كتابخانه ملی شوروی

در این كتابخانه, كتب خطی, كتب چاپی و اسناد و مدارك گوناگون در زمینه های مختلف دانش بشری نگهداری می شود دستیابی به این منابع در قانون اساسی برای كلیه شهروندان شوروی و سایر متقاضیان از دیگر كشورها تضمین گردیده است

كتابخانه ملی اتحاد جماهیر شوروی كه به كتابخانه دولتی لنین معروف است، یكی از بزرگترین كتابخانه های جهان و مخزن نوشته های مردم جمهوریهای شوروی و سایر كشورها است. این كتابخانه در مقایسه با كتابخانه های ملی بزرگ دنیا، ۵۰۰ سال از كتابخانه ملی فرانسه، ۰۰ سال از كتابخانه ملی انگلستان و ۵۰ سال از كتابخانه كنگره آمریكا جوانتر است. در این كتابخانه، كتب خطی، كتب چاپی و اسناد و مدارك گوناگون در زمینه های مختلف دانش بشری نگهداری می شود. دستیابی به این منابع در قانون اساسی برای كلیه شهروندان شوروی و سایر متقاضیان از دیگر كشورها تضمین گردیده است.

این كتابخانه مهمترین نقش را در اشاعه علوم و فرهنگ در شوروی ایفا می كند و از نظر سازمانی در رأس نظام كتابخانه ای كشور قرار دارد و خدمات كتابداری را در بیش از ۳۵۰۰۰۰ كتابخانه عمومی در جمهوریهای مختلف اتحاد جماهیر شوروی، هدایت و هماهنگ می كند. مع هذا، این كتابخانه و كتابخانه های وابسته به آن تنها بخشی از نظام اطلاع رسانی علمی شوروی را تشكیل می دهند.كتابخانه ملی شوروی یك مركز تحقیقاتی در زمینه علوم كتابداری و كتابشناسی و یك مركز آموزش و تهیه و تدوین استانداردهای كتابداری برای كلیه كتابخانه های كشور، به استثنای كتابخانه های فنی و تخصصی است. این كتابخانه همچنین مسئول كنترل كتابشناسیها و هماهنگ كننده سیستم امانت بین كتابخانه های كشور می باشد و دارای یك مركز اطلاعاتی در مورد مسائل فرهنگی و هنری است.

این كتابخانه بر اساس آمار جدید دارای سی میلیون جلد كتاب، مجله، روزنامه، صفحه و نقشه به ۲۴۷ زبان است. همه ساله بیش از دو میلیون نفر مراجعه كننده دارد كه بیش از ۱۲ میلیون جلد كتاب و نشریات مختلف بر حسب درخواست، در اختیار آنها قرار می گیرد و یا به آنها امانت داده‌می‌شود.پس از مرگ "رومیانتسف" سیاستمدار و دانشمند روسی در سال ۱۸۳۱ و "وی. اف. اودویوفسكی" ادیب مشهور، مجموعه های آنها اعم از كتابهای چاپی، خطی و سایر مواد به موزه ای در مسكو انتقال یافت كه بعدها هسته اصلی كتابخانه ملی شوروی را تشكیل داد.در نیمه دوم قرن نوزدهم كه مهمترین دوره توسعه فرهنگی روسیه بود و تعداد زیادی كالج و دانشگاه در سراسر كشور تأسیس گردید، مجموعه كتابهای رومیانتسف اولین كتابخانه عمومی را در موزه رومیانتسف در مسكو بوجود آورد (۱۸۶۲). تا مدتها این كتابخانه به كتابخانه رومیانتسف معروف بود. موزه رومیانتسف در مكانی قرار داشت كه در قرن هجدهم توسط آرشیتكت مشهور روسی "وی. آی. بازنوف" برای "پاشكوف" ثروتمند روسی ساخته شده بود و به كاخ پاشكوف شهرت داشت. این كتابخانه دارای ۱۰۰۰۰۰ جلد كتاب و یك سالن قرائت به ظرفیت ۲۰ نفر بود. كتابخانه به رغم اینكه در طول ۱۰ سال اول موجودیت خود از كمكهای دولتی برخوردار نگردید؛ اما از آنجا كه مطابق قانون، كلیه سازمانها و ناشرین سراسر كشور موظف به ارسال نسخه ای از هر كتاب و نشریه به آن بودند، بتدریج گسترش می یافت. اهداء مجموعه های خصوصی و هدایای نقدی دانشمندان و دولتمردان روسی نیز نقش مهمی را در احیا و گسترش كتابخانه ملی شوروی، داشته است. "تولستوی"، "داستایوسكی"، "چخوف" و "مندلیف" از جمله مشهورترین افرادی بودند كه در آن دوران از كتابخانه ملی شوروی استفاده می كردند. در سال ۱۹۱۷ (پس از انقلاب سوسیالیستی اكتبر) مجموعه مواد كتابخانه به زبانهای روسی و خارجی به حدود ۱۲۰۰۰۰۰ جلد رسید و در آن ایام سالانه قریب ۹۰۰۰۰ نفر مراجعه كننده داشت و هر سال نیز حدود ۳۰۰۰۰۰ جلد كتاب در اختیار استفاده كنندگان قرار داده می شد.پس از انقلاب اكتبر، تحرك جدیدی به كتابخانه داده شد و در سال ۱۹۱۹ كه پایتخت از پتروگراد به مسكو انتقال یافت، كتابخانه رومیانتسف مهمترین كتابخانه كشور گردید. با افزایش تدریجی مجموعه كتابخانه تمامی موزه رومیانتسف به كتابخانه ملی منضم شد. در این زمان (۱۹۲۱) مجموعه نسبتاً كاملی از كتب و مدارك داخلی فراهم شده بود و از آن پس این كتابخانه بطور منظم اقدام به جمع‌آوری نوشته های خارجی زبان نیز كرد و در برنامه های مبادله بین المللی كتاب فعالانه مشاركت نمود.

