سال شمار احساسات زنانه

تغییرات روحی در ۵ دوره از زندگی زنان از نگاه کارشناسان

کودک وقتی به دنیا می‌آید. پدر و مادرش می‌دانند روزی بزرگ شده سنین نوجوانی و جوانی را طی کرده و به بزرگسالی و پیری می رسد.

این سیر همیشگی زندگی است از این میان آنها تلاش فراوانی می‌کنند تا کودکشان رشد مطلوبی داشته و رشد روانی – اجتماعی و جسمانی مناسبی داشته باشد تا هنگام پیری معضلات و مشکلات زیادی نداشته باشد.

والدین خوب می‌دانند رشد روانی – جسمی و اجتماعی کودک دخترشان با خردسال پسر فرق می‌کند و دختران و زنان از کودکی تا پیری مراحل پرفراز و نشیبی را می‌گذرانند.

دکتر غلامرضا علیزاده، محقق جامعه‌شناسی و مدرس دانشگاه، تربیت و رشد متفاوت دختران در دوره‌های مختلف سنی‌شان را ناشی از فرهنگ خاص یک جامعه می‌داند. او معتقد است: «زنان هم مثل مردان در پروسه رشدشان از نوزادی به نوباوگی و از کودکی به نوجوانی و جوانی و در نهایت میانسالی و پیری رسیده که در این جریان تجربیات فراوانی به‌دست آورده و رفتارهای متناسب با شرایط اجتماعی دارند.

به بیان دیگر هر چه سن بالاتر می‌رود فرآیند اجتماعی شدن اعم از جامعه‌پذیری و فرهنگ‌پذیری در زنان نیز رشد می‌کند و طبیعتاً هوش او نیز تقویت می‌شود و همین موضوع باعث برتری برخی زنان نسبت به مردان می‌شود.

از جمله این‌که در بسیاری از موارد هوش اقتصادی زنان ممتازتر از مردان است بطوری‌که مطالعات نشان می‌دهد چنانچه مدیریت هزینه‌های خانه برعهده زن قرار گیرد راحت‌تر بین درآمد و هزینه‌های زندگی تعادل برقرار می‌کند.»

دکتر علیزاده همچنین هوش عاطفی زنان را بالاتر از مردان دانسته و می‌گوید: «زنان در اموری که به شکیبایی بیشتری نیاز دارند مناسب‌تر عمل می‌کنند و علاوه بر آن ریزبینی و تیزبینی زنان بیشتر است بنابراین در اموری که به دقت بیشتری احتیاج دارد قوی‌تر عمل می‌کنند.»

البته برتری زنان در این موارد انکارکننده موفقیت مردان در آنها نیست.

زنان در برخی موارد کاستی‌های فراوانی دارند که استرس و ضعف جسمانی از جمله آنها است. این موفقیت‌ها و ضعف‌های زنان در دوره‌های سنی یکسان نیست و همواره با تغییر شرایط سنی و اجتماعی و موقعیتی تغییر می‌کند.

● کودکان دختر

کودک دختر وقتی به‌دنیا می‌آید از طریق فرهنگ رشد پیدا می‌کند. او با توجه به ظرافت‌های جسمی به لحاظ روانی نیز ظریف، کوچک و ضعیف شناخته می‌شود.

بنابراین فرهنگ‌پذیری و نقش‌پذیری جنسیتی دختران نیز تحت‌تأثیر همین قضاوت‌ها قرار می‌گیرد.

دکتر علی همت‌یارزاده، روانشناس معتقد است: «کودک تا قبل از یادگیری زبان، والدین با اصرار فراوان و نادانسته او را تشویق به فعالیت‌ها و رفتارهای دخترانه می‌کنند و به صورتی عملی با خریدن عروسک و اسباب‌بازی‌های دخترانه او را از پسرها متمایز می‌کنند، اما کودک حداقل تا دو سال نخست تفاوتی بین خود و جنس مخالفش حس نمی‌کند تا این‌که کودک به سن چهار یا پنج سالگی رسیده و تفاوت بین خود و یا پدر و مادرش را درک می‌کند زیرا در این دوره والدین به صورت کلامی دخترشان را تفهیم می‌کنند می‌بایست متفاوت از پسرها رفتار کرده و رفتاری ظریف‌تر و مناسب‌تر داشته باشند.»

