اوصاف حکومت صالحان

در مقاله حاضر نویسنده با اشاره به اینکه فرآیند طبیعی هستی به سوی خیر و صلاح مطلق است و حاکمیت نهایی بطور کلی از آن «خیر» است

در مقاله حاضر نویسنده با اشاره به اینکه فرآیند طبیعی هستی به سوی خیر و صلاح مطلق است و حاکمیت نهایی بطور کلی از آن «خیر» است. به برخی از ویژگی های حکومت صالحان اشاره کرده و برضرورت زمینه سازی برای جهانی شدن حکومت حضرت ولی عصر(عج) تأکید می کند. اینک با هم آن را از نظر می گذرانیم.

● انسان، منشأ فساد وتباهی

انسان از زمانی که به سبب علل و عوامل مختلف اجتماعی، نیازمند دولت و حکومت شد، با مشکل مدیریت و مهار قدرت مواجه شد. از آن جایی که تک تک افراد جامعه به شکلی، بخشی از قدرت را به نهاد حکومت تفویض و واگذار می کنند، دولت ها وحکومت ها از قدرت واقتدار مشروع شگفتی برخوردارشدند که هیچ یک از مردم و یا گروه های اجتماعی به تنهایی قادر به مهار وکنترل آن نبوده اند. از این رو اندیشه «قدرت فساد آور است» درحافظه تاریخی مردم جا گرفت و هر جا سخن از اقتدار دولت و قدرت حکومت پیش می آید، از باب تداعی معانی، فساد نیز به اذهان تبادر می کند.

برخی بر این باورند که اصولاً سخن گفتن ازحکومت صالح و اجتماع، همانند اجتماع نقیضین محال و ممتنع است؛ زیرا قدرت متمرکز و حتی غیر متمرکز به شکل تفکیک، قوای سه گانه نیز نمی تواند چیزی جز فساد را با خود همراه داشته باشد و اصولا قدرت، همواره دیکتاتوری و استبداد و تقدیم خواسته های فردی و گروهی برخواسته های ملت را به دنبال می آورد و انسان را از پذیرش حق و تبعیت از آن بازمی دارد.

درتحلیل و تبیین قرآن از جامعه، گزارش های بسیاری از قدرت های باطل و غیر مشروع بیان شده که به زور شمشیر و یا حیله بر مردم حاکم شده اند و درحق آنان به شکل مادی و معنوی ظلم و ستم رواداشته اند و یا قدرت هایی که درآغاز به روش های دمکراتیک روی کار آمده اند ولی در ادامه به سبب بینش و نگرش نادرست به هستی و اهداف و فلسفه خلقت و دوری از تقوای فطری و اکتسابی، در دام قدرت استبدادی و هوای نفس افتاده و خود و ملتی را به تباهی کشانده اند. شاید فرعون و نمرود، مهم ترین نمادهای قدرت فاسد در آیات قرآنی باشند. که آیات بسیاری به آنها پرداخته و بینش و نگرش آنان را تحلیل و تبیین و نقد کرده است.

با این همه، قرآن بیان می دارد که اصولا جریان طبیعی هستی و آفرینش به گونه ای است که حاکمیت مطلق از آن خیر و صلاح است و در یک فرآیندی که می توان از آن به جبر تاریخی نیز یاد کرد، هستی وجامعه بشری به عنوان بخشی از کل و یا کلی به سوی خیر و صلاح در حرکت می باشد، هرچند که دراین میان فراز و نشیب هایی است و در برخی از موارد به نظر می رسد که شر و فساد برخیر و صلاح می چربد، ولی درهمان حال نیز خیر و صلاح است که حاکمیت و غلبه دارد وگرنه اگر شر و فساد چیره می شد، جهان از هم فرو می پـاشید.

