در چرخه قیمت میوه در فصل تابستان

نرخ های آزاد میوه مصرف کنندگان بی دفاع واکاوی دلایل نابسامانی

فراوانی اقسام میوه در گستره باغزارهای ایران زمین مگر کاسته یا کمیاب است که دروازه های واردات انواع میوه جات در هر زمان از سال همچنان گشوده است؟

اصرار بی موقع و نیاز «دلخواستگان» به وارد کردن میوه آیا شیوه ای نوین در خلأ مدیریت و نظارت است، یا حکایت از جلوگیری افزایش آشفته بازاری قیمت های خودسرانه در بسیاری از مغازه های خرده فروشی دیارمان دارد؟

بدون هیچ منطق اقتصادی سالم، ملاحظات خودکفایی و عدم ارایه آمار های معتبر و کارشناسی شده درمورد میزان تولید و مصرف میوه جات در سطح کشور، لیکن چندسالی است که می بینیم حتی در فصل برداشت محصول کافی داخلی نیز میوه از کشورهای دیگر وارد می کنند. این روش، نه در چارچوب مهندسی رقابتی پویاتر شدن اقتصاد کشاورزی و نه افزونی ثروت ملی است. مناسب ترین وصف سیلاب واردات میوه جات و ساده ترین شبیه نمایی، این است که خوراندن ناخواسته و سرخودی غذا به انسانی که نیاز به خوردن ندارد چون معده اش پرو پیمان از خوراکی است. تزریق اجباری در کمال بی نیازی چیزی جز هموار کردن بستر بیماری و ناخوشایندی نیست.

ضرباهنگ وبن مایه این سری گزارش، پرواز آزاد نرخ میوه جات، شکستن سجاف واردات میوه و بی دفاعی مصرف کنندگان است.

موقعی که وارد مغازه میوه فروشی محل خود می شوی یا هر دکان میوه فروشی جنوب، مرکز، غرب، شرق یا شمال شهر، نیم نگاهی به چینش اشتهاآور انواع میوه می اندازی، نگاهت روی اتیکت نرخ ها می چسبد. بعد حواست یکسره می رود به جیب ات که چه مبلغی داری و چه میوه ای می توانی خریداری کنی. پیش خود می گویی بروم همان دکان قدیمی توی کوچه که قیمت و میوه هایش مناسبتره. ضمناً سیب زمینی و پیاز هم داره. پیاده زیر تابش خورشید که این روزها هرچه نور و قوه داره ریخته سرزندگی مان، شتابان می روی... کمتر از حد معمول سیب و پیاز می گیری. نگاهی به میوه های دکان می کنی. سرتکان می دهی. باز به خود می گویی چندان فرقی بین قیمت و میوه های آن مغازه ندارد.

آنجا ارزانترین هلو کیلویی ۲۹۰۰ تومان است اینجا یه کم ریز ولی مقداری ارزانتر است. یاد بچه ۹-۸ ساله ات می افتی که پایش را توی یک کفش کرده بود حتماً هلو یا زردآلو بخری. حالا هلو را با زردآلوی نه چندان تازه و رسیده مقایسه می کنی اما ته نظرت قیمت شان است: زردآلو کیلو ۲۴۰۰ تومان، هلو ۲۹۰۰ که آن هم سفت و درجه دو و سه است. یک کیلو زردآلو می گیری. بعد سراغ نان و ماست می روی. همه پولت با همین خریدهای جمع وجور ته می کشد. چشمت دنبال حقوق آخر برج است که دو هفته ای مانده است!

● بازار میوه چه خبر است؟

در برخی مناطق شهر به مغازه های خرده فروشی میوه می روم. از مردم و مشتریان و فروشندگان درباره قیمت ها، تأثیر واردات میوه در عرضه قیمت و مصرف محصولات داخلی و طعم و کیفیت میوه جات ایرانی نسبت به محصولات خارجی می پرسم. در هر مغازه ای انبوه انواع میوه های رنگارنگ در ظرف های کوچک و بزرگ درون و بیرون مغازه میل تناول انسان را برمی انگیزانند. برخی مغازه ها اتیکت روی میوه ها نصب نکرده اند. برخی مشتریان بدون پرسش و بعضی اول قیمت ها را می پرسند. برخی مغازه دارها روی پاره ای از میوه هایی که نرخ پایین- نسبت به قیمت های بالا- دارند اتیکت زده اند. کمترین قیمت، خیار و بیشترین قیمت انگور وارداتی است. قریب به اتفاق خرده فروشان فاکتور برای مشتری صادر نمی کنند و کسی هم مطالبه نمی کند. آنچه که بیش از بالابودن قیمت ها با احتساب میانگین وسع اقتصادی بیشتر مردم سبب آشفتگی روحی شخص می شود، تعدد زیاد و متفاوت نرخ هاست. در هر مغازه ای قیمت یک نوع میوه با همان نوع در جای دیگر تفاوت فراوان دارد. بارها دیده شده که مشتری در مغازه لحظاتی مات نرخ ها شده و نگاهی هم به میوه ها می اندازد. احساس می شود در چنین حالی تصمیم و انتخاب کمی سخت می شود چراکه هرکس هم جنس باکیفیت و خوش طعم و سالم و هم نرخ مناسب طلب می کند.

