الـکـل و سیـروز کـبـدی بـرگـشـت نـاپـذیـر

الکل, تنها ماده قانونی و قابل مصرف در بسیاری از کشورهاست که مصرف آن باعث بروز اختلالات بیولوژیک, روان شناختی و اجتماعی می شود و خسارت های سنگینی به جامعه تحمیل می کند

الکل، تنها ماده قانونی و قابل مصرف در بسیاری از کشورهاست که مصرف آن باعث بروز اختلالات بیولوژیک، روان‌شناختی و اجتماعی می‌شود و خسارت‌های سنگینی به جامعه تحمیل می‌کند...

مرگ و میر ناشی از الکل در آمریکا طی ۱۰ سال حدود ۲۰۰ هزار نفر برآورد شده و خسارت ناشی از آن سالانه به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار می‌رسد. متابولیسم (سوخت و ساز) الکل بیشتر با آنزیم «دهیدروژناز» در کبد انجام می‌شود. مقدار کمی از این آنزیم در معده نیز وجود دارد و می‌تواند نقش مهمی در متابولیسم الکل داشته باشد. مقدار این آنزیم در معده زنان کمتر از مردان است، در نتیجه بیشتر متابولیسم الکل در زنان به‌وسیله کبد انجام می‌شود و در اثر زیاده‌روی در مصرف آن، آسیب بیشتری می‌بینند زیرا کبدشان در معرض غلظت بالاتری از الکل (در مقایسه با مردان) قرار می‌گیرد. آنزیم دیگری که در متابولیسم الکل نقش دارد، آنزیم «آلدییددهیدروژناز» است که درصورت کمبود یا مهار این آنزیم با دارو، ماده‌ای سمی به نام «استالدیید» در بدن تجمع می‌کند که عوارض شدیدی از جمله برافروختگی شدید، تهوع، کاهش فشار خون و... خواهد داشت. داروی «دی‌سولفیرام» با مهار این آنزیم باعث بروز این علایم در فرد می‌شود که بسیار آزاردهنده است و می‌تواند مرگبار نیز باشد. در درصد قابل توجهی از آسیایی‌ها، آنزیم «آلدیید دهیدروژناز» فعالیت کندی دارد و به همین دلیل تحمل پایینی در مصرف الکل دارند و احتمال وابستگی به الکل در آنها کمتر است.

● از الکل به یرقان

یافته‌ها نشان می‌دهد اگر فرزندان افراد الکلی مقدار معینی الکل مصرف کنند، کمتر دچار مسمومیت می‌شوند و تحمل بالاتری را از خود نشان می‌دهند و در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به اختلالات مصرف الکل هستند. سوءمصرف نیکوتین همزمان با مصرف و سوءمصرف الکل، زیاد دیده می‌شود و بین ۷۱ تا ۹۷ درصد برآورد شده است. الکلی‌ها در مقایسه با غیرالکلی‌ها الگوی مصرف سنگین‌تری را در کشیدن سیگار از خود نشان می‌دهند. در واقع احتمال مرگ سوءمصرف‌کنندگان الکل در نتیجه عوارض ناشی از سیگار به مراتب بیشتر از عوارض مستقیم مصرف الکل است.

وجود پدیده تحمل متقابل در انسان میان نیکوتین و الکل، باعث می‌شود فرد معتادی که الکل و سیگار را ترک می‌کند در معرض محرک‌های مصرف نیکوتینی قرار گیرد و برای مصرف الکل نیز دچار وسوسه و ولع شود. شایع‌ترین عوارض فیزیولوژیکی مصرف الکل، درگیری سیستم اعصاب مرکزی و گوارشی به‌ویژه کبد، سیستم قلبی - عروقی و عصبی «پلی نوروپاتی» است. افراد مبتلا دچار گزگز، درد و ضعف به‌خصوص در پاها می‌شوند. درگیری کبد همراه با تغییرات چربی در کبد (استئاتوز) و هپاتیت الکلی است که خود را به‌صورت یرقان، تب، بی‌اشتهایی و درد ناحیه ربع فوقانی راست شکم نشان می‌دهد. این عارضه در نهایت باعث سیروز کبدی برگشت‌ناپذیر می‌شود. سیروز کبدی در زنان سریع‌تر پیشرفت می‌کند. زیاده‌روی در مصرف الکل به دیواره معده نیز آسیب می‌رساند (گاستریت). در این حالت پانکراس نیز درگیر می‌شود که باعث استفراغ و درد در قسمت فوقانی شکم خواهد شد. این درد به پشت انتشار می‌یابد. در سیستم قلبی - عروقی مصرف مزمن الکل باعث کاردیومیوپاتی و نارسایی قلب می‌شود. افزایش فشارخون در میان مصرف‌کنندگان و افراد وابسته به الکل بیشتر از افراد غیرالکلی اتفاق می‌افتد. الکل روی سیستم غدد داخلی هم تاثیرگذار است. مصرف حاد آن به کاهش قندخون و مصرف مزمن آن به افزایش قندخون می‌انجامد.

