تحصیل زیر سقف مدارس ناامن

نگاهی به نظام آموزشی در آستانه سال تحصیلی

با نزدیک شدن به آغاز سال تحصیلی جدید خانواده‌های ایرانی در تدارک فراهم آوردن امکانات لا‌زم برای دانش‌آموزان خود هستند. چنین است که مدرسه به بخشی از دغدغه‌های خانواده‌ها تبدیل می‌شود. دغدغه‌ای که تا هفته‌های آغازین مهرماه همچنان ادامه دارد. از یافتن مدرسه مناسب گرفته تا فراهم آوردن کیف و کفش و لوازم‌التحریر و دیگر امکانات آموزشی مورد نیاز همه و همه بخشی از این دغدغه است. لزوم فراهم کردن این امکانات پای برنامه‌ریزی برای تصمیم‌گیری بهتر را نیز به میان می‌کشد. با این حال همه این موضوعات نکاتی است که در ارتباط با وظایف خانواده‌ها در قبال فرزندان‌شان واجد اهمیت تلقی می‌شود. بخش دیگری از دغدغه‌های مربوط به بازگشایی مدارس به نظام آموزشی ما باز می‌گردد. سیستمی که قرار است کودکان و نوجوانان با استفاده از برنامه‌های آن دانش یاد گرفته و برای فردای زندگی آمادگی لا‌زم را کسب کنند. سیستمی که بنا به گفته آمار در همین سال جدید یک میلیون و ۲۰۰ هزار نوآموز دیگر به آن وارد می‌شود.

● نوستالژی

برای هر یک از ما که سال‌ها پیش مدرسه و کلا‌س درس را به پایان برده و اکنون آن محیط را با همه خوبی و بدی‌هایش به بخشی از خاطرات خود تبدیل کرده‌ایم، نزدیک شدن به ماه مهر و فصل کلا‌س و درس همواره واجد ویژگی‌های خاصی است. تجربه گذر از تابستان و پشت سر گذاشتن روز‌های تعطیلا‌ت آنقدر با سرعت طی می‌شد که نزدیک شدن سال تحصیلی جدید را فراموش می‌کردیم. اینگونه بود که همواره احساس می‌کردیم مدرسه با فرصت و فراغت به خانه نمی‌آید. انگار همیشه با عجله می‌آمد. همین که چشم باز می‌کردیم، می‌آمد. اجازه خرید لباس به ما نمی‌داد و فرصت بازخوانی مطالب سال گذشته را از ما می‌گرفت. ما البته هیچ موقع فرصتی برای بازخوانی نداشتیم. مدرسه اما تازگی هر ساله بود؛ نوعی تنوع در بی‌تنوعی روزگار. این تنوع بعد از گذشت چند روز البته به کسالت تبدیل می‌شد. آن روزهای کشدار، آن بعدازظهرهای خلوت و غمگین و عبوس؛ مشق‌های ننوشته، تکالیف جا مانده، معلم ریاضی و ادبیات و ورزش و... . مدرسه فرصت بازاندیشی دانسته‌ها نبود، تجمع اندیشه هم نبود بلکه نوعی روزمرگی روزانه در گذر زمان بود. بهانه‌هایی که برای دوری جستن از مدرسه مورد استفاده قرار می‌گرفت همواره شکلی کلیشه‌ای داشت. یا مادر مریض می‌شد یا پدر عزم مسافرت می‌کرد. ما دروغ می‌گفتیم. دروغ بازی زبانی ما بود. معلم در کلا‌س برفراز می‌ایستاد. آنقدر که پر هیبتش حتی در کوچه‌های خیلی دورتر از مدرسه نیز ما را می‌لرزاند. ما از جلوی خانه معلم رد نمی‌شدیم. ما ثمره آموزشی ناقص بودیم که در حرکت کمال‌خواهانه‌اش از ما طفلی می‌ساخت مطیع، رام و سربه زیر. ما اما رام نمی‌شدیم، مطیع نبودیم و سر به زیری نیاموختیم.