● میوه خارجی نمی خریم، گران است

در یکی از خیابان های شمالی شهر، یک زوج تقریباً میانسال هریک با مقداری میوه و تره بار از مغازه میوه فروشی بیرون می آیند. از مرد خانواده درخصوص میوه جات وارداتی و قیمت ها سؤال می کنم. او می گوید: «میوه های خارجی نمی خرد چون عطر و طعم طبیعی ندارند، هورمونی هستند و قیمت شان هم بیش از نرخ میوه های ایرانی است.»

اما همسر این شهروند در مورد پرسش یادشده، نظرش نسبت به آقا، کمی متفاوت است، چرا که می گوید: «میوه ایرانی اکنون آن طعم گذشته را ندارد، مثل هندوانه که کاملاً رسیده و درونش قرمز است ولی مزه ندارد. یا سیب گلاب. علتش می تواند از کاشت دانه میوه خارجی باشد. بنابراین، طعم میوه جات وارداتی هم جالب نیست. قیمت شان هم بالا است.» مرد می گوید: «قیمت های این مغازه نسبت به مغازه های اطراف مناسب است.» این زوج در مورد واردات میوه هم نظر می دهند که در شماره دیگر گزارش خواهیم خواند.

گرانی میوه بیداد می کند!

روی سنگفرش ناهمسطح پیاده رو نشسته و جلویش مقادیری میوه در کیسه پلاستیکی است. بازنشسته است. سؤالم را که مطرح می کنم، به کیسه میوه ها اشاره می کند و می گوید: «حدود بیست و چهار هزار تومان پول برای همین مقدار میوه پرداخت شده است. پنجاه سال پیش با همین مقدار پول پنجاه متر زمین در یک منطقه شهر خریدم!»

«قاسم درزی» در پاسخ پرسشم می گوید: «طعم و مزه برخی میوه های داخلی مثل گذشته نیست. سابقاً میوه های ایرانی عطر و مزه خاصی داشتند اما الان آن بوی و عطر را ندارند ولی قیمت شان زیاد شده است. نرخ میوه خارجی هم گران است، لیکن به واسطه تزریق مواد شیمیایی، دیر خراب می شوند. در این حال بیشتر مردم میوه های باقیمت ارزان را می خرند.»

او دست آخر می گوید که میوه ها را برای یک شرکت خریداری کرده است.

● چیدن به موقع عامل خوش طعمی میوه ایرانی

ولی یک باغدار در شهریار، به نقل از میهمان خارجی اش از طعم خوش میوه های ایرانی می گوید.

در گفت وگو با «اکبر بهنود» وی دلیل خوش طعم بودن میوه های تولید ایران و از جمله میوه شهریار را ناشی از چیدن به موقع میوه جات از درخت باغات و هم دسترسی زودهنگام به بازار عرضه و مصرف می داند. ولی میوه جات خارجی چون کال از درخت چیده می شوند و مواد نگهدارنده به این محصولات زده می شود، طعم خوشی ندارند. وی می افزاید: «یکبار یک دکتر هموطن ایرانی به اتفاق خانم همسر آلمانی اش به عنوان میهمان به باغ آمدند و با تناول میوه تازه، خانم دکتر نیز از خوش طعم بودن میوه ایرانی بسیار تعریف کرد.»

● طعم تازگی میوه ایرانی و بی مزگی میوه سردخانه ای خارجی

«حسین رضایی» میوه فروش در شمال شهر هم از مزیت های میوه داخلی، به این بسنده می کند که بیشتر مردم میوه جات ایرانی خرید و مصرف می کنند چون محصولات درختی داخلی تازه و معمولا به روز هستند. به همین خاطر آلوده به مواد نگهدارنده نیستند ولی میوه های خارجی در سردخانه ها نگهداری می شوند و به همین دلیل مزه محصولات داخلی را ندارند.»

با گفت وگوی «علی حاج فتحعلی» دبیر اتحادیه بارفروشان تهران، گزارشم را ادامه می دهم و پرسشم نیز پیرامون چند و چون نرخ های عمده فروشی میوه جات کف میدان، چگونگی نظارت و کنترل بر چرخش قیمت های عمده و خرده فروشی سطح شهر و این که ضوابط مقرر نرخ ها در مغازه های میوه فروشی رعایت می شود؟

وی اما درخصوص کم و کیف واردات میوه، ذخیره سازی و همچنین این که چه باید کرد تا بخش کشاورزی به آخر خط تولید نرسد و تولیدکنندگان، عزلت نشین نشوند را از وی در شماره دیگر گزارش خواهیم خواند.

● بیشتر مغازه ها میوه را بیش از ۱۰۰ درصد نرخ خرید می فروشند

او درباره وضعیت نرخ های عمده فروشی درمیدان، چنین اظهار می دارد: «کلیه میوه های میدان بزرگ میوه و تره بار که از درهای خروجی برای خرده فروشان شهر، بیرون برده می شود تحت نظارت و کنترل بازرسان وزارت بازرگانی و کنترل فاکتورهای صادره توسط بارفروشان صورت می گیرند.

