کارهای مردانه جذابیت ندارد

نگاهی به نقش زنان در سینمای ایران

دنیای امروز سرشار از انواع اطلاعات،‌آمار و ارقام دقیق با گزارش‌های رنگارنگ همه حاکی از آن است که انسان این عصر برای حفظ ارزش‌ها و هنجارهای خویش به هر چیزی چنگ می‌زند و تلاش برای اثبات را بیش از پیش افزون می‌کند.

در این میان «هنر» و مخصوصا «رسانه سینما» مسوولیت سنگینی به دوش می‌کشد. سینما علاوه بر ایجاد لحظات سرگرمی و مفرح برای مخاطب حکم یک اطلاع‌رسان دارد، آیا هنر سینما در ایران می‌تواند این نقش را عملی کند؟ برابری حقوق زن و مرد یا توانایی‌های همسوی زنان با مردان مدتی است که موضوع مورد بحث سینمای ایران است و این را اکران فیلم‌های نوروزی تایید خواهد کرد.

بی‌توجه به اینکه «واقعا یک زن ایرانی را شناخته‌اید که براساس آن فیلمی با محوریت زن می‌سازید؟» آیا هر زنی که در یک فیلم ایرانی می‌تواند چرخ پنچر ماشین خود را در اتوبان تعویض کند صرف یک زن قوی و محکم است؟ یا زنی که در سمت یک رئیس یا یک مهندس به زیردستان خود پرخاش می‌کند یک زن موفق است؟

محمود صباحی جامعه‌شناس «زن را پیشه مرد» دانستن را یک توهین به ذات زنانه می‌داند. او در پاسخ به اینکه چرا در سینمای فعلی ایران شخصیت‌های محوری غالبا زن هستند گفت: آنچه که در سینمای ایران اتفاق می‌افتد کاملا همسوی جامعه است و این یعنی نوعی توجه اجتماعی نسبت به مسائلی که به ابعاد حقوقی و اجتماعی زنان برمی‌گردد. اماسوالی که پیش می‌آید این است که این ذهنیت در فیلمسازی به چه علت رخ می‌دهد؟ از دید جامعه‌شناختی این مسیر درست نیست. مسیری که سینمای ایران به بازنمایی آن می‌پردازد.

یعنی مسائلی را در حوزه حقوقی و اجتماعی زنان مطرح می‌کند که دیگر زمانش به پایان رسیده است. وی در این زمینه تصریح کرد که سینمای امروز ایران به پایین‌ترین سطح از این جنبش می‌پردازد و در نتیجه موفقیت‌آمیز نیست زیرا به هیچ‌وجه جنبه ارگانیک و بنیادین ندارد. صباحی نسبت به اندیشه توازی میان حقوق زن و مرد در کشور ایران تاکید کرد که چنین اندیشه‌ای در کشور ما به شکل روانی بیگانه است. در جامعه ما با زیرساخت‌های فرهنگی که وجود دارد امکان پذیرفتن عمیق چنین اندیشه‌ای وجود ندارد.

جذابیتی که در حوزه سینما در کاراکترهای زن به نظر می‌رسد یک جذابیت کاملا کاذب است و بیشتر به نوعی بازنمایی یک «هوچی‌گری زنانه» است در سینمای امروز ایران زن‌های ایرانی به سمت سلیقه‌گری حرکت می‌کنند.

آیا سمبل زن‌های ایرانی زنی است که «کارهای مردانه» می‌کند؟ این بیشتر یک واکنش لجبازانه است. در حقیقت مکانیزم روانی زن و مرد متفاوت است. متاسفانه ما زن‌ها را به سمت یکسری کارهای مردانه تهییج می‌کنیم. به عنوان مثال حقوق برابر میان زن و مرد.

اگر قرار است میان زن و مرد حقوقی برابر واقع شود می‌بایست خصوصیات فیزیولوژیکی برابر هم برای آنها قائل شد.

این نابرابری طبیعی وجود دارد اما این دلیل نمی‌شود که اصطلاحات غلطی مثل «مردسالاری» و... را به کار برد. ما یک الگویی از زن امروزی را برای مخاطب تدارک می‌بینیم و او را به دلیل آنکه به خاطر زن بودنش در تاریخ مورد نکوهش قرار گرفته است را به سمت و سویی هدایت می‌کنیم که در واقع برای مبارزه با چنین اندیشه‌هایی رو به حرکت‌ها و برخوردهای مردانه بیاورد و این یک منش زنانه نیست. یعنی در شأن یک زن نیست. جایگاه زن بالاتر از مناسبت‌های اجتماعی است.

زیرا مناسبات اجتماعی کاملا از مناسبات بین زن و مرد جدا است. این غلط است که یک زن اگر مهندس باشد بیشتر از یک زن مثلا خانه‌دار حق دارد که مورد تکریم و احترام واقع شود.

متاسفانه شخصیت‌های زن سینمای امروز ایران فقط قهرمان هستند. ما درگیر قهرمان‌بازی‌ها شدیم.

صباحی در ادامه افزود: شخصیت‌های زن در سینمای ما کاملا از زن بودنشان فاصله دارند. زیرا با هیچ‌یک از مسائل روزمره زنانه مواجه نمی‌شوند. سینمای ایران مطابق میل مخاطب پیش می‌رود نه فراتر از آنچه که می‌تواند و باید باشد. ما فکر می‌کنیم اگر زنی پنچری ماشین را عوض کند یا اگر زنی فروشگاه داشته باشد چقدر «مرد» است و این چقدر توهین‌آمیز است.

آیا اگر زنی «ادای مردها» را دربیاورد زنی قوی ،محکم و به اصطلاح «شیرزن» است؟ چرا در سینمای ایران علاوه بر توجه و تاکید بسیار بر ظاهر زنانه به خصوصیات زنانه توجهی نمی‌شود؟ چرا زن‌ها باید پشت گریم‌های غلیظ و لباس‌های رنگارنگ زن بودنشان را ثابت کنند؟ آیا یک زن نمی‌تواند مادری باشد با چهره‌ای ساده و لباس‌های ساده‌تر اما «زن» باشد؟ این فیلمساز است که تعیین می‌کند مخاطب برای دیدن چگونه زنی به سینما بیاید. برای الگو گرفتن لباس و آرایش جدید یا اندیشه‌ای نو در زمینه چگونه «زن» بودن.

سیده غزال هاشمی طاری