ایران در صحنه اوپک

ایران و چهار کشور دیگر تولید کننده نفت در سال ۱۹۶۰ سازمان اوپک را تأسیس کردند هدف از ایجاد اوپک, اعمال حاکمیت ملی بر منابع نفت پس از ملی کردن صنایع نفت, تأمین دراز مدت عرضه نفت به بازار بین المللی و حفظ منافع تولیدکنندگان از طریق به كارگیری سیاست های واحد و در نتیجه کاهش رقابت میان اعضا بود به دلیل نقش مؤثر ایران در تأسیس این سازمان, نخستین دبیرکل آن از ایران انتخاب شد

ایران و چهار کشور دیگر تولید کننده نفت در سال ۱۹۶۰ سازمان اوپک را تأسیس کردند. هدف از ایجاد اوپک، اعمال حاکمیت ملی بر منابع نفت پس از ملی کردن صنایع نفت، تأمین دراز مدت عرضه نفت به بازار بین المللی و حفظ منافع تولیدکنندگان از طریق به كارگیری سیاست های واحد و در نتیجه کاهش رقابت میان اعضا بود. به دلیل نقش مؤثر ایران در تأسیس این سازمان، نخستین دبیرکل آن از ایران انتخاب شد.

با توجه به رقابت میان اعضای اوپک (اجماع) قابل اجرا خواهند بود. در همین حال، هر چه عضوی قدرت تولید نفت بیشتر و ظرفیت خالی افزون تر داشته باشد، بر تصمیم های اوپک بیشتر تأثیر گذار است. برای تضمین امنیت عرضه نفت باید برای تولید نفت به میزان کافی سرمایه گذاری بشود تا بازار با کمبود عرضه روبه رو نشود؛ از این رو قیمت نفت باید در سطحی باشد که درآمد کافی برای کشورهای عضو اوپک ایجاد کند، به گونه ای که آنها علاوه بر توان اجرای پروژه های اولویت دار زیربنایی، سرمایه لازم برای توسعه میدان های نفتی را نیز در اختیار داشته باشند. درآمد بهینه برای اعضای اوپک به دو عامل قیمت نفت و سهم بازار مرتبط است. افزایش هم زمان هر دو مطلوب ترین حالت است.از آغاز تأسیس اوپک، آمریکا و بیشتر کشورهای غربی به مخالفت با آن پرداختند و در همین حال، به دلیل نفوذ در نظام حکومتی بعضی از اعضای قدرتمند اوپک، نظرهای خود را در مورد پایین نگه داشتن قیمت نفت از طریق آنها القا کردند. از سوی دیگر، وجود بازیگران متعدد در صحنه بین المللی بازار نفت، آمار تولید و مصرف غلط یا ناقص تولید کنندگان یا مصرف کنندگان، پیش بینی های متناقض سازمان های مختلف، نگاه سیاسی- امنیتی به موضوع و سرانجام نفوذ سیاسی قدرت های بزرگ سبب شدند تا اوپک در زمینه حفظ منافع اعضای خود توفیقی نداشته باشد. کشورهای صنعتی با تهدید جانشینی انرژی های نوین، در صورت افزایش قیمت نفت، سال ها سیاست محافظه کارانه ای را بر اوپک حاکم کردند، حتی تا چندی قبل که قیمت نفت حدود ۱۰ تا ۱۲ دلار بود، آنها ادعا می کردند چنانچه قیمت نفت یک دلار اضافه شود، رشد اقتصاد جهانی حدود ۳/۰ درصد کاهش خواهد یافت و در نتیجه تقاضا برای نفت کم می شود و سهم اوپک در بازار جهانی نفت كاهش می یابد. به عکس، پیش تر این کشورها اعلام کرده اند که اقتصاد جهانی قابلیت تحمل قیمت نفت تا ۵۰ دلار را دارد.به هر حال، با آن که وجود اوپک قطعاً بهتر از نبود آن بوده است، ولی به دلایل ذکر شده، متأسفانه تاکنون جز در دوران کوتاه مدت اخیر، بیشتر اوقات در دستیابی به هدف های خود موفق نبوده است. با وجود این، هیچ گاه غربی ها از تبلیغ برضد اوپک دست برنداشته و همواره آن را به عنوان کارتلی که برای کسب سود بیشتر اعضای خود و علیه منافع جامعه جهانی تلاش می کند، معرفی کرده اند.در راستای سیاست فوق، دولت نو محافظه کار آمریکا برنامه هایی را برای اضمحلال، تضعیف و بی اثرسازی اوپک، همچنین ایجاد بی ثباتی در بعضی کشورهای عضور آن تدارک دیده است. نوشته ها و سخنان نظریه پردازان و نویسندگان نومحافظه کار، پر از اتهام ها به اوپک است تا با ساختن چهره ای مخوف از آن در سطح بین المللی، به خصوص در زمان افزایش قیمت نفت، زمینه را برای از هم پاشیدن اوپک آماده کنند. برای مثال آنها اوپک را سازمان مفسدی معرفی می کنند که در پی افزایش قیمت نفت است تا درآمد اعضای خود را که بیشتر حامی تروریست ها هستند، بالا ببرد! با این چهره سازی از اوپک، نومحافظه کاران، زمینه را برای اجرای برنامه های از پیش طراحی شده ای، چون حمله نظامی به برخی کشورها و اشغال میدان های نفتی آنها و یا ایجاد بی ثباتی در کشورهای نفت خیز برای پیاده کردن دموکراسی مورد نظرشان فراهم می کنند.در چنین شرایطی، نقش دبیرکل اوپک می تواند تعیین کننده باشد. براساس اساسنامه اوپک، دبیرکل اداره کننده دبیرخانه اوپک، سخنگو و رابط میان کشورهاست. ولی در شرایط امروز، برای نجات اوپک، دبیرکل باید شناخت سیاسی و اقتصادی داشته باشد و بتواند با شجاعت با خطرهایی که اوپک و کشورهای عضو آن را تهدید می کند، مقابله و با دیدگاه روشن نسبت به آینده اوپک طرح های لازم را برای حفظ اوپک از تهدیدهای احتمالی و هدایت آن به سوی وضعیت مطلوب ارائه کند. او باید بتواند با دیپلماسی قوی وفعال، چهره غیرواقعی ترسیم شده از اوپک در سطح جهانی را اصلاح و افکار عمومی جهان را نسبت به نقش واقعی اوپک آشنا سازد و امکانات سازمانی اوپک را برای بیان ضرورت وجود این سازمان برای تضمین امنیت عرضه انرژی به میزان مورد نیاز، بسیج کند. اوپک باید در این شرایط حساس از جو ضد جنگ و نگرانی فزاینده جهان در مورد امنیت انرژی، استفاده و به دفاع از جایگاه خود به عنوان نهادی مسئول و پاسخگو در مقابل نگرانی مصرف کننده در بحث امنیت انرژی اقدام کند. تقویت صندوق اوپک به منظور کمک به کشورهای ضعیفی که در اثر بالا رفتن قیمت نفت صدمه جدی می بینند، از جمله اقدام های بشر دوستانه ای است که می تواند به ترسیم چهره ای مثبت تر از اوپک در سطح جهانی کمک کند.

---