زنگ آخر شادمانه‌ترین پیام تحصیلی بود. انگار آزادی خود را دوباره به دست می‌آوردیم، این را می‌شد از هجوم دیوانه‌وار بچه‌های مدرسه به سمت در خروج فهمید. کلا‌س درس، حیاط مدرسه، آقای معلم، چوب، درس املا‌، انشا؛ این انشای لعنتی که همیشه در پی بازکاوی مفهوم علم و ثروت سرگردان می‌ماند و دائما می‌خواست بداند ما نصیحت نیاموزان روزگار، تابستان را چگونه گذراندیم. با اینکه معلم می‌دانست ما تابستان خود را چگونه در بطالت گذرانده‌ایم، باز هم همان سوژه تکراری را مطرح می‌کرد تا جست‌وجو در مفاهیم تازه از همان ابتدا به امری ناتمام تبدیل شود.

راز شکل‌گیری بخشی از خصایص و رفتارهای ما در کنش اجتماعی‌مان را باید در مدرسه جست‌وجو کرد. مدرسه آن خاطره ازلی همیشگی ماست. معلم‌هایی داشتیم که با لحظه لحظه حضورشان زندگی می‌کردیم و عاشقی می‌آموختیم. آنها که هنوز هم بر همه فرصت‌های با شکوه زندگی‌مان سایه گسترده‌اند یا آنهایی که چوب آموزش‌شان هیچ نشانی از زمزمه محبت نداشت. راز بی‌علا‌قگی نسبت به برخی دروس و علا‌قه به دروس دیگر را در میان بسیاری از ما می‌توان در همان روز‌های مدرسه و چگونگی برخورد معلمان با شاگردان فهمید.

مدرسه با همه فراز و فرود‌هایش که سپری شده اینک در بخشی از خاطرات ما جای گرفته است. چنین است که با نزدیک شدن به ماه مهر به ناگاه بخشی از آن خاطرات در ما زنده می‌شود. این موضوع برای کودکان و نوجوانانی که قرار است با آغاز مهر ماه سر کلا‌س درس حاضر شوند اما به گونه‌ای دیگر است. عده‌ای به شوق یادگیری برای حضور دوباره در مدرسه لحظه‌شماری می‌کنند. عده‌ای دیگر ملول از سپری شدن تعطیلا‌ت تابستان علا‌قه چندانی به آغاز فصل تحصیلی نشان نمی‌دهند. با این حال هر دو گروه یادشده در نهایت با آغاز سال وارد کلا‌س درس شده تا سال تحصیلی دیگری را سپری کنند. آنچه در این میان از اهمیت برخوردار است توانایی سیستم آموزشی برای دانش‌افزایی این دانش‌آموزان است. اینجاست که نگاهی به ظرفیت‌ها، امکانات، نقاط ضعف و قوت‌های این سیستم در آستانه سال تحصیلی جدید اهمیت پیدا می‌کند.

● دغدغه‌ها

یکی از موضوعاتی که همواره در بحث آموزش و پرورش مورد توجه بوده ظرفیت مدارس برای جذب دانش‌آموزان است. نیم نگاهی به ظرفیت مذکور با استناد به آخرین وضعیت فضاهای آموزشی کشور در سال تحصیلی جدید و با احتساب فضاهای آموزشی دولتی و غیردولتی، نشان می‌دهد که در مجموع در سال تحصیلی جدید بیش از ۱۸۵ هزار و ۷۰۴ مدرسه پذیرای بیش از ۱۴ میلیون و ۲۷۰ هزار دانش‌آموز خواهند بود. ‌

به گزارش ایسنا در سال تحصیلی جدید، ۱۶۹ هزار و ۹۰۴ مدرسه دولتی با احتساب ۳ هزار و ۶۶ مدرسه افتتاحی دولتی جدید، پذیرای بیش از ۱۳ میلیون و ۱۲۵ هزار و ۷۰۰ دانش‌آموز خواهند بود که البته با احتساب تعداد مدارس دایر کشور، شمار کلی مدارس دولتی به ۱۹۳ هزار و ۲۵۹ باب می‌رسد. علا‌وه بر این در سال تحصیلی ۸۸-۸۷ در مجموع، دانش‌آموزان شاغل به تحصیل در مدارس دولتی کشور در ۳۷۴ هزار و ۸۰۱ کلا‌س درس مدارس کالبدی با احتساب ۱۴ هزار و ۱۰۴ کلا‌س درس جدید افتتاحی و در مجموع در ۵۰۴ هزار و ۹۵۷ کلا‌س درس دایر جای خواهند گرفت. ‌

