فیلمسازی كه از شعار نفرت داشت

امروز ۹ تیر ماه مصادف با نهمین سال روز درگذشت سهراب شهید ثالث است به گفته ناصر تقوایی او ازآغازگران موج نو سینمای ایران بود در هر كجای دنیا كه فیلمی ساخته می شود و مورد استقبال قرار می گیرد, دیگران نیز آن راه را ادامه می دهند

امروز ۹ تیر ماه مصادف با نهمین سال‌روز درگذشت سهراب شهید ثالث است. به گفته ناصر تقوایی؛ او ازآغازگران موج نو سینمای ایران بود. در هر كجای دنیا كه فیلمی ساخته می‌شود و مورد استقبال قرار می‌گیرد، دیگران نیز آن راه را ادامه می‌دهند. ولی در ایران این اتفاق نمی‌افتد، در دهه ۱۳۴۰ كسی علاقه‌ای به‌كار با ما نداشت تا این‌كه فیلم‌های قیصر و گاو ساخته شدند كه تاثیرگذار بودند. ما هم به‌تدریج احساس كردیم كه برای ادامه سینما باید خودمان به‌فكر باشیم. كانون سینماگران پیشرو را تاسیس‌ كردیم كه طبیعت بی‌جان سهراب‌شهید ثالث اولین نتیجه‌اش بود.

شهید ثالث ۷ تیر ماه ۱۳۲۲ در تهران متولد و ۱۰ تیرماه ۱۳۷۷درغربت درگذشت. سهراب شهید‌ ثالث، معاصر ناصر تقوایی، علی حاتمی، بهرام بیضایی، داریوش مهرجویی، پرویز كیمیایی، مسعود كیمیایی و عباس كیارستمی بود. فیلم‌سازی را با هم‌نسلان خود شروع كرد و در مسیری متفاوت از حاتمی، مهرجویی،‌ تقوایی و بیضایی و از حیث آزامیش‌گری و بدعت در مسیری گام نهاد، كه كیمیایی و كیارستمی رفتند.

تقوایی در نشستی كه چند سال قبل برای مراسم بزرگداشت همان نشست ضمن اشاره به فیلمسازان نسل موج نو سینمای ایران گفته بود: این فیلمسازان همگی هم‌سن و سال بودند و جریان موج نو در عرض چهار پنج سال بسیار رشد پیدا كرد. این فیلمسازان اگرچه با هم دوست بودند و رفت‌ و آمد داشتند ولی آثارشان هیچ شباهتی با هم نداشت. آنها می‌خواستند كار خود را با صداقت و خلوص انجام دهند.

سهراب شهید ثالث در اندكی بیش از نیم قرن عمرش، ۲۲ فیلم كوتاه و بلند مستند و دوازده فیلم سینمایی ساخت. دست كم دو فیلم نخست كه در ایران ساخت؛ در شمار آثار ماندگار سینمای ایران است. شهید ثالث در فاصله سالهای ۱۳۴۶ -۱۳۴۳ تحصیلات عالی خود را در مدرسه پروفسور كراوس وین در رشته سینما آغاز كرد و در فرانسه ادامه داد. دربازگشت به ایران در وزارت فرهنگ و هنر مشغول به كار شد و فیلم مستند ساخت. بیست و سومین فیلم او قرار بود اثر بیست دقیقه‌ای باشد كه به فیلم داستانی تبدیل شد، یك فیلم نود دقیقه‌ای به نام یك اتفاق ساده فیلمی آرام با نماهای ساكن و ثابت در فضای گرفته بندرانزلی با نور ملایم و در هوای ابری. یك اتفاق ساده به نمایش عمومی در نیامد و مورد بی‌مهری و بی‌اعتنایی قرار گرفت. شهید ثالث دو سال بعد طبیعت بی‌جان را ساخت و زمانی فیلم در ایران به نمایش درآمد كه او به آلمان غربی مهاجرت كرده بود و در غربت را می‌ساخت.

وی، فعالیت در سینما را از سال ۱۳۴۵ با ساخت فیلم كوتاهی به نام آیا آغاز كرد. كارش را به عنوان نویسنده و مترجم سینما بین سالهای ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۴ ادامه داد. در سال ۱۳۵۵ بعد از درخشش فیلم‌های اول و دومش یك اتفاق ساده (۱۳۵۲) و طبیعت بی‌جان (۱۳۵۴) به آلمان مهاجرت كرد.

از فیلم‌های شهید ثالث در آلمان می‌توان به در غربت ۱۳۵۴، قرنطینه ۱۳۵۵، زمان بلوغ ۱۳۵۵، آخرین تابستان گرابه ۱۳۵۹، یك زندگی، چخوف ۱۳۶۰ اشاره كرد. وی چند سال قبل از مرگش از آلمان به آمریكا رفت و در شیكاگو اقامت گزید و از آن پس دیگر فیلمی نساخت. فیلم گلهای سرخ برای آفریقا، ۱۳۷۰ توانست جوایزی برای شهید ثالث به ارمغان بیاورد. وی در آخرین روزها عمرش با سرطان دست به‌گریبان بود و در سال ۱۳۷۷ دار فانی را وداع گفت. شهید ثالث كه به تعبیر خودش چخوف برایش مساله‌ای است شخصی و خصوصی و نمی‌تواند خود را از زیر بار اثرات فرهنگی دیدگاه‌های او خلاص كند، گفته است: من فیلمهایم را از زاویه نگاه یك نظاره‌گر می‌سازم و با این روش اجازه می‌دهم مخاطبانم خودشان به قضاوت بنشینند. آیدین آغداشلو نیز سالها قبل در مراسم بزرگداشت این فیلم‌ساز گفته بود: سهراب، مردم‌گریزی بود كه مردم را دوست داشت. او می‌دانست كجا ایستاده و چه می‌كند. آغداشلو مطرح كرده بود: پنج مقاله درباره او نوشتم و بیم داشتم كه از یاد برود و بعدها مطمئن شدم كه از یاد نخواهد رفت. سهراب همیشه در كارهایش حدیث نفس می‌كند.

او بسیار از شعار؛ سانتی‌مانتالیزم و احساسات گرایی نفرت داشت و هر چیز نحیف و پیش‌ پاافتاده‌ای او را رنج می‌داد. او مهر سرشاری نسبت به هر موجودی داشت كه در معرض مخاطره قرار می‌گیرد. او مردم‌گریزی بود كه هرگز مردم را تحقیر نكرد. سهراب شهید ثالث رفقای اندكی داشت و معتقد بود كه تناقض هر هنرمند از طریق اثرش حل می‌شود. سهراب بی‌جایگزین بود و شیوه‌اش را در دورانش كسی تكثیر نكرد.

حرف تلخی به كسی نمی‌زد و با كسی تندی نمی‌كرد. انسان شریفی به تمام معنا بود و وقتی سهراب درگذشت، جهان جای تنگ‌تری شد. به گزارش ایسنا، دربخشی از مقاله‌ای هم كه مرتضی ممیز درباره شهید ثالث نوشته است ضمن اشاره به فیلم‌های شهید ثالث، شخصیت‌های فیلم‌های ساخته شده در ایران وی را، آدم‌های خوبی كه تلخ هستند توصیف كرده است و شخصیت‌های فیلم‌های خارجی او را آدم‌های بی‌رحم و تلخ عنوان كرد. آدم‌هایی كه خشن، آزاردهنده و به بن بست رسیده‌اند.