● مادران الکلی، فرزندان زشت

در زنان باردار، مصرف الکل می‌تواند باعث نشانگان جنین الکلی شود که همراه با تظاهرات سه‌گانه بدریختی صورت، کمبود رشد پیش و پس از تولد و عملکرد بد سیستم عصبی مرکزی است. در درگیری سیستم عصبی، ضریب هوشی تا حدود ۶۰ تا ۶۵ درصد کاهش می‌یابد. عوارضی مانند بدریختی صورت در نوجوانی تا حدودی برطرف می‌شود اما عوارض دیگر مانند رفتارهای ناسازگار و قضاوت ضعیف، گیجی و اشکال در کسب مهارت‌های اجتماعی باقی می‌ماند. الکل تاثیرات عمیقی بر وضعیت عاطفی و عملکرد شناختی دارد. این آثار هم در مصرف معمول و هم مزمن الکل در افراد الکلی دیده می‌شود. آثار سوءمصرف‌ الکل در عملکرد شناختی عبارتند از: اختلال در مهارت‌های ادراکی- حرکتی، عملکرد بینایی ـ فضایی، توان تفکر انتزاعی و مهارت حل مساله و فرایند یادگیری و به خاطر سپردن. بسیاری از مصرف‌کنندگان به‌ویژه آنها که مصرف بالایی دارند، از الکل به عنوان ابزاری برای تخفیف ناراحتی‌های عاطفی و اضطرابی خود استفاده می‌کنند. اگرچه علایم افسردگی در مبتلایان به اختلال مصرف الکل شایع است، اما علایم معمولا پس از دوره‌ای کوتاه با قطع مصرف آن بهبود می‌یابد. خودکشی پیامد وخیم هم اختلال مصرف الکل و هم افسردگی است. افراد الکلی‌ مبتلا به افسردگی معمولا به‌طور تکانه‌ای و بدون اندیشیدن تصمیم به خودکشی می‌گیرند و در این مورد اقدام می‌کنند. اقدام به خودکشی در میان الکلی‌ها شایع است و ۲۱ درصد مردان و ۴۱ درصد زنان الکلی دست‌کم یک بار در طول عمرشان دست به خودکشی زده‌اند. مصرف‌کنندگان الکل دلیل مصرف خود را معمولا راهی برای کنار آمدن با استرس، اجتماعی‌ترشدن، تقویت اعتمادبه‌نفس در جمع و لذت بیان می‌کنند. معلوم شده است که هرچه انتظارات مثبت فرد از مصرف الکل بیشتر باشد، احتمال وابستگی او به الکل بیشتر خواهد شد.

● آثار الکل در روابط بین فردی و اجتماعی

در الکلی‌ها عملکرد لوب‌های پره‌فرونتال مغز (مناطقی که قضاوت، رفتار و رعایت محدودیت‌های اجتماعی در آنها شکل می‌گیرد) کاهش می‌یابد، به همین دلیل به‌نظر می‌رسد اختلال در عملکرد اجتماعی، رفتار تکانه‌ای و بدون فکر و کاهش بصیرت در الکلی‌ها ناشی از اثر سمی مستقیم الکل بر مغز است. معمولا زیاده‌روی در مصرف الکل همراه با سوءعملکرد خانوادگی و خشونت خانگی است و به‌نظر می‌رسد ارتباط میان تجربه خشونت در دوران کودکی با مصرف الکل و مواد در سال‌های بعدی وجود دارد. در ۵۴ درصد موارد دیگرکشی ناشی از خشونت خانگی، ردپایی از الکل و مصرف مواد دیده می‌شود. در آمریکا نیز ۴۰ تا ۵۰ درصد مرگ و میرهای رانندگی، ۲۵ تا ۳۵ درصد آسیب‌های غیرکشنده رانندگی و نزدیک به ۶۴ درصد آتش‌سوزی‌ها و سوختگی‌ها مربوط به مصرف الکل است.

مصرف الکل آثار زیانباری در عملکرد شغلی افراد دارد و مصرف آن به آسیب‌های شغلی منجر می‌شود. به‌طور کلی مصرف انواع مواد و الکل، ارتباط مهمی با رفتار خشونت‌بار مجرمانه دارد. در آمریکا ۵۰ درصد جرم‌های خشونت‌بار با مصرف الکل همراه بوده است. به نظر می‌رسد درمان اختلال مصرف الکل زندانیان جرایم خشونت‌بار، می‌تواند بر کاهش وقوع خشونت آنها پس از آزادی، تاثیر مهمی داشته باشد.

دکتر امیرهوشنگ باقری

متخصص اعصاب و روان