فراز و نشیب هایی که درجهان و جامعه ملاحظه می شود درهمه موارد به سبب افعال و رفتار بشر تحقق خارجی می یابد. از این رو قرآن به صراحت، فساد در دریا و خشکی و محیط زیست را به دستاوردهای بشری نسبت می دهد و آنان را متهم می سازد که موجبات تباهی وفساد را درآن ها فراهم ساخته اند. انگشت اتهام در فساد و تباهی درهر کجای جهان از خشکی و دریا به سوی انسان نشانه رفته است و خداوند به صراحت می فرماید:ظهر الفساد فی البحر و البر بما کسبت ایدی الناس.

چنان که گفته شد، فرآیند طبیعی هستی به سوی خیر و صلاح مطلق است، هرچند که در برخی از موارد نوعی پدیده چیرگی فساد در جهان دیده می شود ولی باز در آن موارد نیز چیرگی با خیر و صلاح است.

البته ناگفته نماند که جامعه بشری گاه این حالت را به خود نمی بیند و برخلافت کلیت هستی، جوامع بشری به سبب ویژگی های خاص، دچار نوعی غلبه شر برخیر و فساد برصلاح است.

این مساله ای است که موجبات نیستی جوامع بشری را در طول تاریخ بدنبال داشته است و گزارش های قرآنی نشان می دهد که بسیاری از جوامع بشری به سبب چیرگی فساد بر صلاح و شر برخیر از میان رفته است.

این مطلب در زمانی به شکلی تحقق یافت که خداوند ناگزیر شد تا به یک پاکسازی جهانی اقدام کند و از نسل بشر جز شماری را باز نگذارد. این مساله در زمان حضرت نوح همان برنامه ریزی جهانی شدن اسلام و حکومت اسلامی صالح است که در کنار فرآیند جهانی شدن می تواند ما را به مقصد و مقصود برساند. از آن جایی که انسان مأمور به وظیفه نه نتیجه است، بر ماست که در این راستا برنامه نظری و عملی داشته باشیم و در این مسیر حرکت کنیم، هر چند که به نظر برسد شکست خورده ایم ولی در عمل پیروزیم؛ زیرا به حکم وعده الهی، حکومت عدالت محور صالحان در همه زمین تحقق خواهد یافت. (انبیاء آیه۱۰۵)

● اوصاف حاکمان صالح

حاکمانی که قرآن از آن به حکومت صالحان یاد می کند، چنان هستند که از نظر همگان شایسته احترام و تکریم خواهند بود و حتی پیامبران بزرگ خداوندی در برابر چنین قدرتی سر تعظیم و تکریم فرود می آورند و اطاعت خویش را نسبت به آن اعلام می دارند.

این گونه است که پیامبری چون حضرت یعقوب(ع) در برابر عرش حکومت یوسف عدالت محور، سر تعظیم و اطاعت فرود می آورد و در نماد و عمل آن را نشان می دهد. (یوسف آیه ۱۰۰ و ۱۰۱)

از نظر قرآن یکی از مهم ترین راه های دست یابی به اصلاح و هدایت بشر و جوامع بشری، تصحیح مرکزیت قدرت و حاکمیت جامعه است و اگر جامعه و یا جوامعی بخواهند به آسایش و آرامش همه ظرفیت ها و استعدادهای خویش برسند می بایست نخست حاکمیت و مرکزیت قدرت را تصحیح و اصلاح کنند. (اعراف آیه۱۰۳ و مؤمنون آیه۴۵ و ۴۶ و قصص آیه۳۲ و زخرف آیه۲۶ و اعراف آیه۱۲۹)

در تحلیل قرآنی، حضور قدرت فاسد و حکومت جبار در هر جامعه و سرزمینی، چیزی جز تباهی و فساد برای جامعه به ارمغان نمی آورد. (نمل آیه ۳۴) تحقیر عزیزان جوامع و اهل کرامت و شرافت و خواری آنان، از پیامدهای حکومت استبدادی و اشغالگر و ظالم است، زیرا چنین حکومت هایی با نخبگان و اهل خرد و دانش جامعه، برخوردهای سرد و خشونت آمیزی خواهند داشت و برای نخبگان و خیرخواهان جامعه ارزشی قایل نیستند. (نمل آیه۳۴)

