انصاف؛ خُلق نیکان

حضرت علی(ع) درباره آیه «ان الله یامر بالعدل و الاحسان» (نحل:۹۰) فرمودند: «عدل، انصاف دادن است و احسان، دست بخشش گشودن». همچنین از ایشان روایت شده است: «دایره حق در مقام توصیف و تعریف از هر چیز گسترده‌تر است، اما هنگام عمل (یعنی ادای حق) از هر چیز تنگ‌تر و محدودتر است».

حضرت علی(ع) درباره آیه «ان الله یامر بالعدل و الاحسان» (نحل:۹۰) فرمودند: «عدل، انصاف دادن است و احسان، دست بخشش گشودن». همچنین از ایشان روایت شده است: «دایره حق در مقام توصیف و تعریف از هر چیز گسترده‌تر است، اما هنگام عمل (یعنی ادای حق) از هر چیز تنگ‌تر و محدودتر است». منظور حضرت آن است که بسیاری از مردم، حق را خوب توصیف می‌کنند اما در مقام عمل، هنگامی که خود را در تنگنا می‌بینند، به آسانی حاضر نیستند به حق عمل کرده و حق را به حق دار بسپارند. بی‌گمان این افراد از خلق نیکوی انصاف به‌دورند و مطابق مفهوم روایت نبوی فوق، از ایمان حقیقی برخوردار نیستند. رعایت انصاف به‌قدری دارای اهمیت است که امیرالمومنین(ع) در فرمان خود به مالک اشتر، عدم رعایت انصاف را، ظلم به بندگان خدا دانسته و می‌فرماید: «نسبت به خدا و بندگانش انصاف را از دست مده و نسبت به اطرافیان و خانواده و زیردستانت انصاف داشته باش، که اگر انصاف پیشه خود نسازی، ستم کرده‌ای و کسی که به بندگان خدا ستم کند خدا دشمن اوست و کسی که خدا دشمن او باشد دلیلش را باطل می‌سازد (عذرش را نمی‌پذیرد) و چنین شخصی با خدا در جنگ است، مگر آنکه دست از ستم بردارد و توبه کند».

در بیان پیشوایان دین، رعایت انصاف مایه «عزتمندی انسان»؛ «افزایش دوستان»؛ «الفت دلها»؛ «دوام روابط و پیوندها» و «موجب خیر و سعادت انسان» دانسته شده است. رعایت انصاف مقتضی آن است که انسان آنچه را برای خود می‌پسندد برای دیگران نیز بخواهد و آنچه را برای خود نمی‌پسندد، برای دیگران نیز نپسندد. امام علی(ع) در وصیت خود به امام حسن مجتبی(ع) درباره رعایت انصاف، فرمودند: «پسرم، نفس خود را مابین خویشتن و مردم، میزان قرار بده، پس دوست بدار بر دیگری آنچه را که برای خود دوست داری و آنچه که برای تو ناملایم و ناگوار است، بر دیگران نیز کراهت بار تلقـی کن. ظلم مکن چنانکه نمـی‌‌خواهـی ظلمـی به تو برسد و نیکویـی کن همانگونه که دوست داری به تو نیکویـی شود و زشت بشمار از خویشتن آنچه را که از دیگران زشت مـی‌شماری».