گذشته از نوع برخوردی که با کودک دختر می‌شود. دختر بچه نیازهای متفاوتی در این سنین نیز دارد. الهه شفایی درباره این نیازها در این دوره می‌گوید: «در کودکی، کودک از در آغوش گرفتن مادرش احساس امنیت و آرامش می‌کند و این احساس با بزرگ‌تر شدن او گسترش پیدا می‌کند و تعلق خاطر او نسبت به برخی چیزها افزایش پیدا می‌کند.

کودک دختر در این سن به اسباب‌بازی‌های دخترانه و عروسک و اتاق خودش تعلق خاطر بیشتر دارد. همچنین یکی دیگر از نیازهای دوران کودکی نیاز به جلب توجه است خصوصاً نیاز به جلب توجه در دخترهای چهار یا پنج ساله بیشتر به چشم می‌خورد در این دوره اگر به جلب توجه دختران اهمیت داده نشود آنها علائمی مثل پرخاشگری و لجبازی نشان می‌دهند.»

الهه شفایی همچنین درباره نیاز به استقلال کودکان دختر می‌گوید: «در کودکی دختران استقلال خود را با مستقل غذاخوردن، بازی مستقلانه و داشتن اتاقی مستقلانه نشان می‌دهند. کودکان دختر همچنین به لحاظ هوشی و تکلم جلوتر بوده و زودتر زبان را می‌آموزند. همچنین دختران در کودکی به لحاظ اجتماعی روابط بهتری دارند.»

● نوجوانان دختر

دختران وقتی به سن بلوغ می‌رسند انتظارات والدین، آشنایان و جامعه از آنها اوج می‌گیرد. همت یارزاده می‌گوید: «در این دوره نه تنها خانواده بلکه جامعه، مدرسه، دوستان و آشنایان نیز از آنها انتظار رفتار دخترانه داشته و حتی تحولات فکری آنان را نیز تحت نظر دارند. از طرف دیگر دختران که به داشتن اندامی متناسب و دخترانه تشویق می‌شدند حالا به دلیل تغییرات هورمونی برخی اندام‌های بدنشان مثل دست‌ها و پاها بزرگتر و عضله‌ای‌تر شده و حتی افزایش وزن نیز پیدا می‌کنند این مسئله باعث می‌شود دختر نوجوان احساس کند دیگر مورد قبول والدین و جامعه نیست و دچار استرس و افسردگی شود.»

الهه شفایی همچنین معتقد است نیازها در این دوره نیز در دختران تغییر می‌کند: «احساس امنیت در این دوره گسترش پیدا کرده و تعلق خاطر به وسایل شخصی و دوستان و روابط اجتماعی افزایش پیدا می‌کند.

توجه در دوره نوجوانی نیز از نیازهای دختر نوجوان است. در این دوره اگر از طریق تشویق‌های خانواده و یا افراد مورد قبول حس توجه نوجوان ارضا نشود نوجوان با گریه و اضطراب و واکنش‌های رفتاری نامناسب جلب توجه می‌کند. استقلال نیز در این دوره شکل متفاوت‌تری گرفته و به صورت جدی‌تری مطرح می‌شود. او دائماً خواستار آن است که پدر و مادر در کارش دخالت نکرده و بگذارند او تصمیم‌های مستقلانه‌ای بگیرد. روابط اجتماعی در دوران نوجوانی افزایش پیدا کرده و از محدوده خانواده و آشنایان فراتر رفته و دایره ‌هایش بیشتر می‌شود.»

● دختر جوان

بالاخره بحران نوجوانی در دختران به پایان رسیده و آنها پا به مرحله جوانی می‌گذارند این سن بحران دوره قبل را ندارد اما ویژگی‌های این دوره استرس‌زاترین ویژگی‌های رشدی را در خود دارد.