از ویژگی ها و اوصاف حاکمان صالح از نظر قرآن، نیکوکاری و احسان است. به این معنا که نسبت به مردم صالح نه تنها بر اساس قانون و عدالت می نگرند بلکه با توجه به شرایط مختلف انسانی می کوشند تا با عطوفت و مهروزی و از روی عواطف و احساسات با ایشان برخورد کنند و دل های مردم را به دست آورند. اگر جا دارد، از حق دولت می گذرند و عفو می کنند. (یوسف آیه۷۸)

در نمونه ای که قرآن از روش حکومت صالح و عادل حضرت یوسف بیان می کند، گذشت و عفو ایشان نسبت به اموری بوده است که مرتبط به فرد حاکم است. با آن که برادران به ایشان ظلم و ستم روا داشته بودند ولی آن حضرت(ع) در اوج قدرت به ایشان مهرمی ورزد و از حق خویش می گذرد و آنان را به عدالت نمی گیرد، بلکه با احسان با ایشان رو به رو می شود. (همان)

بر این اساس بر اهالی قدرت و دولت مردان صالح است که تا می توانند از حق شخصی خویش بگذرند و مردم را به دلایلی به دادگاه و محاکم قضایی و کیفری نکشانند. این مسئله می تواند حتی در امور دولتی و حکومتی نیز تعمیم یابد ولی به شرط این که احسان دولت موجب نشود تا حقوق مردم تضییع شود. بنابراین در جایی که تضییع حقوق مردم و بیت المال نمی شود و یا قانون تضعیف نمی گردد، عفو و گذشت از سوی دولت مردان صالح، اصلی اساسی است.

این مطلب را در دعای خاص امام زمان(عج) نیز می توان یافت آن جایی که می فرماید: و علی الامراء بالعدل و الشفقه؛ بر دولت مردان است که براساس عدالت و شفقت با رعیت و ملت برخورد کنند.

بر این اساس حکومت صالح باید بنیاد خود را بر نیکوکاری و احسان و شفقت در کنار عدالت بگذارد، در عین حال به این مسئله نیز توجه داشته باشد که هر گونه بی توجهی به (ع) اتفاق افتاد و آن حضرت(ع) با آن که بیش از نهصدو پنجاه سال در میان ملت ها و جوامع به دعوت به سوی خیر و صلاح پرداخت ولی جامعه بشری به گونه ای بود که جز فسادکار و تباهکار و اهل شر و شرور پرورش نمی داد: انک ان تذر هم یضلو عبادک و لایلدوا الا فاجراً کفاراً؛ اگر آن مردم را به حال خویش واگذار کنی، بندگان صالح تو را نیز فاسد می کنند و جز فاجر و کافر نزایند. (نوح آیه ۲۷)

در چنین دورانی است که توفان نوح برای نیستی همه فساد و تباهی جامعه، چنان بشریت را در می نوردد که تنها شماری از ایشان که بر کشتی نوح سوار بودند از مرگ رهایی می یابند و هر یک از ایشان خود امتی می شوند که در زمین پراکنده می شوند.

● حاکمیت نهایی «خیر» بر جهان

به هر حال جوامع بشری با همه فراز و نشیب های خطرناک، در تبیین قرآنی، به سوی خیر می رود و در نهایت زمین از آن صالحان و حکومت صالحان می شود. این مسأله از نظر قرآنی، به شکل جبر تاریخی، تحقق یافتنی است و هیچ امری نمی تواند جلوی آن را بگیرد. در برخی از روایات بیان شده است که اگر از عمر زمین روزی بیش باقی نماند، خداوند آن روز را آن چنان طولانی گرداند تا حکومت صالحان تحقق یابد.

با این که حکومت صالحان در آخرالزمان امری قطعی و یقینی است و به شکل حکومت جهانی در هر حال تحقق می یابد، ولی این جهانی شدن حکومت صالحان می تواند در کنار برنامه جهانی سازی قرار گیرد. به این معنا که جهانی شدن حکومت صالحان در کنار جهانی سازی حکومت، می بایست به شکل یک برنامه و دستور و مأموریت تعریف شود.

