منازل از مکه تا کربلا

کاروان کربلا از چه شهرهایی عبور کرد

کاروان‌ کربلا پس‌ از وداع‌ با پیامبر(ص) و حضرت‌ زهرا (س‌) و امام‌ مجتبی‌(ع) شب‌یک‌شنبه‌ بیست‌ و هشتم‌ رجب‌ سال‌ شصت‌ هجری‌ مدینه‌ را به‌ سوی‌ مکه‌ ترک‌ نمودند.امام‌‌حسین‌(ع) دست‌در به سینه یزید زد و از بیعت با او خودداری‌ کرده‌ و شبانه‌ همراه‌ خانواده و اصحاب‌ خویش‌ از مدینه‌ به سوی ‌مکه‌ حرکت‌ نمود. یک‌ جامعه‌ نمونه‌ در این‌ کاروان‌ متجسم‌ بود. در دل‌ تاریکی‌ از کوره‌راه‌های‌ بیابان‌ها گذر کردند و منزل‌ به‌ منزل‌ راه‌ سپردند.

● ابطح

بین مکه و منی قرار گرفته و در حقیقت مَسیل است و آبهایی که از منی جریان پیدا می‌کند از این مسیر می‌گذرد که آغاز آن از محدوده منی و پایان آن مقبره معلی است که قبرستان حجون نام دارد.

امام حسین (ع) در این منزل با یزید بن بنیط بصری ـ فرد سر‌شناسی که به پیام امام پاسخ مثبت داد و به همراه امام در کربلا به شهادت رسید ـ ملاقات کرد.

● تَنعیم

امام (ع) چون بن تنعیم رسید، در آنجا قافله‌ای را مشاهده نمود که از یمن می‌آورند، پس از اهل آن قافله شترانی را برای اثاثیه خود و یارانش اجاره نمود و به آن‌ها گفت هر کسی می‌خواهد با ما همراه شود، ما کرایه او را پرداخت نموده و صحبت او را نیکو خواهیم داشت، و کسی که قصد دارد در اثنای راه از ما جدا شود ما کرایه او را به اندازه‌ای که طی طریق نموده، خواهیم داد، پس گروهی با امام همسفر شدند و گروه دیگری جدا گردیده و به راه خود ادامه دادند.

● الصفاح

نام یکی از منزلگاه‌های شمال راه مکه به طرف کربلا است، این منزل بین حنین و نشانه‌های حرم بر جانب چپ کسی که داخل مکه می‌شود، قرار دارد. صفاح به معنای کناره کوه است. در این محل، امام حسین (ع) با فرزدق که از عراق می‌آمد، برخورد کرد و اوضاع مردم را از او پرسید. او جواب داد دلهای مردم با تو، ولی شمشیر‌هایشان همراه بنی امیه است. بعضی این ملاقات را در منزل «ذات عرق» گفته‌اند.

● وادی عقیق

وادی به معنای مسیل و سرزمین گود میان دو گوها تپه است. «وادی عقیق»، نام یکی از منزلگاههایی است که امام حسین (ع) پس از خروج از مکه از آن گذشته و به سوی «ذات عرق» رفته است. در این محل برخی برای حج محرم می‌شدند و به مکه نزدیک‌تر از ذوالحلیفه بوده است.

● وادی الصَفراء

وادی الصفراء از نواحی مدینه و دارای نخل زیاد و زراعت است، این وادی سر راه حجاجی است که به مکه می‌روند و رسول خدا بر این وادی زیاده بر یکبار عبور نموده و از آنجا تا بدر یک مرحله راه است و در حوالی صفراء کوه‌های کوچکی وجود دارد.

مجمع بن زیاد و عبادبن مهاجر در منزال «جهینه» در اطراف مدینه بودند، و چون امام حسین از مکه خارج گردید و به این منزل رسید، مجمع و عباد امام (ع) را در این منزل ملاقات نمودند و ملازم آن حضرت شده و به دنبال آن حضرت به کربلا آمده و به شرف شهادت نایل آمدند.