بدین طریق هر میوه فروش چنانچه فاکتور خرید دریافت نکرده باشد متخلف محسوب می شود. نرخ میوه جات هم در مغازه های خرده فروشی براساس توافق بین مسئولان اتحادیه میوه و سبزی سطح شهر تهران، هیات عالی وزارت بازرگانی و سازمان حمایت از مصرف کننده و تولیدکننده تعیین می شود، بدین نحو که میوه فروشان سطح شهر در نهایت ۳۰ درصد به قیمت فاکتورهای صادره توسط صنف بارفروشان تهران، اضافه کنند.

«از او می پرسم: «در واقع امر خرده فروشان چنین رعایت می کنند؟ پاسخ دبیر اتحادیه بارفروشان تهران، این است: «اکثر خرده فروشان میوه بیش از صددرصد بر مبنای قیمت های فاکتور شده در میدان بزرگ، اضافه می کنند که اجحاف به حق مشتریان است. دراین صورت، کنترل و نظارت میوه فروشان سطح شهر تهران توسط سازمان بازرسی و نظارت وزارت بازرگانی است.»

«حاج فتحعلی» درهمین ارتباط، بیشتر با اظهار تاسف گفته است: «در سطح شهر شاهد هستیم که خرده فروشان میوه از صدالی دویست درصد بعضی اقلام را نسبت به نرخ خرید، اضافه می کنند.»

در پایان این بخش گفت وگو از وی نرخ میوه جات کف میدان روز سه شنبه ۱۵/۴/۸۹ را می خواهم تا با قیمت های خرده فروشی مقایسه شود. وی نرخ چند قلم عمده فروشی را می گوید که در جدول همین شماره گزارش آمده است.

شوک های اقتصادی و حیاتی به ویژه از چند سال گذشته به بدنه سبز، تناور و کهن کشاورزی و باغداری کشورمان آن هم همزمان با فصل برداشت وارد شده است که البته با ادبیات خاص گام به گام بنیه و قابلیت های شاخص طبیعی تولیدات زراعی داخلی را تضعیف می کنند. این شیوه زمینه سازی هرچه بیشتر وابستگی و فرهنگ مصرف وارداتی می تواند الفبای رسم الخط اختاپوس تجارت از نوع جهانی باشد.

تاثیر شدت تداوم یافتگی واردات میوه جات را می شود به نوعی زلزله نیز تشبیه کرد که موقعیت تولیدات، بازار عرضه و مصرف و بخش عظیمی از نیروی انسانی و سرمایه اقتصادی کشور را فراگیر می کند، که در این میان نگرانی و ریزش انگیزه کشاورزان باغدار در شرایط کنونی هشدار این اتفاقات است.

● نقش واردات میوه بر محصولات داخلی

در ادامه گشت و گفت و گو اینجا و آنجا با فروشندگان و مردم مصرف کننده میوه جات، در یکی از خیابان های معروف پایتخت وارد یک بازارچه پاساژ مانند نسبتا بزرگ می شوم. نگاهی به درازنای این محل می کنم که خلوت از عابر و مشتری است. ساعت اندکی از ۱۱ روز گذشته است. چند مغازه طرفین ورودی میوه فروشی است. بقیه تا آخر گذر، فروشگاه های اجناس دیگر مثل پروتئینی، سبزی فروشی، خواربار و .... است. فروشنده اول بازارچه را می بینم با تخت و بساط جلوی مغازه که مشغول چینش ظرف های کوچک و بزرگ پلاستیکی حاوی انواع میوه است. ردیف های میوه ها را می بینم بیشترشان اتیکت قیمت ندارند. از فروشنده نرخ دو سه قلم میوه ها را می پرسم. با نیم نگاهی، همچنان مشغول کار خود است ولی جواب می دهد: انجیر کیلو چهارهزار تومان، انگور وارداتی هفت هزار، هلو(....)

از «محمدعلی» سؤال می کنم: واردات میوه چه اثری روی محصولات داخلی و قیمت آن می گذارد؟ بی آن که نگاهم کند می گوید: «باعث می شود قیمت میوه های داخلی پایین آید و اختلاف قیمت سبب رقابت در کیفیت بیشتر بار داخلی خواهد شد.» حس می کنم وقتش و کارش را ترجیح می دهد به ادامه پرسش و پاسخ چرا که همه ششدانگ حواسش به آراستن میوه ها و انتظار مشتری است. سراغ میوه فروش بغل همین مغازه می روم. مرد میانسالی فروشنده است. می بینم هندوانه های بسیار درشت ته دکان چیده شده است و اتیکت قیمت ندارند. می پرسم: هندوانه کیلویی چند است. او با بی میلی تمام عیار این پاسخ را می دهد: «هرچی از همکار بغلی پرسیدی دیگر بس است. حال جواب دادن ندارم!»