بنابراین بر صالحان و بندگان خداوند است تا با باور به جهانی شدن حکومت عدالت محور صالحان، برنامه ای برای جهانی سازی و حکومت عدالت محور درنظر داشته باشند. به سخن دیگر، در کنار فرآیند تکوینی و اراده و سنت الهی درباره جامعه بشری، می بایست مؤمنان، طرحی به عنوان مأموریت و مسئولیت جهانی سازی حکومت عدالت محور داشته باشند. این همان چیزی است که در برخی از روایات به عنوان انتظار واقعی از آن یاد شده است. منتظر واقعی کسی است که زمینه و بستری برای حکومت جهانی عدالت محور صالحان فراهم می آورد و در مسیر هدایت الهی گام برداشته و نه تنها خود را نجات می دهد، بلکه به حکم وظیفه امر به معروف و نهی از منکر به خوبی ها امر کرده و از زشتی ها باز می دارد و گام های اساسی برای اجرایی کردن جهانی سازی دین، برمی دارد.

● ویژگی های حکومت صالحان

اکنون این پرسش پیش می آید که ویژگی های حکومت صالحان چیست و چه اهداف و مأموریت هایی برای آن تعریف شده است؟ هدف از پاسخ گویی به این پرسش می تواند افزون بر ایجاد انگیزه و امید در دل های مردم برای شناخت حکومت صالحان در زمین و خصوصیات و ویژگی های آن، امری مهم تر و اساسی تر باشد. به این معنا که تبیین و بیان اوصاف حکومت صالحان تنها برای ایجاد امید و انگیزه از عصر طلایی در آینده نیست؛ بلکه هدف اصلی و اساسی آن است که در حال حاضر کسانی که در انتظار این دولت کریمه هستند خود به حکم وظیفه و مسئولیت انتظار، می بایست گام هایی اساسی برای تحقق بخشی همه آن ها بردارند. از این رو می توان گفت که جهانی سازی به عنوان بخشی از طرح و برنامه منتظران واقعی در دستور کار می باشد و همه مؤمنان واقعی و منتظران ظهور و تحقق حکومت عدالت محور جهانی صالحان، می بایست در این راه کوشش و تلاش کنند و برنامه جهانی سازی را براساس این اوصافی که برای حکومت صالحان مطرح می شود، طرح ریزی کنند و به مورد اجرا درآورند.

در حقیقت پاسخ گویی به پرسش درباره ویژگی ها و اوصاف حکومت صالحان به معنای شناخت برنامه و وظایف و مسئولیت های منتظران واقعی است. هر یک در حد توش و توان و قدرت و امکانات و استعدادها و ظرفیت های خویش به عنوان وظیفه و مسئولیت لازم است بستری برای تحقق این اوصاف فردی و جمعی در دولت ها ایجاد کنند و جوامع مختلف بشری را از خاور دور تا باختر و از شمال تا جنوب به سوی این اوصاف و ویژگی ها هدایت کنند. این عدالت و احسان در حکم ستمگری است. به این معنا که ستمگری هرچند که دارای دامنه گسترده و مصادیق بسیاری است، اما امری که در حکومت های دیگر ستم دانسته نمی شود، در حکومت صالحان می تواند ستمگری باشد. بنابراین احتیاط باید در این نوع حکومت، بسیار بیشتر باشد و به سادگی از احسان و مهرورزی و شفقت نگذرد و تا می تواند به احسان و نیکوکاری توجه کند. (یوسف آیه ۷۸ و ۷۹)

از آن جایی که حاکمان صالح، بینش و نگرش خاصی به قدرت و دولت دارند و آن را از آن خویش نمی شمارند بلکه امانتی می دانند که مدتی دراختیار ایشان قرار گرفته است تا با آن، مسئولیت و وظیفه ای را انجام دهند، لذا همواره در هنگام حکومت و فرمانروایی و صدور حکم و قانون یاد خدا در دل هایشان است و متوجه این نکته می باشند که دولت و قدرت فقط از آن خداست. این گونه است که در رفتار و منش و کنش های خویش به دور از هرگونه غرور و مکنت و قدرت عمل می کنند و خود را بنده ای کوچک از بندگان خدا می شمارند که به مأموریتی رفته اند. (یوسف آیه ۱۰۱) آنان هر کاری را به مشیت و اراده الهی انجام می دهند و توکل و اتکای ایشان خداست. (یوسف آیه ۹۹ و ۱۰۱)