در این میان تفاوت در تعداد مدارس کالبدی یعنی شمار مدارس کالبدی با تعداد مدارس دایر نیز از آنجا ناشی می‌شود که طبق آخرین آمار، ۲۶ هزار و ۳۷۱ مدرسه دو نوبته هستند و به عبارتی، ۳۴۴ هزار و ۲۶۰ کلا‌س درس در دو نوبت برگزار می‌شود که در مجموع، بیش از سه میلیون و ۵۸۵ هزار دانش‌آموز در مدارس دو نوبته مشغول به تحصیل خواهند شد. ‌

بنابر این گزارش سال تحصیلی جدید با ۵ هزار و ۷۵۴ باب مدرسه استیجاری از مجموع تعداد کل مدارس کشور آغاز می‌شود که با احتساب این آمار، ۱۶۴ هزار و ۱۵۰ مدرسه کشور ملکی هستند. ‌

گفتنی است، در کنار مدارس دولتی، بیش از ۱۵ هزار و ۸۰۰ مدرسه غیردولتی نیز در کشور وجود دارد که بیش از یک میلیون و ۱۵۰ هزار دانش‌آموز در این مدارس تحت پوشش قرار خواهند گرفت.

این آمار که از طریق خبر‌گزاری‌ها منتشر شده تصویری دقیق از تعداد مراکز آموزشی در اختیار ما می‌گذارد؛ مدارسی که قرار است حجم انبوه دانش‌آموزان را در دل خود جای داده تا یک سال دیگر از سال‌های آموزشی‌شان سپری شود. این در حالی است که هنوز هم موضوعات بسیاری درباره کیفیت آموزش در همه این مدارس مطرح می‌شود. در کنار آموزش یکی دیگر از نکات مورد توجه بحث ایمنی و سلا‌مت دانش‌آموزان در این مدارس است که باید حتما مورد توجه قرار گیرد. ‌

مهندس <میرمسیح مسلحی عقیلی> مسوول طرح استقرار سیستم مدیریت در مدارس کشور وزارت بهداشت با این توضیح که کسب تک‌ستاره سبز جز به معنای دارا بودن حداقل‌های ایمنی و سلا‌مت در مدارس نیست، می‌گوید: <از ۱۵۰ مدرسه‌ای که از مدارس غیرانتفاعی، دولتی و مناطق محروم و برخوردار در شهرها انتخاب شده بودند هیچ یک موفق به کسب تک‌ستاره سبز نشدند. ‌

وی با بیان اینکه این مدارس فاقد راه‌های خروج اضطراری در مواقع اورژانسی بودند، می‌افزاید: <از این رو براساس هماهنگی به عمل آمده با سازمان نوسازی، توسعه و تجهیزات مدارس وزارت آموزش و پرورش مقرر شد که در مسائل تیپ مدارس تغییرات اساسی حاصل شود.> وی با ذکر اینکه هم‌اکنون بازنگری در نقشه‌های مدارس در دستور کار قرار دارد، می‌گوید: <با استقرار این سیستم مدیریتی امتیازهایی برای دارا بودن و حفظ استانداردها لحاظ می‌شود.> مسوول طرح استقرار مدیریت در مدارس کشور وزارت بهداشت رسالت اصلی این وزارتخانه را حفظ و ارتقای سطح سلا‌مت کل جامعه بالا‌حض دانش‌آموزان، این آینده‌سازان کشور برشمرده و می‌افزاید: <دانش‌آموزان و مدارس پایه‌ای‌ترین ارگان اجتماع به شمار می‌روند از این رو مدل استقرار سیستم مدیریت برای مدارس با هدف رتبه‌دار کردن طراحی و اجرا شد.> ‌

مهندس <میرمسیح مسلمی عقیلی> پیش از این در گفت‌وگویی دیگر با <ایسنا> با بیان اینکه نبود راه خروجی اضطراری به نقشه اولیه مدارس برمی‌گردد، گفته بود: <از این رو مذاکراتی با وزارت آموزش و پرورش و سازمان نوسازی توسعه و تجهیزات مدارس صورت گرفته است.> ‌