از بازارچه بیرون می آیم. «محسن ساوجی» فروشنده تره بار است. او درباره واردات میوه، با لحنی راحت و رسا جواب می دهد: «وارد کردن میوه درست در فصلی که میوه جات ایران چیده و رسیده و وارد بازار مصرف شده است، اشتباه است. تاثیرش ضرر زدن به محصولات کشاورزی خودمان و قدرنشناسی از تولید داخلی است. کشاورز در صورتی رونق بازار و دل خوشی و انگیزه کار دارد که بارش به پول مناسب برسد اما در شرایط فعلی واردات میوه جات خارجی باعث افت قیمت محصولات داخلی می شود.»

● تولید داخلی کافی است چرا واردات؟

شهروندی که خود را همشهری معرفی می کند، چنین نظر می دهد: «گمانم این است که نیاز به واردات میوه نداشته باشیم حتی می توانیم صادر هم بکنیم. چیز دیگر این که در همین شرایط فعلی اگر نیاز به وارد کردن میوه خارجی است، چرا از محصولات خودمان صادر نکنیم.»

خانم این آقا هم اظهار می دارد: «وقتی محصول داخلی کافی است چرا میوه خارجی وارد می شود؟»

«درزی» کارمند بازنشسته، در ادامه صحبت های پیشین خود، حالا درباره واردات میوه، با کسانی دیگر همنظر است، به عنوان نمونه می گوید: «موقعی که میوه جات ایرانی داریم، چرا میوه خارجی بخریم؟» بعد این که: «واردات سبب از بین رفتن کشاورزی خودمان می شود. به جای وارد کردن میوه های خارجی، به کشاورزی خودمان کمک کنند. نباید انگیزه کشاورز از بین برود.»

● انگیزه تولیدکننده از بین می رود

«واردات، از توت فرنگی تا پیاز و میوه جات درختی همه کشاورزان را نگران کرده است. این وضعیت نیز باعث زیان رساندن به محصولات تولید داخلی می شود.»

در گفت وگو با «مهندس منوچهر بحری» رئیس هیات مدیره کانون تشکل های بخش کشاورزی استان مازندران، وی با بیان این مطلب می افزاید: «متاسفانه چند سال است در فصل برداشت محصولات کشاورزی اقدام به واردات میوه می شود، آن قدر بار خارجی وارد می شود که کشاورز تولیدکننده انگیزه اش را از دست می دهد.»

این باغدار با اشاره به این که تولید محصولات باغی در مازندران کافی است، در خصوص موقعیت تولیدات کشاورزی کشور می گوید: «امکانات و قابلیت های تولید داخلی بسیار بالا است به حدی که توانمندی چهار نوبت تولید به صورت طبیعی در سال وجود دارد، حتی برای صادرات هم آمادگی هست مشروط به آن که تولیدکنندگان مورد حمایت های ویژه از جمله خرید تضمینی دولت از طریق تشکلات تعاونی ها و... قرار بگیرند.»

● واردات، رویارویی با کلیت کشاورزی؟

سریال شوک های واردات میوه جات آن هم همزمان با برداشت و عرضه تولیدات داخلی و مضاف به بی نیازی هیچ ارتباط و سنخیت با رفتار مناسب در تجارت و بازرگانی ندارد. این اوضاع بی ضابطه واردات میوه که می تواند به هر بهانه خردخرد زیرپای زراعت و تولیدات دیرپای کشورمان را خالی کند، خواهد توانست به مرور زمان اهداف غرورآفرین خودکفایی را به سایه بکشاند. این تغییرات همچنین طبعا در خمیره خود جابه جایی فرهنگ و ذایقه مصرف کنندگان را به طرز خموشانه در پی خواهد داشت. شاید دل خوشی برخی شیفتگان تجارت آزاد جهانی یا حاکمیت بعضی سرمایه ها با هدف سودبری و بی ملاحظگی به سرنوشت تولیدات داخلی به شیوه ای که در واردات کنونی میوه اعمال می شود را می شود نوعی رودررو شدن با کلیت ساز و برگ کشاورزی تلقی کرد؟....

● در شرایط متعادل تولید نیاز به واردات نیست

«علی حاج فتحعلی» دبیر اتحادیه بارفروشان تهران، در ادامه بیان دیدگاه های کارشناسی خود در خصوص مساله واردات میوه جات با اشاره به این که «خوشبختانه کشورمان در تمام فصول سال همه نوع میوه و صیفی جات در حد نیاز و مصرف مردم تولید می کند، معتقد است برای تداوم تولید مناسب و مفید این محصولات برنامه ریزی های درست و جامع باید جوری باشند که حتی فرضا یک دو محصول مثلا سیب زمینی یا پیاز که به هر علت در مقطعی جوابگوی بازار مصرف نیست و یا محصول سیب درختی و پرتقال چنانچه در یک مدت محدود به سبب عارضه های طبیعی، کفاف مصرف نکند، هیچ ضرری نیست اگر روی به واردات چنین محصولات و به حد نیاز، برده شود.