دکتر همت یارزاده در این باره می‌گوید: «در این سن دختران جوان به ثبات مورد نظر رسیده و وارد فعالیت‌های اجتماعی همچون دانشگاه، ازدواج و کار می‌شوند. در واقع نوع خواسته‌ها، علاقه و امیالش تغییر می‌کند خصوصاً آن‌که برخی زنان و دختران جوان مطابق با فرهنگ‌شان مسائل جدیدتری پیدا می‌کنند.

در فرهنگ‌های سنتی زنان از ادامه تحصیل منع می‌شوند و آنها با عقب‌ماندگی فرهنگی عمیقی روبه‌رو می‌شوند آنها به‌دنبال این مشکل فرهنگی در ازدواج و مراحل بعدی زندگی نیز معضل بزرگی پیدا می‌کنند.

البته در این جوامع زنان کار نمی‌کنند و استرس شغلی زنان جامعه مدرن را ندارند. در عوض زنان جوامع مدرن به ادامه تحصیل تشویق می‌شوند و تقریباً تا سنین بالا درس می‌خوانند. از این نظر دیرتر ازدواج کرده و توقع، نگرش و خواسته‌هایش نیز تغییر می‌‌‌کند.»

دکتر غلامرضا علیزاده در این مورد می‌گوید: «از بعد جامعه‌شناختی زنان جوامع مدرن بیشتر در معرض استرس قرار دارند. آنها از زمانی که از منزل خارج می‌شوند تا وقتی به سرکار برسند با استرس‌های اجتماعی متفاوتی که ناشی از پاره‌ای رفتارهای نامناسب اجتماعی است روبه‌رو شده و در محیط کار نیز الگوی رفتاری و هنجاری مناسب وجود ندارد و بیشتر تحت قضاوت قرار می‌گیرند. مطالعات نشان داده در این جوامع استرس زنان دو برابر مردان است که ناشی از روابط اجتماعی آنهاست.»

دکتر علیزاده همچنین می‌گوید: «زنان پس از فعالیت در محل کارشان مسئولیت‌های خانه‌داری و تربیت فرزندان را هم برعهده دارند که این مسئله استرس آنها را زیادتر می‌کند. بنابراین باید چاره‌ای اندیشیده شود تا این استهلاک در زنان کاهش پیدا کند.»

الهه شفایی نیز بر گسترس احساس امنیت، توجه، استقلال و روابط اجتماعی در این دوره تأکید کرده و می‌گوید: «در این دوره زنان جوان با ازدواج و یکی شدن احساس با همسر خود احساس رضایت و امنیت می‌کنند و در این دوره شدیداً نیازمند تأیید و توجه هستند و با تصمیم‌گیری درباره ازدواج استقلال خود را اعلام می‌کنند.»

فعالیت‌های جسمی در دوران جوانی به اوج خود رسیده و وضعیت جسمانی زنان در این دوره نیز مطلوب است. لذا در دوره جوانی نیز فرد جوان بیشتر دوست دارد با دوستان خود روابط اجتماعی گسترده داشته باشد.

● زن میانسال

در سنین میانسالی دغدغه زنان تغییر می‌کند. در این دوره فرزندان آنها بزرگتر شده و به سنین نوجوانی یا جوانی رسیده‌اند.

دکتر همت یارزاده می‌گوید: «مادر در این سن نگرانی زیادی نسبت به تربیت، وضعیت اجتماعی و تحصیلی فرزندان خود دارد شاید نگرانی و خواسته‌هایش از همسرش تغییر پیدا کرده باشد، اما فرزندان بخش اعظمی از نگرانی‌های او را تشکیل می‌دهند.

علاوه بر کار در خارج از منزل آنها مسئولیت‌های زیادی را در منزل بر عهده دارند. در اواخر دوره میانسالی نیز زنان با پدیده بازنشستگی و احساس رخوت و فرسودگی ناشی از بیکار ماندن روبه‌رو می‌شوند.