با تصویب هیئت رئیسه كمیته اجرایی مركزی در ۶ فوریه ۱۹۲۵ كتابخانه رومیانتسف به كتابخانه دولتی لنین تغییر نام یافت و رسماً بعنوان كتابخانه ملی اتحاد جماهیر شوروی معرفی گردید. كتابخانه ملی پس از تثبیت برای تطبیق خود با وضعیت جدید فعالیتهای خود را در سطح كشور گسترش داد و خدمات مرجع، تهیه كتابشناسیها و خدمات امانت بین كتابخانه ها را در سطحی وسیع بعهده گرفت.در طول برنامه پنجساله اول توسعه اقتصادی كشور، كتابخانه ملی از نظر تشكیلاتی و شیوه‌های ارائه خدمات كتابداری و اطلاع رسانی گسترش زیادی یافت.

برقراری ارتباط مداوم با كتابخانه های مهم مراكز جمهوریهای شوروی و كتابخانه های ملی سایر كشورها، نقش مهمی را در شكل گیری این كتابخانه بعنوان بزرگترین كتابخانه علمی، فرهنگی و آموزشی كشور داشته است.كتابخانه دولتی لنین در طول جنگ جهانی دوم همچنان فعالانه بكار خود ادامه داد و كلیه درخواستهای اطلاعاتی دولت، اعضای حزب، فرماندهان نظامی، صنایع دفاعی، مراكز پزشكی و موسسات تحقیقاتی را می پذیرفت و در اسرع وقت انجام می داد. در ۲۹ مارس ۱۹۴۵ با تصویب هیئت رئیسه عالی اتحاد جماهیر شوروی، جایزه لنین به كتابخانه ملی تعلق گرفت. در این تصویبنامه مقرر گردیده بود كه جایزه مذكور بخاطر "خدمات برجسته كتابخانه ملی در جمع آوری و حفاظت مجموعه و ارائه خدمات اطلاع رسانی به توده وسیعی از مردم و همچنین به مناسبت بیستمین سالگرد تبدیل و سازماندهی مجدد كتابخانه عمومی رومیانتسف به كتابخانه دولتی لنین (كتابخانه ملی)" اعطا گردد.طی سالیان متمادی فعالیت كتابخانه در همه زمینه ها گسترش یافت و بر مجموعه كتابخانه و تعداد خوانندگان آن افزوده گردید. در سال ۱۹۵۰ ساختمان جدید كتابخانه در مركز شهر مسكو تكمیل شد و دو مخزن بزرگ شامل دو ساختمان ۱۰ طبقه مجهز به وسایل مدرن به آن افزوده گردید و خانه قدیمی پاشكوف نیز به موزه كتاب تبدیل شد.

منابع

۱- Chubaryan, O. S. Libraries in the Soviet Union.

Moscow: Novosti Press, Agency Publishing

House, ۱۹۷۲, ۷۲ P.

۲- "Russia- U. S. S. R, Book Printing and Libraries"

Encyclopedia of Library and Information Science.

۱۹۷۹, Volume ۲۶, PP ۱۰۸-۲۴۴.

۳- The State Lenin Library of the USSR.

The State Lenin Library. Moscow. ۱۹۸۵, ۵۴ P.

* بخش اعظم این مقاله حاصل بازدید نگارنده، از كتابخانه ملی شوروی در شهریور ماه ۱۳۶۴ است.

[۱] منظور از موسیقی ثبت شده آنست كه مشخصات یك آهنگ یا ترانه شامل نام، تاریخ اجرا، محل اجرا، خواننده، نوازنده، نتهای موسیقی و . . . . نوشته شده است.

[۲]- Giordano Bruno (۱۵۴۸-۱۶۰۰):حكیم ایتالیایی كه دستگاه تفتیش عقاید او را محكوم به سوختن در آتش كرد.

[۳] فهرست طبقه ای (Classed Catalog) فهرستی است كه بر طبق رده های موضوعی و بر اساس یك روش رده بندی معین، مرتب شده باشد.

نوشتهٔ محمد نقی مهدوی

---