بنابراین، در شرایط کاملا متعادل تولید و مصرف، نیاز نیست درهای واردات باز گذاشته شوند. در صورتی که چنین رعایت ها منظور نشود زمینه ساز زیان رساندن به کشاورزان و باغداران هموار خواهد شد. باور این فعال در بخش عمده فروشی و صاحب نظر در چرخه تولید و بازار عرضه و تقاضا، همچنین دلالت بر این است که میوه های وارداتی سبب خروج ارز و سرمایه کشور می شود و از دیگر سو چنانچه میوه وارد نشود و یا تعرفه آن به حدی باشد که مقرون به صرفه واردکنندگان نباشد، در چنان حالت نهایتا نرخ محصولات داخلی حدود ۱۵-۱۰ درصد بیش از حد معمول خواهد شد، در آن صورت، مردم مصرف کننده از آن جهت که پول کلان ملی بابت واردات میوه از گردش اقتصاد کشور خارج نشده است، ترجیح می دهند مقدار تفاوت نرخ را تقبل و محصول طبیعی تولید سرزمین خود را مصرف کنند. چنین موقعیت و اجرا، فواید دیگر هم دارد: وسعت بخشیدن کمیت بخش کشاورزی از جمله احداث جدید و افزایش تعداد باغات، تقویت شرایط تولیدی و انگیزه فعالان کشاورزی است که در نهایت برای مردم و دولت به دلیل گسترش رونق، توسعه و اقتصاد پویا، سود در برخواهد داشت.»

دبیر اتحادیه بار فروشان تهران، در جمعبندی بیان دیدگاه های خود، پیرامون موقعیت منابع تولید، مصرف و واردات، به نبود آمار اراضی زیر کشت و میزان مصرف به دلیل نبود تمرکز تصمیم گیری واحد اشاره دارد و همچنان تاکید دارد: «با توجه به برخوردار بودن از میوه های با کیفیت عالی تولید داخلی در حالت متعادل و معمول هیچ نیاز به واردات به ویژه میوه جات تفننی و هورمونی نداریم. حرف آخر وی در این بخش از صحبت خود، چنین است: «چنانچه روال تصمیم گیری مسئولان بخش کشاورزی بدین صورت ادامه پیدا کند باید فاتحه کشاورزی را خواند و کشاورزان خانه نشین شوند.»

● نیازی به واردات نداریم

یک محقق جغرافیای انسانی که می گوید بسیاری از ایلات و روستاها را مطالعه و دیدار کرده است، بر این باور است که کشاورزی ایران در شرایط خشکسالی و حوادث جوی و نباتی هم استعداد و زمینه تولید برای مصرف عمومی را داشته و دارد.

«سبزواری» خود را معرفی می کند و می افزاید: «زارعان عموما افراد سخت کوش و صبوری هستند. با گرما و سرمای روزگار سازگاری می کرده و این هنوز جزو سرشت کارشان است. از طرف دیگر زمین هم پر برکت است. اگر کاشت یک سال چندان آسیب می دید که هیچ برداشت نمی شد، کشاورز و باغدار دست از امید و تلاش نمی کشید. کمبودهای محصول هم باعث نمی شد با بار میوه از کشور دیگر، جبران شود. چهل و پنجاه سال پیش که به ندرت میوه خارجی از قبیل موز، گلابی و یا انگور وارد می شد نه به خاطر کمبود داخلی بود، حالت اشرافی و تشریفاتی داشت و مختص یک عده معدود بود و مردم عادی مصرف نمی کردند. حالا در زمان برداشت، میوه وارد می شود. این اصلا به معنای نیاز مصرف نیست. این نه کمک و ملاحظه برای عموم است و نه یک کار لازم. این تجارت محض سودجویانه برخی افراد است.

عواقب چنین روش، لطمه آشکار به کشاورز است. همان طور که غذاهای آماده، سال ها سبب شده برخی از مردم عادت به خوردن چیزبرگر و ساندویچ کرده اند و یک دلیل این عادت، فراوانی اغذیه فروشی ها است، میوه های وارداتی هم همین تغییر ذایقه را سبب ساز می شوند. در نتیجه، فرهنگ تغذیه ای و مصرف میوه های سالم کشورمان در پستوی کم مصرفی می ماند. وارد کردن میوه هایی که خودمان به حد کافی داریم تولید می کنیم، تضعیف کشاورزی عریض و کهن کشورمان است. هر قدر میوه بدون نیاز و رویه وارد شود، به همان نسبت به باغ و باغدار و صیفی جات زیان می رسد و فاصله های وابستگی را کوتاه خواهد کرد.

