کوشک احمد شاهی بنایی با سابقه ای مبهم

در میان بناها و کاخ های تاریخی باغ نیاوران نی آوران کوشک کوچکی قرار دارد که از آن به نام کوشک احمد شاهی نام می برند

در میان بناها و کاخ‌‌های تاریخی باغ نیاوران (نی‌آوران) کوشک کوچکی قرار دارد که از آن به نام کوشک احمد‌شاهی نام می‌برند. کوشک در اصطلاح به بنایی گفته می‌شود که در میان باغ قرار گرفته و از داخل بنا به چهار‌طرف منظر دارد. این بنا با مساحتی بالغ بر ۸۰۰ متر دو طبقه دارد و متعلق به اواخر دوره قاجاریه است. به گفته‌ راهنمای این طرح، این بنا سابقه‌ای ۱۰۵ ساله دارد. ورودی بنا در ضلع جنوبی ساختمان قرار دارد که به‌وسیله چندین پله از کنار حوض بیضی شکل پوشیده از کاشی به کوشک منتهی می‌شود.

● تاریخ کوشک در سایه‌ای از ابهامات

این ساختمان کوچک طی حیات کوتاه‌مدت خود شاهد ساکنان متفاوتی از نسل‌های گوناگون بوده است. حتی با وجود اسناد و متون به دست‌آمده از دوره قاجاریه، تاریخ دقیق شکل‌گیری و احداث این بنا در باغ قدیمی شمال تهران به درستی مشخص نیست، فقط از نوع معماری و شیوه ساخت آن معماران معتقدند این ساختمان باید متعلق به اواخر دوره قاجاریه باشد. گفته می‌شود این بنا را احمدشاه برای یکی از زنان محبوب خود که تبار گرجی داشته در اراضی نیاوران ساخته است، اما برخی تحقیقات، نشان از آن دارد که احمد شاه اصلا همسری با تبار گرجی نداشته است.

این کوشک در زمان آغاز سلطنت پهلوی‌اول چندان مورد توجه قرار نگرفت و متروک شد ولی با بازسازی کاخ صاحبقرانیه (کاخ دیگری در نیاوران) برای برگزاری مراسم ازدواج محمدرضا پهلوی و فوزیه (همسر اول) این کوشک جهت استقرار کوتاه مدت آنان در نظر گرفته شد، گرچه تا امروز مشخص نیست که این بنا واقعا در آن دوره برای چه منظوری مورد استفاده قرار گرفته است. پس از این تاریخ، ساختمان کوشک به تناوب گاه متروک و زمانی نیز محل اقامت پرسنل نظامی رده بالا قرار می‌گرفت.

در اوایل دهه ۴۰، محمدرضا پهلوی که تصمیم به ساخت کاخ نیاوران جهت اقامت خود و خانواده‌اش می‌گیرد این بنا را طبق برخی از گزارش‌های شفاهی، به‌عنوان دفتر اداری خود برمی‌گزیند اما از میانه‌های دهه ۴۰ تا زمان وقوع انقلاب اسلامی، این ساختمان به‌عنوان محل اقامت پهلوی سوم یعنی ولیعهد و برگزاری مهمانی‌های خانوادگی مورد استفاده قرار گرفت که در این زمان دکوراسیون داخلی بنا توسط طراحان فرانسوی تغییر می‌یابد. این بنا پس از پیروزی انقلاب اسلامی به‌صورت انبار دربسته باقی‌ماند تا اینکه سرانجام در سال ۱۳۷۹ به عنوان موزه‌ای با نام کوشک احمد‌شاهی و محل اقامت رضا پهلوی گشایش یافت که بعد از مدتی کوتاه مورد مرمت و بازسازی از لحاظ تاسیسات الکتریکی و مکانیکی قرار گرفت و سرانجام در اردیبهشت ۸۴ بازگشایی شد که تا به امروز پابرجاست. این کوشک زیبا که شاهد وداع آخرین شاه قاجاریه با سلطنت بوده است ابهامات فراوانی را با خود به دوش می‌کشد و جای تعجب است که چرا در هیچ متون و اسناد باقیمانده از دوران قاجاریه هیچ اشاره‌ای به این بنا نشده است.

● تالارهای کوشک احمد شاهی

طبقه همکف این عمارت شامل یک هال با حوضی از جنس مرمر است که در مرکز سالن قرار دارد و توسط شش اتاق و دو راهرو محصور شده که در اطراف سالن کتابخانه، کتب ولیعهد به چشم می‌خورد. اتاق‌های سمت چپ این سالن متعلق به رضا پهلوی است که با عکس‌ها و پوسترهای فوتبالی و اولین پرواز اختصاصی‌اش، دیوارها را پر کرده است. همچنین از آثار با ارزشمند آن کلکسیون شخصی رضا پهلوی است که شامل اشیا و سنگ‌های معدنی مورد علاقه‌اش بوده که شاخص‌ترین سنگ این مجموعه، قطعه شهاب‌سنگی از کره ماه است که توسط ریچارد نیکسون، رییس‌جمهور سابق ایالات متحده به وی اهدا شده است و اتاق‌های سمت راست آن مربوط به آجودان ولیعهد و اتاق غذاخوری است و همچنین هیچ اثری از اتاق‌های سرویس بهداشتی و آشپزخانه کوشک به جا نمانده و از آن مکان به عنوان نمایشگاه‌های موقتی اسناد قاجاریه استفاده می‌شود.

طبقه دوم عمارت نیز شامل یک سالن مرکزی و ایوان سرتاسری چهارطرفه است که در هر چهار طرف سالن، ادوات موسیقی به چشم می‌خورد. دورتادور ایوان کوشک را شش ستون با مربع‌های قطور شکل با نمای آجری بدنه و ۲۶ ستون مدور با نمای گچی فرا گرفته است که نقش شیر و خورشید گچبری شده بر پیشانی دیواره ضلع شمالی ایوان بسیار قابل توجه است. این طبقه در زمان پهلوی دوم جهت میهمانی‌های خصوصی و خانوادگی مورد استفاده قرار می‌گرفته‌ است این سالن برای بازدیدکنندگان فقط در دو روز هفته یکشنبه و سه‌شنبه باز است.

زهراخالقی‌صفا