به علاوه آن که آنان به لحاظ جسمانی دچار یائسگی شده و وضعیت روانی متفاوتی پیدا می‌کنند. او حتی احساس می‌کند توانمندی و علاقه‌اش نیز تغییر کرده است.»

دکتر علیزاده نیز به این دوران پر بحران به عنوان دوران پر از استرس و تغییر رفتار و حالات روانی آن یاد کرده و می‌گوید: «با شروع دوره یائسگی زن با ویژگی‌رفتاری خاصی روبه‌رو می‌شود. اگر مردان جامعه با این ویژگی‌رفتاری آشنا نشوند و مهارت‌های لازم برای این دوره از زندگی زنان را نیاموزند ممکن است پاره‌ای از رفتارها را با شکل خاصی تجزیه و تحلیل کنند و این مسئله منجر به افزایش تنش‌های خانوادگی شود. بنابراین در این دوره می‌بایست روانشناسان و روانپزشکان آگاهی‌های لازم را به جامعه بدهند تا سایر اعضای خانواده زنان در این دوره دریابند پاره‌ای از رفتارهای زنان تحت تأثیر تغییرات هورمونی و غدد درون‌ریز است. شوهر نیز با این علم برخورد مناسب‌تری با همسرش خواهد داشت.»

الهه شفایی نیز درباره نیازهای این دوره می‌گوید: «زن با احساس تعلق به فرزندانش احساس امنیت می‌کند و با تعریف و تمجید دیگران به احساس رضایت دست می یابد. او همچنین استقلال خود را با استقلال شغلی و اداره زندگی نشان می‌دهد. توان جسمی زن در این دوره روبه افول گذاشته و با شروع دوران یائسگی به اوج خود می‌رسد. همچنین در این دوره زنان برای ایجاد روابط با دیگران محدوده زمانی و شناختی ندارند و با دیگران و حتی افرادی که نمی‌شناسند روابط اجتماعی گسترده برقرار می‌کنند.»

● سالخوردگی

با پاگذاشتن زنان به سنین پیری و سالخوردگی آنها ممکن است استرس خانوادگی مثل به‌سامان رساندن فرزندان نداشته باشند و حتی احساس آرامش بیشتری داشته باشند اما تغییر وضعیت جسمانی و هورمونی در آنها احساس درماندگی بیشتری را به وجود می‌آورد.

دکتر همت یارزاده می‌گوید: «زنان در دوران پیری تغییر فکری، نگرشی و جهان‌بینی متفاوتی پیدا کرده و بیشتر به بحث‌های سیاسی- اجتماعی تمایل پیدا می‌کنند. مواجه شدن با پدیده سالخوردگی باعث می‌شود بسیاری از زنان بازگشتی به گذشته داشته تا زندگی و فعالیت‌هایشان را بار دیگر مرور کنند. شاید بتوان این دوره را به‌عنوان آرامش پس از توفان ارزیابی کرد. البته این به آن معنا نیست که زنان در این دوره به آرامش کامل می‌رسند. در این سن وضعیت جسمانی زنان را اذیت می‌کند اما آنها تمایل دارند با آشنایانشان روابط اجتماعی داشته باشند.

الهه شفایی معتقد است همه نیازها در این دوره دوباره به دوران قبل باز می‌گردد و افول پیدا می‌کند؛ «احساس امنیت درست مثل دوران کودکی با تعلقات خانوادگی و خانه و وسایل آن تأمین می‌شود. در این دوره اگر نیاز به تعریف و تمجید از زن سالمند ارضا نشود زمینه افسردگی و اختلالات جسمی او افزایش پیدا می‌کند. به‌علاوه احساس استقلال او مجدداً بازگشت داشته و مانند دوره کودکی او خود اصرار به انجام کارهای شخصی‌اش دارد. ارتباط جمعی زن سالمند هم محدودتر شده و بیشتر تمایل دارد با بچه‌ها و نوه‌هایش ارتباط داشته باشد.»