مدیریت متخصص، مقتدر، هوشمند و زمان سنج در رویارویی خواسته یا ناخواسته با مشکلات عرصه تجارت و مبادلات تولیدات، رقابت و بازاریابی داخلی و خارجی محصولات زراعی و باغی را در مهندسی برنامه ریزی و سیاستگذاری ها باید طوری منظور نماید که نه تنها به لزوم گسترش و انگیزه تولیدات بهینه داخلی خدشه ای وارد نشود بلکه در مرکزیت اهداف، ایمنی و رضایت خاطر کشاورز و مردم مصرف کننده میوه جات نیز جذابیت و پایداری ایجاد کند. اما نظارت به قیمت های خودسرانه را کدام مدیریت اعمال می کند؟

در بخش پایانی این سری گزارش، زوایای دیگر مباحث چرخه تولید میوه واکاوی می شود ازجمله این که واردات میوه جات در بی نیازی مصرف داخلی، لازم است یا یک پروسه جهانی است که می بایست در جهت اقتضای زمانه صورت بگیرد؟ همچنین نحوه تنظیم بازار مصرف در کشور ازجمله استان تهران و نیازهای باغداری و زراعی و بحث ذخیره سازی چگونه باید باشد را در این شماره می خوانید.

● چگونگی تنظیم بازار

در گفت وگو با «مسعود علیپور» معاون بازرگانی سازمان بازرگانی استان تهران، وی شیوه های گردشی اعمال تنظیم بازار عرضه و تقاضای میوه و دیگر محصولات زراعی در استان تهران و کشور و لزوم رعایت عناصر دخیل ازجمله آب سالم در طعم و مزه طبیعی میوه جات داخلی را بیان می کند و درخصوص واردات میوه ضمن این که بی نیاز بودن کشور از واردات را مطرح می کند، به وجود مقررات مانع جلوگیری وارد کردن میوه اشاره دارد.

وی در خصوص وظایف اجرایی می گوید: «سازمان بازرگانی استان تهران و تمام بازرگانی های تابعه دولتی در قالب یک پروژه تنظیم بازار محصولات، فعالیت های اجرایی دارد مبنی بر این که هروقت کمیته کالایی در بازار عرضه و مصرف دچار مشکل می شود، ازطریق استان های دیگر کشور نسبت به رفع کمبود آن کالا اقدام می کنیم. بدین طریق حضورمان معنا پیدا می کند. مثلاً اگر سیب زمینی در یک مقطع دچار مشکل توزیع و در استان تهران کمیاب شود با هماهنگی بخش بازرگانی استان های تولیدکننده، سیب زمینی موردنیاز را وارد تهران و مشکل مصرف کنندگان را برطرف می کنیم. چرخه این شیوه تنظیم بازار در سطح کشور قابل اجراست.» وی در این ارتباط می افزاید: «شب عید ۸۸ با مشکل سیب درختی و پرتقال مواجه شدیم. با هماهنگی بخش بازرگانی مناطق تولیدی دارای این محصولات ۶ هزار تن سیب درختی و ۱۰ هزار تن پرتقال تولید داخلی از باغداران به بیش از پنج و نیم میلیارد تومان خریداری و به صورت یارانه ای، بازار عرضه و مصرف استان تهران را تنظیم کردیم.»

به گفته وی، هفتگی از وضعیت کلی اقتصادی استان ها اطلاع یابی می شود و همچنین هر روز چگونگی نرخ کالاهای پرمصرف خانوارهای سطح شهر و استان تهران موردبررسی قرار می گیرد. از «علیپور» که اظهار می دارد در شهرهای مختلف تابعه استان تهران ازجمله فیروزکوه، دماوند، شهریار، رباط کریم و... محصولات کشاورزی تولید و عرضه می شود، سؤال می کنم: چگونه از کمبود- یا نبود- احتمالی هر محصول در تهران و دیگر شهرها اطلاع می یابید؟ جوابش این است: «از افزایش مقطعی نرخ هر محصول متوجه کمبود می شویم، یعنی متوجه می شویم که مثلاً فلان تولید موردمصرف عمومی در بازار کم شده است.»

● ما نمی توانیم مانع واردات شویم

نظر معاون بازرگانی سازمان بازرگانی استان تهران را درباره واردات میوه جات می پرسم. او به اختصار چنین پاسخ می دهد: «کشورمان نیاز به واردات ندارد اما قوانینی وجود دارند که ما نمی توانیم جلوی واردات را بگیریم ولی تعرفه کالای واردات را می توانیم افزایش دهیم که به تولیدات مان آسیب نرسد.»

● نیاز به احداث کارخانه کمپوت سازی

«مهندس منوچهر بحری» رئیس هیئت مدیره کانون تشکل های بخش کشاورزی استان مازندران، پایان بخش صحبت های خود در شماره قبل پیرامون قابلیت های تولیدات میوه کشور، دلواپسی کشاورزان به دلیل واردات میوه جات و کافی بودن محصولات باغی این استان را با نیازهای جنبی تولیدات خلاصه می کند. او در این باره به لزوم برنامه ریزی برداشت میوه جات در جهت کمپوت سازی اشاره دارد. به گفته او، کشاورزان باغدار نیاز به ایجاد کارخانه کمپوت سازی محصول در استان دارند تا در یک پروسه سالانه فرآورده های هلو، زردآلو و... برای تبدیل به کمپوت و همچنین امکان نگهداری و بسته بندی میوه میسر شود.

● نقش دلال ها در تعیین نرخ میوه!

