صادر كنندگان در انتظار سرما

بازار در هفته پایانی سال ۲۰۰۴, شاهد کاهش قیمت های نفت خام بود

متوسط هفتگی قیمت سبد اوپک در هفته منتهی به سی ام دسامبر ۲۰۰۴، به ۷۲/۳۵ دلار در بشکه کاهش یافت. مقایسه این رقم با متوسط هفتگی قیمت سبد اوپک در هفته منتهی به بیست و سوم دسامبر ۲۰۰۴، حاکی از کاهش ۰۴/۲ دلار در بشکه است. کاهش اخیر قیمت های نفت خام بیش از هر چیز، ناشی از وجود عرضه مازاد در بازار نفت است که میزان آن در سه ماه چهارم سال ۲۰۰۴ به حدود یک میلیون بشکه در روز رسیده است.

در حالی که به طور فصلی در سه ماه چهارم سال که تقاضا افزایش می یابد، می باید از ذخیره سازی ها برداشت شود. متوسط برداشت از ذخیره سازی ها در سه ماه چهارم سال در پنج سال گذشته معادل ۶۰۰ هزار بشکه در روز بوده است؛ در حالی که در سه ماه چهارم سال ۲۰۰۴ نه تنها از ذخیره سازی ها برداشت نشد، که بازار با یک میلیون بشکه در روز، مازاد عرضه نیز رو به رو بود. در چنین شرایطی که بازار با مازاد عرضه رو به رو است، بازار نفت آمریکا در هفته منتهی به سی ام دسامبر در وضعیتی به اوج زمستان و فصل سرمای خود نزدیک می شود که آب و هوای این کشور گرم تر از میزان معمول آن است. آمار منتشر شده درباره وضعیت ذخیره سازی های تجاری فرآورده های میان تقطیر در این کشور نیز نشان داد که در هفته منتهی به بیست و چهارم دسامبر، سطح ذخیره سازی این فرآورده در حدود ۵۰۰ هزار بشکه افزایش یافته است. انتشار این ارقام سبب شد که نگرانی از کمبود نفت حرارتی در فصل زمستان تا حد زیادی برطرف شود ؛ به ویژه این که مؤسسه های هواشناسی نیز از گرم تر از معمول بودن هوا در چند روز آینده خبر دادند. در همین حال یکی از رهبران ناراضیان نیجریه که فعالیت آنها به وقفه در تولید روزانه ۱۲۰ هزار بشکه نفت خام در این کشور منجر شده است، اعلام کرد که ممکن است این میزان تولید متوقف شده نفت خام، به زودی آغاز شود.البته بازار همچنان به خبرهای نگران کننده، حساس است ؛ به گونه ای که انفجار دو بمب در ریاض در بیست و نهم دسامبر ۲۰۰۴ که سبب کشته شدن ۱۸ نفر شد، موجی از نگرانی ها را در بازار نفت نسبت به امنیت عرضه نفت در عربستان ایجاد کرد. اطلاعات موجود نشان می دهد که از مه ۲۰۰۳ تاکنون در حدود ۱۷۰ نفر به دلیل عملیات تروریستی در این کشور کشته شده اند و حتی دامنه اقدام های تروریستی به بندر نفتی و پتروشیمیایی ینبوع نیز کشیده شده است. هر چند بازار با مازاد عرضه رو به رو است، تولید بالای اوپک سبب شده ظرفیت مازاد این کشورها تقریباً نزدیک به صفر باشد و اگر حادثه ای موجب اخلال در عرضه نفت صادرکننده بزرگی مانند عربستان (که تولید آن در نوامبر ۲۰۰۴ به ۵/۹ میلیون بشکه در روز رسید) شود، هیچ کدام از تولیدکنندگان نفت نمی توانند کمبود نفت عربستان را جبران کنند، زیرا کشورهای تولیدکننده نفت غیر اوپک نیز با حداکثر ظرفیت خود، نفت خام تولید می کنند و ظرفیت مازادی برای افزایش تولید در اختیار ندارند. بنابراین، انتشار خبر انفجار بمب در ریاض سبب شده قیمت سبد اوپک که در روز بیست و هشتم دسامبر ۸۱/۳۴ دلار در بشکه بود، در روز بیست و نهم دسامبر به ۵۴/۳۵ دلار در بشکه و در فردای آن روز به ۱۹/۳۶ دلار در بشکه افزایش یافت. انتشار خبر انفجار خط لوله ای که به پالایشگاه «بیجی» ( Baiji ) با ظرفیت ۳۵۰ هزار بشکه در روز در عراق نفت می رساند، این نگرانی ها را تشدید کرد و در روز ۳۱ دسامبر قیمت سبد اوپک را به ۴۳/۳۶ دلار در بشکه رساند. به هر حال، در کنار کاهش قیمت های بازار در هفته اخیر، توجه به این نکته نیز ضروری است که متوسط قیمت سبد اوپک در سال ۲۰۰۴ به ۰۵/۳۶ دلار در بشکه رسید که ۹۵/۷ دلار در بشکه بیشتر از متوسط سالانه قیمت سبد اوپک در سال ۲۰۰۳ بود. در این میان نفت خام های سبک تر، افزایش قیمت بیشتری نسبت به قیمت های سال گذشته یافتند ؛ به گونه ای که قیمت نفت خام «وست تگزاس اینتر» به ۴۴/۴۱ دلار در بشکه رسید که به میزان ۳۵/۱۰ دلار در بشکه بالاتر از قیمت های سال گذشته بود.در واقع، پس از سال ۱۹۸۰ به دنبال انقلاب اسلامی ایران که قیمت سبد اوپک به ۲۲/۳۶ دلار در بشکه افزایش یافت، هیچ گاه بازار نفت شاهد فراتر رفتن قیمت سالانه سبد اوپک از ۳۵ دلار در بشکه نبوده است. در سال ۲۰۰۴ عوامل متعددی سبب شدند که قیمت ها نفت خام افزایش یابند که البته بخش عمده ای از این عوامل نیز، در خارج از کنترل اوپک قرار داشتند. در سال ۲۰۰۴ تقاضای جهانی نفت خام به میزان ۵/۲ میلیون بشکه در روز افزایش یافت. چنین رشدی برای تقاضای جهانی نفت از سال ۱۹۷۷ به بعد کاملاً بی سابقه بود. علاوه بر آن، نگرانی های ژئوپلتیک در طول سال ۲۰۰۴ بر بازار نفت سایه افکنده بود. درگیری های عراق و سایر مناطق خاورمیانه، اقدام های تروریستی در عربستان و کویت، اعتصاب های نفتی در نروژ، نیجریه و کره جنوبی و مشکلات سیاسی در ونزوئلا بر قیمت ها تأثیر گذاشته بود. بروز طوفان در منطقه خلیج مکزیک و مشکلات فنی تولید در نروژ و کانادا و بروز مشکلات فنی پالایشگاهی در مناطق مختلف در صدر اخبار نفتی قرار داشت و کمبود ظرفیت های بالادستی و پایین دستی و صنعت حمل و نقل نفت، زمینه را برای اوج گرفتن قیمت های نفت آماده کرده بود. به این ترتیب، بر اساس محاسبات اولیه، با توجه به افزایش قیمت های نفت، اوپک توانست درآمد نفتی در سطح ۶/۴۷۶ میلیارد دلار داشته باشد که ۳/۷۸ میلیارد دلار بیشتر از سال ۲۰۰۳ میلادی بود. همان طور که گفته شد، افزایش قیمت ها در سال ۲۰۰۴ میلادی به طور عمده ناشی از عواملی بود که خارج از دسترس اوپک قرار داشتند. بنابراین، اگر اوپک قصد داشته باشد در سال ۲۰۰۵ میلادی نیز افزایش درآمدی مشابه سال ۲۰۰۴ داشته باشد، برخوردار شود، باید از توانایی های خود برای کنترل بازار استفاده کامل کند؛ در غیر این صورت وضعیت بنیادهای بازار نشان می دهد که سال ۲۰۰۵ به هیچ روی از لحاظ رونق قیمت ها، قابل مقایسه با سال گذشته میلادی نخواهد بود. رشد اقتصاد جهانی در سال ۲۰۰۴ در سطح ۸/۴ درصد قرار داشت، در حالی که بر اساس پیش بینی های سال ۲۰۰۵ این رقم به سطح ۴ درصد کاهش خواهد یافت. پیش بینی می شود که رشد اقتصادی آمریکا نیز از ۴/۴ درصد به ۲/۳ درصد و رشد اقتصادی هفت کشور صنعتی نیز از ۳/۳ درصد در سال ۲۰۰۴ به ۵/۲ درصد کاهش یابد. رشد اقتصادی ژاپن نیز از ۹/۲ درصد به ۶/۱ درصد کاهش خواهد یافت. به این ترتیب، با توجه به میزان رشد اقتصادی پایین تری که برای سال ۲۰۰۵ پیش بینی می شود، به نظر می رسد که تقاضا در سال ۲۰۰۵ از اوج خود در سال ۲۰۰۴ پایین تر بیاید و میزان تقاضای جهانی نفت که در سال ۲۰۰۴، ۵/۲ میلیون بشکه در روز رشد