● ذاتِ عِرق

نام منزلی بین مکه و عراق است که تا مکه دو منزل فاصله دارد این محل، میقات احرام برای مناطق شرقی مکه است. عرق، نام کوهی است در راه مکه که عراقیون از آن مسیر وارد مکه می‌شوند و این منزل، از منزلگاه‌هایی است که سیدالشهدا پس از وادی عقیق بر آن گذشته است و یکی، دو روز در این محل توقف کرده، سپس خیمه‌ها را برچیده و به راه ادامه است. امام در همین منزل با «بشربن غالب» ملاقات کرد که از عراق می‌آمد. سیدالشهدا راه خویش را به سوی «غمره» که منزل بعدی بود ادامه داد. در همین منزل نامه‌ای به کوفیان نوشت و خبر آمدنش را در آن نگاشت و توسط «قیس بن مسهر» فرستاد.

● حاجِر

نام سرزمین و منزلی میان مکه تا عراق است که محل تلاقی اهل بصره و کوفه، هنگام عزیمت به مدینه می‌باشد. حاجر در لغت به معنای نگهدارنده آب است و به جایی که آب در آن می‌ماند گفته می‌شود. سیدالشهدا (ع) در همین منزل، نامه «مسلم بن عقیل» را از کوفه دریافت کرد و پاسخی خطاب به مردم کوفه نوشت و توسط پیک خویش «قیس بن مسهر» به سوی کوفه فرستاد.

● فید

این منزل قریه‌ای است در مسیر مکه و کوفه که راه در آنجا نصف می‌شود و در «فَید» قلعه‌ای است که دارای حصار است و حاجیان در این منزل مازاد آذوقه و اثاثه خود را می‌گذارند تا هنگام مراجعت از مکه برگیرند. مردم «فَید» علوفه مرکب‌های حجاج را در طول سال ذخیره کرده و در مراسم حج به ایشان می‌فروختند.

● خزیمیه

نام یکی از منزلگاه‌های بین راه مکه و کوفه (نزدیک کوفه) که امام حسین (ع) در سفر به سوی عراق، یک شبانه روز در آنجا ماند. این نام، منسوب به خزیمة بن خازم است و برای کسی که از کوفه به مکه رود، پس از منزل «زدود» قرار دارد. در آن محل، چاه‌ها و آب‌ها و درختان و منازلی بوده است. در همانجا و‌‌ همان شب بود که زینب کبرا علیهاالسلام بیرون از خیمه‌ها صدای‌هاتفی را شنید که دو بیت شعر خواند، مضمونش این بود که این کاروان به سوی مرگ می‌رود. امام حسین (ع) در پاسخ خواهرش فرمود خداوند هرچه را مقدر فرموده است، خواهد شد.

● زَروُد

زرود، منطقه ریگزار میان ثعلبیه و خزیمیه از راه کوفه به مکه بود. در همین منزل بود که امام حسین (ع) به زهیربن قین بجلی برخورد و او را به همراهی و یاری خویش فراخواند. در همین جا، خبر شهادت مسلم بن عقیل و‌هانی بن عروه را در کوفه از دو نفر از طایفه بنی اسد شنید.

● ثعلبیه

نام یکی از منزلگاه‌های نزدیک کوفه که امام حسین (ع) در مسیر خود از آنجا گذشت. ثعلبیه، به نام ثعلبه، مردی از بنی اسد است که در آنجا فرود آمده و ساکن شده و چشمه‌ای حفر کرده بود. در این محل که قناتی داشته، امام حسین (ع) بار افکند و یک شب آنجا ماند. در همین منزل بود که آن حضرت با «طبرماح» برخورد کرد و او را به همراهی خویش فراخواند. او رفت که اجناس و وسایل را به خانواده‌اش برساند و برگردد، ولی وقتی برگشت که امام حسین (ع) به شهادت رسیده بود و در همین منزلگاه بود که مردی نصرانی همراه مادرش خدمت امام رسیدند و به دست او مسلمان شدند و در همین منزل بود که حضرت، خبر شهادت مسلم بن عقیل را دریافت کرد.