یک باغدار در شهریار با اشاره به موقعیت خوب زمین کشت باغی- زراعی در ایران و همچنین حدود سیزده هزار هکتار باغات میوه و حدود پنجاه هزار نفر شاغل در بخش کشاورزی این شهر، از نبود سردخانه برای نگهداری میوه جات می گوید.

«اکبر بهنود» می افزاید: «نبود سردخانه درحالی است که میدان عمده فروشی شهریار، کوچک است، ظرفیت ۱۰ دستگاه وانت بار کوچک دارد. نبود سردخانه سبب عرضه روزانه میوه به چنین میدانی می شود. یک نتیجه این خلأ، آن است که عمده فروش «حق العمل کاری» بار را به هر قیمت می فروشد تا کف میدان نماند. نتیجه دیگر نبود سردخانه و محدودیت گنجایش میدان میوه، ایجاد شرایط مناسب برای دلالان میوه است که با قیمت های غیرواقعی که خودشان تعیین می کنند خریداری می کنند. عمده فروش پس از برداشت یک درصد حق العمل کاری، مابقی پول میوه را به دست تولیدکننده می دهد.»

اما«علی حاج فتحعلی» دبیر اتحادیه بارفروشان تهران، در پی بیان دیدگاه های خود که فراگیر وضعیت حال چرخه تولید، قیمت، عرضه و نیز فرایند تأثیر واردات در تولیدات داخلی می باشد که در شماره پیش گزارش خواندیم، تعریفش از چند و چون ذخیره سازی میوه است.

وی در همین مورد بر این نظر که ذخیره سازی میوه، انتقال آن از یک محل به محل دیگر است که به زعم او این نقل و انتقال سبب بالارفتن نرخ ها و هزینه های اضافی خواهد شد. او در این خصوص اضافه می کند «ذخیره سازی از منابع تولید داخلی نه تنها ضروری نیست بلکه سودش به جیب افرادی می رود که به نوعی از برنامه دستگاه های ذیربط مطلع می شوند.» حاج فتحعلی در ادامه این بخش گفتارش اما چنین اظهار می کند: «اما ذخیره سازی از میوه های وارداتی و در صورتی که تولید داخلی پیشتر دچار آفت یا خسارت دیگر شده باشد، به اندازه رفع نیاز، طبیعی و آینده نگری خواهد بود.»

اما معاون بازرگانی خارجی سازمان بازرگانی استان تهران، با نگاهی چند سویه به بزرگراه تولیدات با گشودن مسیرهایی کارشناسی و تخصصی از جمله به عنوان اصول کلی صادرات، واردات وچند وچون تولیدات کشاورزی، به نقد و تحلیل و باید و نبایدها در ادبیات مهندسی زراعی نیز می پردازد. زاویه دیگر نظرات او معطوف به توانمندی تولید و رقابت با کشورهای برخوردار از اقتصاد، صادرات و واردات بزرگ است و در این باره سرزمین، جمعیت، آب و هوا و تولیدات کشاورزی مان را در قالب تجمیع یک قدرت و مستعد برای سهیم شدن در افزونی و برتری کشورهای مذکور قلمداد می کند. در میان اظهار باورهایش ردپایی به موازات این اعتقاد خود که در عصر کنونی باید هم صادر کننده و هم واردکننده باشیم، تامین رضایت خاطر مصرف کننده و تولیدکننده را مورد تاکید قرار می دهد.

● مشکل اساسی؛ برنامه ریزی مثبت

«هدایت حاتمی» با بیان این که اعتقاد ما این است که با دنیا صادرات و از کشورها هم واردات داشته باشیم، اظهار می دارد: «دو اصل کلی در هر کشور پذیرفته شده و ما نیز می بایست پذیرا باشیم:

۱) حمایت از صنایع، رشته ها و کارهایی که نسبت به بقیه کشورها مزیت دارند،

۲) تامین رضایت مصرف کنندگان داخلی.

هیچ کدام این دو مورد نباید قربانی دیگری شود. از دیگر سو صلاح ما تنوع در سبد مصرفی، توجه به قیمت و خدمات پس از فروش رعایت شود زیرا مصرف کننده حق دارد از کالای خود بهره مند شود.در این مباحث یکی از مشکلات اساسی ما مسئله ادبیات برنامه ریزی مثبت است در حالی که باید برگ برنده بین المللی را داشته باشیم و در این راستا بایست تأمل به اقتصاد، صادرات و به دنبالش امکانات واردات را فراهم کنیم، لیکن ما هنوز در واردات به یک ادبیات واحد نرسیده ایم. دولت می تواند در بعضی جاها سیاستگذاری داشته باشد. از طرف دیگر براساس قانون، نیاز به محصولات داخلی نمی تواند مانع صادرات شود. در این حال، هم در صادرات و هم در واردات، حمایت از تولیدات داخلی خیلی بوده است. اگر کمبود هم داشتیم دولت، واردات را مدیریت کرده است. در صادرات تولیدات داخلی هم می بایست هوشمندانه، تضمین و عمل باشد. در قبال توسعه صادرات و مدیریت واردات، تعادل بازار، رشد اقتصاد و حمایت تولید داخلی کشورمان باید حرف اول را بزند.»