داشت، در سال ۲۰۰۵ از ۵/۱ میلیون بشکه در روز فراتر نخواهد رفت. در سال ۲۰۰۵ عرضه غیراوپک (به علاوه NGL اوپک) نیز به میزان ۴/۱ میلیون بشکه در روز رشد خواهد داشت که معادل رشد عرضه سال ۲۰۰۴ این گروه خواهد بود. به این ترتیب، میزانتقاضای جهانی نفت خام در سال ۲۰۰۴ به ۳/۸۳ میلیون بشکه در روز و عرضه غیراوپک(به علاوه NGL اوپک) نیز به ۱/۵۵ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. بنابراین، در سال ۲۰۰۵، تقاضا برای نفت اوپک در سطح ۲/۲۸ میلیون بشکه در روز قرار خواهد داشت، در حالی که هم اکنون اوپک تولیدی در حدود ۳۰ میلیون بشکه در روز را به بازار عرضه می کند. بنابراین، اگر کشورهای عضو اوپک بخواهند شاهد ثبات قیمت های نفت در سال آینده باشند، می بایست تولید خود را کاهش دهند. وزیران نفت اوپک در تصمیم اجلاس ۱۳۳ تصمیم گرفتند که تولید واقعی خود را از ابتدای ژانویه ۲۰۰۵ تقریباً به میزان یک میلیون بشکه در روز کاهش دهند. بر اساس اطلاعات موجود، فقط عربستان سعودی اعلام کرده است که تولید خود را از ۵/۹ میلیون بشکه در روز به ۹ میلیون بشکه در روز کاهش خواهد داد و از سایر کشورهای عضو اوپک اقدام عملی که بتواند بازار را تحت تأثیر قرار دهد، مشاهده نشده است. همان گونه که پیش تر اشاره شد، بررسی سه ماه چهارم سال ۲۰۰۴ نشان می دهد که تولید کنونی اوپک و تقاضای جهانی نفت خام به مازاد عرضه ای معادل یک میلیون بشکه در روز منجر خواهد شد واین مازاد عرضه نیز سبب خواهد شد که سطح ذخیره سازی های نفتی بیش از متوسط پنج سال گذشته افزایش یابد. انعکاس این وضعیت در حال حاضر روی آمار ذخیره سازی های کشورهای عضو سازمان OECD قابل مشاهده است. بر اساس آخرین آمار موجود، سطح ذخیره سازی های نفتی در این کشورها در پایان اکتبر ۲۰۰۴ به ۶۱۶/۲ میلیارد بشکه افزایش یافت که از اوت ۲۰۰۲ به بعد بی سابقه بود. در حال حاضر، وجود این میزان چشمگیر از ذخیره سازی های نفتی، حضور خود را بر بازار نفت تحمیل می کند و هر گاه که بازار از لحاظ روانی در آرامش به سر ببرد، قیمت های نفت را تحت فشار نزولی قرار می دهد. توجه به این نکته نیز ضروری است که کاهش قیمت های نفت خام در هفته منتهی به سی ام دسامبر در سطح ۰۴/۲ دلار در بشکه برآورد شد، در حالی که کاهش قیمت فرآورده های نفتی سرعت بیشتری داشت؛ به گونه ای که سبب شد سود پالایشی در مناطق مختلف به شدت کاهش یابد. برای مثال سود پالایشی نفت خام «وست تگزاس اینتر مدیت» در پالایشگاه های پیشرفته به (۱۰/۰-) دلار در بشکه تنزل یافته است؛ در حالی که در ماه نوامبر در سطح ۷۷/۰ دلار در بشکه قرار داشت. در رتردام نیز سود پالایشی ناشی از پالایش یک بشکه نفت خام برنت در پالایشگاه های ساده به (۲۳/۰-) دلار در بشکه تنزل یافته است، در حالی که در ماه نوامبر ۲۰۰۴ در سطح ۷۹/۲ دلار در بشکه قرار داشت. به همین ترتیب، سود پالایشی حاصل از یک بشکه نفت خام دبی در یک پالایشگاه پیشرفته در سنگاپور به سطح ۶۹/۴ دلار در بشکه کاهش یافته است در حالی که در نوامبر ۲۰۰۴ در سطح ۲۹/۱۰ دلار در بشکه قرار داشت. به نظر می رسد اگر قیمت های فرآورده همچنان در سطحی گسترده تر از نفت خام کاهش یابد، سبب می شود که قیمت های نفت خام نیز در پی قیمت های فرآورده، این روند نزولی را (با یک تأخیر زمانی) دنبال کنند.