● زباله

نام یکی از منزلگاه‌های مسیر مکه به کوفه که امام حسین (ع) در آنجا فرود آمد. «زُباله» به معنای محلی است که آب را در خود نگه می‌دارد، محل پرآب. این منزل روستایی آباد و مسکونی بوده که طوایفی از بنی اسد در آنجا می‌زیستند. در همین منزلگاه بود که امام، خبر شهادت «عبدالله بن یقطر» را شنید. او فرستاده سیدالشهدا (ع) به سوی کوفیان و حضرت مسلم بود که همزمان با شهادت مسلم و‌هانی، شهید شد. در آن محل قلعه و مسجدی مربوط به بنی اسد بود. محل به نام زباله بنت مسعر شهرت یافته است. در همانجا نیز، خبر شهادت قیس بن مسهر (پیک اعزامی خود به کوفه) را شنید. آنگاه اوضاع کوفه را برای همراهان تشریح کرد و از بی‌وفایی و سست عهدی کوفیان گفت، سپس بیعت خویش را از همراهان برداشت و فرمود هر کس می‌خواهد، برگردد، پیروانمان ما را خوار ساختند.

● انفاع

نام یکی از منزلگاه‌های مسیر کوفه حسین بن علی (ع)، در آنجا نیز فرود آمد. بین منزلگاه زباله و عقبه است، منطقه‌ای بوده دشت و همواره (قاع دشت) و در آنجا آب و آبادی و مسجد و محلی برای فرود آمدن کاروان‌ها بوده است.

● شراف

به معنای بلندی است. نام منزلی از منزلگاه‌های میان مکه تا کوفه که امام حسین (ع) آنجا هم فرود آمد. منطقه‌ای پرآب و درخت که تا واقصه (یکی دیگر از منزلگاه‌ها) ۵/۷ کیلومتر فاصله دارد. حر در اینجا راه را بر حسین (ع) بست. امام و همراهان شب را آنجا ماندند. سحرگاهان حضرت به جوانان کاروان دستور داد تا می‌توانند آب بسیاری ذخیره بردارند. همه مشک‌ها و ظرف‌ها را پر از آب کردند. پس از حرکت از آنجا بود که با سپاه حر برخورد کردند که همه تشنه بودند. حضرت فرمود تا سپاه حر، حتی اسب‌های آنان را از آب‌های ذخیره سیراب کنند. شراف، نام مردی بوده که در این محل چشمه و چاه‌های پرآبی احداث کرده بود.

● ذو حُسُم

نام یکی از منزلگاه‌هایی میان مکه و کوفه است. چون طلیعه سپاه اعزامی از کوفه برای امام حسین (ع) آشکار شد، یارانش را به طرف ذوحسم سوق داد و پیش از رسیدن نیروهای دشمن، در آنجا اردو زد. حر و سربازانش در همین مکان با امام حسین (ع) برخورد کردند و آن حضرت دستور داد حر و سپاه او و حتی اسبانشان را که از راه رسیده بودند و بی‌تاب عطش بودند سیراب کنند. امام سپس برای آن گروه سخنرانی کرد و نماز جماعت به امام حسین (ع) خوانده شد.

● بَیضه

نام یکی از منزلگاه‌های سر راه کوفه است، که بین عُذیب و واقصه قرار داشته و متعلق به «بنی یردوع » بوده است. در همین منطقه وسیع، امام (ع) با سپاه کوفه برخورد کرد و خطبه معروف خویش را برای سپاه حُر ایراد فرمود.

رُهَیمه

محلی نرسیده به کوفه و دارای چشمه آب است، که امام حسین در آنجا فرود آمد و در آنجا با مردی از کوفیان برخورد کرد و پیرامون اوضاع کوفه سخنانی رد و بدل شد.

● عزیب الهجانات

نام یکی از منزلگاه‌های نزدیک کوفه، که سیدالشهدا از آن گذشت و چون آب داشته، عذیب گفته می‌شد. معنای آن آب خوشگوار است. موقعیت آن میان قادسیه و فعیثه از منازل راه کوفه است که تعلق به بنی تمیم دارد. آب و برکه و چاه و خانه‌ها و قصر و مسجدی داشته و پاسگاهی هم در آنجا بوده که محل نگهبانی برای ایرانیان بوده است.