از ویژگی های حاکمان صالح از نظر قرآن در عمل اجتماعی و منش و کنش فردی واخلاق شخصی و اجتماعی می توان به اموری چون اجتناب از استبداد و خودرأیی (آل عمران آیه ۱۵۹) دوری از ظلم و ستم (یوسف آیه ۷۸ و ۷۹) انجام کارهای خیر و نیک (نور آیه ۵۵) مشورت با مردم پیش از تصمیم (آل عمران آیه ۱۵۹)، قاطعیت در امور و کارهای پس از مشورت و اتخاذ تصمیم و حکم (آل عمران آیه ۱۵۹)، قاطعیت در امور و کارهای پس از مشورت و اتخاذ تصمیم و حکم (آل عمران آیه ۱۵۹)، تقوای فردی و اجتماعی (اعراف آیه ۱۲۸ و یوسف آیه ۵۶ و ۵۷) توانایی جسمی برای انجام کارها (بقره آیه ۲۲۶و ۲۲۷) توانایی علمی (بقره آیات ۲۲۶ و ۲۴۷ و یوسف آیه ۵۵) امانت داری (نساء آیه ۵۸ و یوسف آیه ۵۴و ۵۵) پرداخت زکات و دیگر واجبات مالی (مائده آیه ۵۵) است. ازنظر قرآن حاکم صالح حاکمی است که خود را بنده خدا می شمارد. (انبیاء آیه ۵۵)

حکومت جهانی در آخرالزمان و تشکیل حکومت واحد جهانی به دست بندگان صالح خداوند که به عنوان فرجام نهایی جوامع بشری در زمین در آیه ۱۰۵ سوره انبیاء بیان شده است، از آن روست که ما به عنوان باورمندان به چنین حکومتی به انتظار تحقق می بایست گام های عملی برای آن برداریم.

اگر مردم مستضعف و مؤمن واقعی و منتظر بخواهند به وعده الهی برسند و از جهانی شدن حکومت عدالت محور بهره مند شوند خود می بایست شرایطی را فراهم آورند تا حاکمیت یکتاپرستی به سرعت و به خواست و اراده مردم تحقق یابد. (نور آیه ۵۵) ازنظر قرآن هرچند که جهانی شدنی امری طبیعی است، ولی اراده ملت نیز نقش اساسی دارد واین همان است که خداوند از تغییر سرنوشت قوم و ملت ها براساس خواست مردم خبر می دهد. (انفال آیه ۵۳)در حکومت صالحان، امنیت اجتماعی و فراگیر امری است که خداوند بدان وعده داده است. (نور آیه ۵۵) و چون زکات به کلی و درستی پرداخت می شود همگان از رفاه خوبی برخوردار می گردند. (حج آیه ۴۱) و دین بر همه جهان سیطره و حاکمیت می یابد. (نور آیه ۵۵) و عدالت از سوی مردم اجرا و برپا می گردد؛ زیرا عدالت هدف بعثت بوده است و در حکومت مردمی و جهانی انجام می شود. (حدید آیه ۲۵)

شرک ستیزی و زمینه رشد و بالندگی کامل بشر و بروز و ظهور استعدادها برای بشر و بهره مندی هرکسی به مقدار تلاش و کوشش، بی آن که مزاحمتی بیرونی وجود داشته باشد از دیگر شاخصه های حکومت صالحان است. این ها پاره ای از صفات دولت صالحان است که امید است با تلاش و کوشش جمعی خود به عنوان منتظران واقعی، بخش هایی از آن را ایجاد و بستری برای جهانی سازی و جهانی شدن حکومت عدالت محور و یکتای صاحب الزمان(عج) فراهم آوریم.

فرشته محیطی