از آهنگری تا نعلبندی سیار

حرفه نعلبندی از گذشته تا امروز تغییرات زیادی کرده است

زمانی که هنوز صنعت اتومبیل‌سازی مثل امروز پیشرفت نکرده بود و خودروها در خیابان و جاده‌ها موج نمی‌زدند، اجداد ما برای حمل و نقل و مسافرت بیشتر از چهارپایان استفاده می‌کردند؛ به این شکل که یا سوارکار بودند یا گاری و درشکه خود را به اسب و دیگر چهار پایان می‌بستند تا با استفاده از آن به مقصد برسند. برای همین آن زمان پیشه‌ای به عنوان تعویض روغنی، آپاراتی یا جلوبندی‌سازی وجود نداشت، اما کار و بار آهنگران رونق داشت و خیلی‌ها برای نعلبندی مرکب‌هایشان هم که بود، سراغی از آنها می‌گرفتند. در این گزارش به سراغ یکی از نعلبندهای قدیمی کشورمان رفتیم و با او درباره کار و بارش و تغییراتی که از گذشته تا به امروز کرده حرف زدیم.

اگر بخواهید، نعلبندی را تجسم کنید، حتما در ذهنتان مرد قوی هیکلی را در کارگاهی دود گرفته تجسم می‌کنید که پیشبندی چرمی به تن کرده و در حالی که قطرات عرق صورتش را پوشانده جلوی کوره ایستاده و فلز گداخته را با پتک روی سندان شکل می‌دهد. نعلبندهای قدیمی شاید به این شکل عمل می‌کردند، اما از شنیدنش تعجب نکنید؛ نعلبندهای امروزی بیشترشان سیار هستند؛ آنها هر کدامشان کامیونت، ون یا خودروهایی از این دست دارند و هر وقت کسی به آنها نیاز پیدا کرد، در محل حاضر شده و خدمات ارائه می‌کنند.

این روزها دیگر کار بیشتر نعلبندها به باشگاه‌های سوارکاری محدود شده است. آنها هر وقت اسب‌های باشگاه به تعویض نعل نیاز پیدا کنند با وسایل خود به باشگاه رفته و مشغول به کار می‌شوند. محمد سازوار یکی از نعلبند‌های با تجربه کشورمان است. او ۳۴ سال است که با اسب و نعل سر و کله می‌زند. آقای نعلبند درباره کارش می‌گوید: «ابتدا کار را تجربی یاد گرفتم، ولی بعد پیش استادان این رشته در داخل و خارج از کشور آموزش‌های ویژه‌ای دیدم.» سازوار بعد از این‌که به صورت تجربی با حرفه نعلبندی آشنا شد، تصمیم گرفت به صورت حرفه‌ای کارش را یاد بگیرد، برای همین به خارج از کشور رفت تا در مدارس نعلبندی فرانسه و آلمان مهارت خود را به روز کند.

به گفته آقای سازوار آهنگرها در قدیم کار نعلبندی را به صورت سنتی انجام می‌دادند، آنها این رشته را از پدران خود یاد می‌گرفتند و به همین شکل مهارت خود را به پسر یا شاگردان خود منتقل می‌کردند: «اما امروز در خارج از کشور مدارسی برای این حرفه تاسیس شده که در مدت ۵ سال به دانشجوها به صورت تخصصی نعلبندی را آموزش می‌دهد.»

● مرکب و نعل

زمانی که اسب به دست انسان اهلی شد و به کار گرفته شد، بناچار از محل زندگی طبیعی خود خارج شد، به این شکل انسان از اسب برای کارهای مختلفی مانند جا به جایی بار، سوارکاری و کشاورزی بهره برد. آقای نعلبند در این باره می‌گوید: «وقتی اسب به کار گرفته شد، باید کارهای سختی مانند بارکشی انجام می‌داد، برای همین سم اسب در اثر کار زیاد زودتر از حد معمول از بین می‌رفت، در نتیجه انسان دست به کار شد و نعل را اختراع کرد.»

به این شکل انسان نعل را برای اسب به کار گرفت و کم‌کم آهنگران به خاطر این‌که با آهن و کوره سر و کار داشتند، مشغول ساخت نعل و نعلبندی اسب‌ها شدند، اما با گذشت زمان و پیشرفت صنعت اتومبیل‌سازی کم‌کم نیاز انسان توسط ماشین برآورده شد و خودروها جای اسب‌ها را گرفتند. آقای سازوار در این باره می‌گوید: «اما پیشرفت صنعت باعث نشد که شغل نعلبندی از بین برود این کار فقط کار ما را تخصصی‌تر کرد.»