حسین بن علی (ع) در این منزل، با چهار نفر که از کوفه می‌آمدند برخورد کرد. نافع بن هلال نیز همراه جمع بود. پس از گفتگوهایی که بین امام و آنان انجام گرفت، آنان به حسین (ع) پیوستند و به فداکاری در رکابش پرداختند. حر نیز همراه کاروان حسینی حرکت می‌کرد. در همین جا بود که نامه ابن زیاد به حر رسید که فرمان به سختگیری داده بود و حر نیز مانع حرکت امام شد.

● القَطقَطانیه

نام محلی نزدیک کوفه که از راه بیابان به طف می‌رسد. یکی از منزلگاه‌های میان راه قادسیه به طرف شام، که زندان نعمان در این محل بوده است. پیش از ورود امام حسین (ع) به کربلا، منطقه میان قادسیه و قطقطانیه پر از نیروهای گشت و شناسایی ابن زیاد بود، تا رفت و آمد‌ها را کنترل کنند.

● شُقوُق

نام یکی از منزلگاه‌های میان مکه و کوفه است. در این محل، سیدالشهدا با مردی از اهل کوفه برخورد که از آن شهر می‌آمد. اوضاع کوفه را پرسید. وقتی شنید که مردم بر ضد او اجتماع کرده‌اند اشعاری خواند.

● هلیلیه

نام مکانی در مسیر مکه به عراق است. این وادی در سرزمین غطقانیان بوده و آب و چاه داشته است. این محل، به نام «سلیل بن‌زید» معروف شده است. امام حسین (ع) از این منزلگاه هم عبور کرده است.

● عُقر

روستایی مستحکم و دارای برج و بارد در نزدیکی‌های کربلا است. امام حسین (ع) چون در راه سفر به کوفه به آنجا رسید، از نامش پرسید، گفتند عقر، پرسید این منطقه چه نام دارد؟ گفتند کربلا. در‌‌ همان روستا بود که «زهیر بن قین» به آن حضرت پیشنهاد کرد به آن ده رفته، آنجا را سنگر دفاعی خود قرار دهند، اما امام موافقت نکرد.

● عُمق

نام محلی است که غطفانیان در آن منطقه می‌زیسته‌اند، سر راه مکه به سرزمین عراق که چاه‌ها و آبهایی داشته است. امام حسین (ع) نیز در راه کوفه، از این منزل عبور کرده است.

● قادسیه

نام محلی نرسیده به کوفه، در همین مکان بود که «حصین بن نمیر» پیک امام‌حسین(ع)؛ قیس را دستگیر و نزد «ابن زیاد» فرستادند.

● قصر بنی مقاتل

نام یکی از منزلگاه‌های نزدیک کوفه است. آنجا که امام حسین (ع) خیمه «عبدالله بن حر جعفی» را دید و «حجاج بن مسروق» و «زید بن معقل» هم همراهش بودند. امام از آن‌ها خواست که به او بپیوندند، اما آن‌ها عذر آوردند و تنها گفتند که حاضریم اسب‌هایمان را بدهیم. امام فرمودند: نیازی به اسب‌هایتان نداریم.

● نینوا

محل شهادت امام حسین (ع)، نام منطقه‌ای در کوفه و شرق دجله و مشرق کربلا، از روستاهای منطقه طف. در نینوا یکسری تپه‌های باستانی است که کشیده شده و تا مصب نهر علقمه امتداد می‌یابد. قریه «یونس بن متی» است و آن حضرت از میان مردم این منطقه بیرون آمده است.

نینوا امروز به «باب طویرج» معروف است که در شرق کربلا قرار گرفته است. ناحیه‌ای در سواد کوفه که کربلا از آن ناحیه است. نام قصه موصل و نام شهری کهونس (ع) به آنجا جهت دعوت کردن مردم آن شهر رفته بود. وقتی امام‌حسین (ع) به این منطقه رسید به سواری برخورد که نامه ابن زیاد را برای حر آورده بود. مضمون نامه این بود حسین را محاصره کن و در سرزمین بی‌آب و علفی فرود آر. کمی بیشتر رفتند تا به زمین کربلا رسیدند و فرود آمدند.