«حاتمی» در بخش دیگری از صحبت های خود با بیان این که کشورمان توانمند و مستعد جزو اول رتبه اشل بین المللی به لحاظ دارا بودن معادن، منابع زیرزمینی، گسترش کشاورزی و... است، اضافه می کند: «ولی باید خیلی از نیازها را از کشورهای دیگر تأمین کرد.» وی ادامه صحبتش را متوجه وضعیت برخورداری برخی کشورها از پاره ای برتری ها می کند: «هر کشور بزرگ در دنیا- غیر از چین- ،که هم حجم اقتصادی، هم صادرات و واردات شان بزرگ است، سی- چهل درصد مزیت دارند و در ذهن مردم جاافتاده بهره برداری بالا و قدرت رقابتی خوبی دارند. باید یادآور شد ما هم توان این را داریم که به این مزیت ها برسیم. لازمه اش اتفاق نظر، قوانین و مقررات، برگزاری همایش، اطلاع رسانی روزنامه ها، نشر مقالات و بعد هم همه ملزم به اجرا باشند و با ادبیات معتقدانه باید خواست ها را اجرا کرد. ما از محصولاتی که مزیت دارند شامل میوه، گل و گیاه، فرش، پسته و... باید حمایت کنیم. مزیت ها در هر نوع تولید، یک چیز است.»

برخی از مصرف کنندگان میوه جات داخلی می گویند طعم و مزه میوه ها تغییر کرده و عطر گذشته ها را ندارند. آنان درباره میوه های وارداتی هم همین نظر را دارند لیکن بیشتر مردم می گویند میوه های خارجی نمی خرند چون غیر از بالا بودن نرخ، گوارا نیستند ولی میوه ایرانی نسبت به میوه وارداتی، کم و بیش مزه لذیذ سابق را دارد.

● تأثیر آب سالم در طعم میوه

«علیپور» می گوید آب سالم روی میوه اثر می گذارد. میوه باید به روش خوب پرورش پیدا کند. جهت دقت در تولیدو طعم و مزه میوه می باید طوری پرورش داده شود که عطر و طعم طبیعی خود را داشته باشد تا در بازار قابلیت رقابت داشته باشد. «وی با تاکید بر رقابت، این نظر را دارد که کل روش ها برای پروراندن محصول با کیفیت باید به کار گرفته شود. در این ارتباط آب سالم، کود خوب، رسیدگی به موقع و سمپاشی مناسب، در مزه و عطر تولید میوه مؤثرند.»

● کشاورزی؛ کمترین وابستگی به نفت

معاون بازرگانی خارجی سازمان بازرگانی استان تهران که در مقام اقتصاددان نظرات گسترده ای برمی تاباند، در قسمت دیگری از گفتارش، پهناوری و گستردگی جغرافیای ایران را همچنین یک مزیت می داند که در چهار فصل سال تولیدات زراعی داخلی در بازار عرضه و مصرف دارد، حتی وسط زمستان میوه های گرمسیری تولید می کند. با این موقعیت اما حوزه کشاورزی مان کمترین وابستگی به درآمد نفت دارد. او همچنین جمعیت، تولید خوب، احداث سد، آب و... را از مشخصات و امتیازات سرزمین مان می خواند و می افزاید: «خوشبختانه ارگانیزم محصولات کشاورزی از نظر تولید و صادرات هم خوب است ولی در صنعت بسته بندی، توزیع، سرت، خوب و کافی نیست. از طرف دیگر بخش سالمسازی در صادرات و محصولات داخلی می باید نگهداری شود و نتایج تولیدی توی جیب کشاورز برود.»

● پول واردات میوه صرف حمایت و تامین نیاز شغلی کشاورزان شود

باغدار شهریار، پایان صحبت هایش را به پاره ای از مشکلات و هزینه های جانبی گره می زند. به گفته او تمام مایحتاج کشاورزی به نرخ آزاد تهیه می شود، یارانه سم برداشته شده و هر لیتر سم نباتی چهارده هزار تومان و کود شیمیایی هر کیسه دوازده هزار تومان خریداری می شود. در حالی که یک کیسه کودشیمیایی به قیمت دولتی دو هزار و پانصد تومان داده می شود اما هر یک هکتار زیر کشت حدود ده کیسه کود نیاز دارد. بنابراین، مسلما یک کیسه کود یارانه ای کفاف نمی کند. جانب دیگر نظر باغدار، مرتبط به شرایط جوی، گاه سرمازدگی،

بارش تگرگ و توفان است که کشاورز در صورت چنان وضعیتی زیان می بیند. وی می گوید: «متأسفانه دست یاری کشاورز را نمی گیرند.» و پیشنهاد می کند:«مبالغ خرید میوه از خارج صرف کمک و نیازهای شغلی کشاورزان شود تا بتوانند با دلگرمی بیشتر، میوه جات فراوانتر تولید کنند و پشتوانه و موقعیت خوبی برای کشت و کار و کشور داشته باشند.»

حسن آقایی