مرگ مشکوک نصرت الدوله

فیروز فیروز معروف به نصرت الدوله از سیاستمداران مشهور اواخر دوران قاجار و اوائل حکومت رضاخان پهلوی است

فیروز فیروز معروف به نصرت‌الدوله از سیاستمداران مشهور اواخر دوران قاجار و اوائل حکومت رضاخان پهلوی است. او وزارتخانه‌های عدلیه، خارجه، دادگستری و مالیه را به ترتیب بر عهده داشت و در ادوار چهارم، پنجم و ششم نماینده مجلس شورای ملی بود. در ۱۳۰۸ دستگیر و به اتهام «ارتشاء» محاکمه شد و به ۴ ماه زندان، محرومیت از خدمات اجتماعی و پرداخت مبلغی غرامت محکوم شد. در ۱۳۰۹ به خاطر بیماری آزاد شد و در ۱۳۱۵ مجدداً دستگیر و به زندان سمنان منتقل شد. جرم او این بار «همدستی با سرداراسعد بختیاری برای برانداختن رژیم پهلوی» بود. نصرت‌الدوله در ۲۰ دی ۱۳۱۶ به طرز فجیعی در زندان رضاشاه کشته شد.

نه آن اتهام اولیه و نه این اتهام ثانوی، به درستی برای مردم تبیین نشد و روزنامه‌ها نیز جرأت نگارش چیزی را نداشتند. اما پس از سقوط رضاشاه در شهریور ۱۳۲۰، همراه با مطالبی که گاه و بیگاه در افشای چهره رضاشاه گفته می‌شد، اشاراتی نیز به سرنوشت نصرت‌الدوله و علت بازداشت و اعدام وی شد. در میان گزارشهایی که درباره وی منتشر شد، مقاله‌ای در مجله خواندنیها، سال ۱۱، شماره ۸۳ به چاپ رسیده که خواندنی است:

چگونه این انگلیسی پس از سالها انتقام خود را از وزیر دارایی ایران گرفت!

خواننده عزیز قطعاً به اسم ماژور و کلنل و بالاخره «آندروود» تاجر که فعلاً در شهر تهران مشغول بازرگانی است ضمن بررسی حوادث اخیر نفت برخورده است، به طوری که مشهود است این مرد دستگاه سری و جاسوسی انگلیس را در ایران اداره می‌کرده و آن جیکاک معروف و سایر عمال زیر دست این مرد کارکشته شده‌اند.

در هر حال برای اینکه به گوشه‌ای از تاریخ پی ببریم و واضح‌تر بدانیم که انگلیسیها چگونه در کشور ما یا همه را تحت‌تأثیر قرار داده و یا مخالفین خود را از بین می‌بردند چندین سال به عقب برمی‌گردیم.

نصرت‌الدوله وزیر دارایی است (۱۳۰۵ش) و با اقتدار هر چه تمامتر زمام امور دارایی و مالیه کشور را به دست دارد.

کلنل آندروود فعلی که در گوشة تهران مشغول تجارت است در آن موقع ماژور (سرگرد) است که ریاست بندر بصره را به عهده دارد و با قدرت عجیبی منطقه شط‌العرب را اداره می‌کند.

در یکی از روزهای زمستان نصرت‌الدوله وزیر دارایی به عنوان سرکشی به بنادر جنوب وارد خرمشهر می‌گردد و شرکت نفت یک کشتی لوکس و تمیز شط‌پیما در اختیار ایشان می‌گذارد که همه جا را خوب بازدید نماید. کشتی در خلیج دور زده و به تمام قسمتها سرکشی کرده و به خرمشهر مراجعت می‌کند و در ساحل ایران به تأسیساتی که تحت‌نظر (ماژور اندروود) اداره می‌شد برمی‌خورد و از اینکه رئیس انگلیسی بندر بصره یک چنین جرأتی کرده و در ساحل ایران برای خود سازمانی داده و همه را مرعوب خود ساخته است سخت عصبانی شده و به شاهزاده نوبان رئیس گمرک خرمشهر دستور می‌دهد که تشکیلات اندروود را توی شط بریزند. در این هنگام سپهبد آق‌اولی استاندار نظامی خوزستان بود سرتیپ مختاری رئیس شهربانی بوده و سرهنگ تورج امین هم فرمانده پادگان شط‌العرب بوده است.

رئیس گمرک در مقابل دستور وزیر دارایی کمی دچار بهت شده و تعلل می‌کند. وزیر دارایی فوراً به قضیه پی برده به رئیس شهربانی خرمشهر دستور اجرای امر می‌دهد ولی رئیس شهربانی کمی خود را متزلزل و ترسو نشان می‌دهد.

بالاخره وزیر با حالت عصبانی فرمانده پادگان شط‌العرب سرهنگ تورج امین را احضار و دستور می‌دهد که بساط (ماژور اندروود) را توی شط بریزد. تورج امین فوراً به اجرای امر اقدام و مراتب را به اهواز و شیراز که مرکز استانداری و فرماندهی لشکر بوده تلگرافاً گزارش می‌دهد. چهار ساعت بعد از ستاد ارتش جواب می‌دهند که موضوع به شرف عرض همایونی رسید فرمودند: وزیر دارایی اختیار تام دارد هر دستوری دادند با گرفتن امضاء و مدرک کتبی باید فوراً اجرا شود.

با این ترتیب بساط (ماژور اندروود) از ساحل ایران به شط ریخته می‌شود ولی همین عنصر مشکوک و خطرناک چند سال بعد با درجه کلنلی ریاست ادارة اطلاعات شرکت نفت انگلیس و ایران را عهده‌دار شده شروع به انجام نقشه‌های مرموز خود می‌کند و به طوری که گفته می‌شود بین نابودی نصرت‌الدوله با طرز فجیع و دسیسه‌بازی‌های «اندروود» یک ارتباط عجیبی وجود دارد و اگر این موضوع درست باشد باید به قدرت صبر و حوصله و پاپوش‌دوزی عوامل انگلیسی حیرت کرد که یک چنان پیش‌آمدی را سالیان دراز بعد به شکل مدهشی تلافی می‌کنند.»

منبع: خواندنیها، سال ۱۱، شماره ۸۳.