به این ترتیب اسب‌ها بیشتر در میدان مسابقات به کار گرفته شدند،اما در اثر این رقابت‌های ورزشی ارزش اسب بیشتر از پیش شد: «هرچند از قدیم اسب‌های خوب گرانبها بودند، اما رقابت‌های ورزشی هم روی گرانبهاتر شدن اسب‌های خوب بی‌تاثیر نبوده است، برای نمونه در اروپا قیمت اسب خوب به ۵۰ میلیارد تومان هم می‌رسد، در کشورمان هم اسب‌هایی هست که ۵۰۰ میلیون تومان قیمت دارند.»

وجود اسب‌های گرانبها هم یکی از دلایل تخصصی شدن کار و بار نعلبندهاست، به این شکل که صاحبان اسب‌ها برای هر چه بهتر عمل کردن اسب‌های خود در میدان مسابقه از نعلبندهای خبره کمک می‌گیرند، آقای سازوار ادامه می‌دهد: «در کلاس‌های نعلبندی به دانشجویان درخصوص مکانیسم سم، فرم، استخوان‌بندی، تاندون‌ها، شریان‌های خونی و اجزای داخلی سم آموزش می‌دهند.»

به گفته آقای سازوار سرمایه‌گذارها می‌خواهند، بهترین نتیجه را بگیرند، برای همین سعی می‌کنند، برای اسب‌های خود بهترین امکانات را فراهم کنند: «نعل هم مانند کفش خوب می‌ماند. الان ورزشکاران جوراب و کتانی‌های مخصوص به خود را دارند، یعنی ورزشکاری که تنیس، فوتبال یا والیبال بازی می‌کند، کفش ورزشی خاص خود را دارد. برای اسب‌ها هم همین طور است؛ آنها باید نعل مناسبی داشته باشند تا در میدان مسابقه بهتر عمل کنند.»

● کارگاه سیار

آقای نعلبند یک دستگاه کامیونت دارد که در آن وسایل کارش را حمل می‌کند؛ از کوره، سندان و انبر گرفته تا سم چین و پتک و چکش‌های مخصوص در این کامیون جای داده می‌شوند. او می‌گوید: «حدود ۲۰۰ نوع ابزار دارم که وزنشان بیشتر از یک تن و نیم است، برای همین آنها را در کامیونی که دارم، گذاشته و جا به جا می‌کنم.»

وقتی قرار شد آقای سازوار اسبی را نعل کند، ابتدا راه رفتن اسب را زیر نظر می‌گیرد، به این شکل که از دستیارش می‌خواهد، اسب را به جلو و عقب ببرد: «به این شکل می‌توانم، مشکل اسب را متوجه بشوم و بفهم چرا اسب لنگ می‌زند.»

وقتی آقای سازوار متوجه شد، ایراد کار از نعل اسب است. نعل‌های قدیمی اسب را می‌کشد، بعد سم را تمیز می‌کند و با توجه به تجربه‌اش مقداری از بافت مرده سم اسب را تراش می‌دهد. سازوار ادامه می‌دهد: «ما ده سایز نعل استاندارد داریم که از خارج از کشور وارد می‌شود، جالب است بدانید که دیگر مثل گذشته نعلبندها خودشان نعل نمی‌سازند، ما از بین آنها نعلی را که به سم اسب بخورد انتخاب کرده و در کوره می‌گذاریم، وقتی خوب حرارت دید، آن را در حالی که گداخته است، روی سم اسب می‌گذاریم.»

در این مرحله دود از سم اسب بلند می‌شود، اما آقای نعلبند برای این کار دلیل دارد. او می‌گوید با این کار سم، آنتی‌باکتریال می‌شود و اندازه سم روی نعل نقش می‌بندد به این شکل نعلبند می‌تواند با چکش و پتک نعل را شکل دهد تا مناسب سم اسب شود. بعد از این مرحله نعل را درون آب می‌گذارند تا خنک شود، بعد با شش عدد میخ نعل را به پای اسب می‌کوبند. کار نعلبندی هر اسب با توجه به کاری که دارد از ۴۵ دقیقه تا دو ساعت زمان می‌برد.

به گفته آقای نعلبند بسته به فعالیت اسب حدود پنج تا هشت هفته زمان می‌برد تا اسب‌ها به تعویض نعل نیاز پیدا کنند؛ البته اسب‌های کورسی چون بیشتر می‌دوند، هر ۳۰ تا ۳۵ روز نعل می‌شوند.

آقای سازوار می‌گوید قصد دارد سال آینده کلینیک سم را در ایران راه‌اندازی کند به این شکل او می‌تواند اسب‌هایی که نعلشان مشکل دارد، در کلینیک نگه دارد تا کاملا مشکلشان برطرف شود.

مهدی آیینی