مسوول طرح استقرار سیستم مدیریت مدارس وزارت بهداشت با اشاره به اهمیت مدارس به عنوان پایه‌ای‌ترین ارگان گفت: <از علل استقرار سیستم مدیریت مدارس نهادینه کردن مقوله سلا‌مت در مدارس و ساختارسازی و سیاستگذاری در هر مدرسه است که با ممیزی‌های داخلی و خارجی انجام می‌شود. از دیگر اهداف این طرح حفظ و نگهداری استانداردهای کسب شده است.> ‌

مسوول طرح استقرار مدیریت مدارس وزارت بهداشت در این گفت‌وگو با بیان اینکه در این طرح از مشارکت دانش‌آموزان با هدف فرهنگ‌سازی بهره‌مند می‌شویم، افزود: <بدین ترتیب دانش‌آموزان در ممیزی داخلی، حل و فصل مشکلا‌ت مدارس سهیم خواهند بود.> مسلمی عقیلی با اعتقاد به اینکه با استقرار نظام رتبه‌بندی مدارس، فضای مناسب رقابتی ایجاد خواهد شد، گفت: <می‌کوشیم همانطور که والدین نسبت به کیفیت آموزش مدارس حساسیت دارند از این طریق نسبت به سطح ایمن و سلا‌مت مدارس نیز حساس شوند.> ‌

با نگاهی به سیستم آموزشی و چالش‌های پیش‌روی آن می‌توان به نکات متعددی از این چالش‌ها اشاره کرد. فاصله برنامه‌ها با رویکرد‌های نوین، وضعیت معیشتی معلمان و تاثیر آن بر آموزش درست، کیفیت مدارس و موضوع ایمنی چنین ساختمان‌هایی و... همه بخشی از دغدغه‌های کنونی مربوط به نظام آموزشی هستند؛ دغدغه‌هایی که هنوز هم وجود دارد و در بسیاری از مواقع در لا‌به‌لا‌ی شعار‌ها محو شده‌اند تا روزی دیگر از نو سر برآورده در کانون توجه قرار گیرند. در کنار این موضوعات یکی از نکات مورد توجه نیز که کمتر به آن اشاره می‌شود نقش والدین در آموزش و پرورش درست فرزندان خویش است؛ موضوعی که نتایج تحقیقات صورت گرفته در دنیا به نکات خاصی درباره آن اشاره می‌کند.

این تحقیقات نشان می‌دهد که بسیاری از والدین تصور می‌کنند با فرستادن فرزندان به مدرسه بقیه امور به عهده معلمان است در صورتی که وظیفه آموزش نظم و انضباط به عهده خودشان است. ‌

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از بی‌بی‌سی، بررسی‌ها نشان می‌دهد که کمتر از نیمی از والدین اعتقاد دارند یکی از مشکلا‌ت مدارس ایجاد نظم و انضباط است در حالی که بیش از دو سوم آموزگاران بی‌نظمی دانش‌آموزان را از مشکلا‌ت و موانع تدریس می‌دانند. ‌

گزارش‌های حاصله از مدارس به ویژه در پایه ابتدایی حاکی از آن است که والدین تصور می‌کنند آموزش نظم و انضباط به فرزندان‌شان از وظایف معلم و معاونان مدارس است در صورتی که معلمان معتقدند این آموزش‌ها و آمادگی فرزندان برای حضور موثر در کلا‌س درس باید قبل از ورود به مدرسه در منزل آموزش داده شود تا معلم بیشتر وقت خود را به جای تعلیم ریاضی و علوم و ادبیات صرف آموزش موارد ابتدایی رفتاری نکند.

مشکل اصلی در اینجاست که برخی از والدین با آگاهی از این موضوع مسوولیت آموزشی خود را در منزل به خوبی انجام می‌دهند اما از آنجا که برخی دیگر این کار را به طور کامل به مدرسه محول می‌کنند در بین دانش‌آموزان دودستگی ایجاد شده و برخی از دانش‌آموزان خوب نیز با احساس وضع بی‌ثبات رفتارهای نامناسبی از خود بروز می‌دهند. ‌

به نظر می‌رسد اگر گزارش‌های تحصیلی و رفتاری دانش‌آموزان میان والدین و معلمان مدرسه به طور زیربنایی تهیه شود با افزایش این ارتباط و آگاهی از عملکرد دانش‌آموزان تعامل این دو گروه نیز هماهنگ‌تر خواهد شد

داوود پنهانی