. در حال حاضر شاهد کوچک‌تر شدن روزافزون جهان هستیم. گسترش ارتباطات و رسانه‌های جهانی، گسترش عظیم فعالیت شرکت‌های فراملی، تسریع معاملات مالی، جهانی شدن فرآیند تولید و توزیع و مبادله، تسهیل نقل و انتقال افراد و اندیشه‌ها و کالاها، گسترش سازمان‌های بین‌المللی و فراملی، پیدایش مسایل ذاتا جهانی، همه باعث تبدیل شدن جهان به یک «دهکدهء جهانی» شده‌اند. این فرآیندی است که اکنون جهانی شدن ( globalization ) خوانده می‌شود و عده‌ای آن را حاکی از زوال دولت ملی و حاکمیت ملی می‌دانند. جهانی شدن به گسترش و تشدید پیوندهای متقابل بین دولت‌ها و جوامع مختلف دلالت می‌کند. جهانی شدن به معنای فرآیندی است که طی آن رویدادها، تصمیمات و فعالیت‌ها در یک نقطه از جهان می‌تواند عواقب مهمی برای افراد و جوامع نقاط دوردست جهان دربرداشته باشد. اکنون کالاها، سرمایه، افراد، دانش، افکار و اندیشه‌ها، پیام‌ها، جرایم، فرهنگ، آلودگی هوا، مواد مخدر و مدها، همه به راحتی مرزهای سرزمینی را درمی‌نوردند و به همین دلیل، دیگر به سادگی نمی‌توان حوزه‌های داخلی و خارجی (یا سیاست‌های داخلی و خارجی) را از هم جدا کرد.

با توجه به این تحولات، برخی نویسندگان جهانی شدن را به معنای فشردگی زمان و مکان تعریف کرده و آن را نشانگر چهار تغییر یا دگرگونی زیر دانسته‌اند:

۱) گسترش دامنه و قلمرو فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی به فراسوی مرزهای ملی و منطقه‌ای و قاره‌ای

۲) تشدید وابستگی متقابل و جریان تجارت، سرمایه‌گذاری، مهاجرت، فرهنگ و غیره

۳) سرعت گرفتن فرآیندها و تعاملات جهانی بر اثر پیدایش شبکه‌های جهانی ارتباطات و حمل و نقل در نتیجهء افزایش سرعت انتشار و جابه‌جایی اندیشه‌ها، کالا، اطلاعات، سرمایه و مردم

۴) افزایش تاثیرگذاری فعالیت‌ها و رویدادها (یک رویداد در یک نقطهء جهان می‌تواند پیامدهای جهانی زیادی دربرداشته باشد)

در مجموع، در دیپلماسی (از جمله دیپلماسی تجاری)، بازیگران گوناگونی درگیر مسایل هستند که تحت تاثیر عوامل گوناگون (سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ...) به تعریف اهداف و منافع ملی خود پرداخته و با اتخاذ استراتژی‌ها و ابزارهای خاصی به تعامل با دیگران در سطوح و حوزه‌های مختلف می‌پردازند که بر گستردگی و پیچیدگی این موضوع افزوده است.

بنابراین کشورها برای کسب منافع ملی خود باید پس از تعریف منافع ملی، اقدام به طراحی استراتژی مناسبی برای نیل به بیش‌ترین اهداف و منافع ملی خود کنند. آن‌گاه به کمک دیپلماسی تجاری متناسب با شرایط کشور خود در فرآیند جهانی شدن بهترین عملیات مورد نیاز را به انجام رسانند.

محمدرضا عابدین

‌پژوهشگر و عضو هیات علمی موسسهء مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی