مسجد سنگرعبادی سیاسی

به مناسبت روز جهانی مساجد

مساجد به علت ویژگی‌های خاصی که دارند در حکومت اسلامی از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشند. برخی از این ویژگی‌ها عبارتند از:

۱) مساجد محل عبادت و بندگی خدا هستند؛

۲) مساجد مرتبط با علما و روحانیون و حوزه‌های علمیه به عنوان مبلغان اسلام و معارف دینی می‌باشند؛

۳) مساجد پایگاه‌های سیاسی مذهبی‌ای هستند که تعدادشان بسیار زیاد و در سراسر شهرها و محله‌ها و روستاها گسترده و پراکنده هستند. هیچ حزب و گروه و جریانی نیست که تا این اندازه دارای مقر و پایگاه باشد؛

۴) مردم مسلمان همه روزه یک یا چند بار در این پایگاههای اسلامی حضور پیدا می‌کنند و این پدیده‌ای است که در هیچ حزب و گروه و یا حرکتی در جهان سابقه ندارد؛

۵) مساجد پایگاههایی مستمر و مستقل هستند و به اشخاص یا جریان خاصی وابستگی ندارند. اشخاص می آیند و می‌روند ولی مساجد همچنان هستند و انحلال ندارند؛

۶) مساجد مراکزی مردمی هستند چه از نظر ساخت و اداره و چه از نظر حضور در مساجد و بهره‌گیری از فیوضات آن، مردم نقش اصلی و محوری را دارا می‌باشند؛

۷) مساجد محل روشنگری مردم و حرکت دادن آنان در راستای اهداف و برنامه‌های حکومت اسلامی می‌باشند.

مساجد به علت همین ویژگی‌های مهمی که داشته و دارند، در دوران رژیم پهلوی، مغضوب واقع شدند. در آن دوران در اثر تبلیغات نادرست فضا و جو اجتماعی را به گونه‌ای درست کرده بودند که مساجد صرفاً به مسائل نماز و عبادت محدود بود. به برکت انقلاب اسلامی مساجد جایگاه اصلی خود را بازیافتند و فعالیت و نقش آنها توسعه بسیار زیادی یافت. این تحول از همان ماههای اوج مبارزه و انقلاب یعنی ماههای پایانی عمر رژیم پهلوی آغاز شده و در سالهای اولیه انقلاب به اوج خود رسید. توسعه نقش مساجد و باز یافتن جایگاه واقعی خود پس از انقلاب، مصادیق و مظاهر گوناگونی دارد که به چند مورد آن اشاره می‌کنیم.

در ماههای اوج انقلاب در سال ۵۷ مساجد به پایگاههای مبارزاتی و انقلابی تبدیل شد و با محوریت بخشیدن به مبارزه توانست رژیم پهلوی را از پای درآورد. امام خمینی (ره) در این خصوص می‌فرمایند: «این مساجد است که این بساط را درست کرد. این مساجد است که نهضت را درست کرد. در عهد رسول الله (ص) هم و بعد از آن هم تا مدتها مسجد مرکز اجماع سیاسی بود، مرکز تجییش جیوش بود. محراب یعنی مکان حرب، مکان جنگ، هم جنگ با شیطان و هم جنگ با طاغوت… ای ملت، مسجدهای خودتان را حفظ کنید»(۱). در بیان دیگری می‌فرمایند: «اسلام مساجد را سنگر قرار داد و وسیله شد از باب اینکه از همین مساجد، از همین جمعیتها، از همین جمعه‌ها و جماعات، همه اموری که اسلام را به پیش می‌برد و قیام را به پیش می‌برد، مهیا باشد»(۲).

هم در دوران مبارزه و هم پس از پیروزی انقلاب، مساجد به پایگاههای روشنگری و دادن آگاهی‌های سیاسی اجتماعی به مردم مبارز و انقلابی تبدیل شدند. مسائل سیاسی انقلاب، منطقه و جهان، خطراتی که انقلاب را تهدید می‌کند، شناخت دشمنان داخلی و خارجی، راههای مقابله و ایستادگی در برابر دشمنان انقلاب و اسلام از جمله مسائلی بودند که طی سالهای پس از انقلاب به صورت گسترده در مساجد مورد توجه قرار گرفته و مردم مسلمان ایران نسبت به آنها توجیه و آگاه شدند. بدین ترتیب عملاً مساجد از جنبه عبادی صرف خارج شده و علاوه بر آن جنبه های سیاسی و اجتماعی نیز پیدا کردند.

در واقع مساجد به یک پایگاه تمام عیار سیاسی و انقلابی تبدیل شدند و این همان چیزی بود که مورد نظر امام راحل بود. حضرت امام در این باره می‌فرمایند:«مسجد و منبر در صدر اسلام مرکز فعالیتهای سیاسی بوده جنگهایی که در اسلام می‌شده است بسیاری از آن در مسجد طرحش ریخته می‌شد»(۳). نیز می‌فرمایند: «مساجد بهترین سنگرها و جمعه و جماعات مناسب‌ترین میدان تشکل و بیان مصالح مسلمین می‌باشند.

امروز دولتها و سرسپردگان ابرقدرتها اگرچه به جنگ جدی با مسلمانان برخاسته‌اند … ولی هرگز جرات و قدرت تعطیل مساجد و معابد مسلمین را برای همیشه ندارند و نور عشق و معرفت میلیونها مسلمان را نمی‌توانند خاموش کنند»(۴). در بیان دیگری می فرمایند: «این مسجدالحرام و مساجد در زمان رسول اکرم (ص) مرکز جنگها و مرکز سیاستها و مرکز امور اجتماعی و سیاسی بوده. این طور نبوده است که در مسجد پیغمبر (ص) همان مسائل عبادی نماز و روزه باشد، مسائل سیاسی‌اش بیشتر بوده. هر وقت می‌خواستند به جنگ بفرستند اشخاص را، و بسیج کنند مردم را برای جنگها، از مسجد شروع می‌کردند این امور را»(۵). به همین جهت است که حضرت امام تاکید می‌فرمودند: «امیدوارم که موفق به این امر بشوید و مساجدمان برگردد به حال مساجد صدر اول»(۶).

در راستای توسعه فعالیتهای سیاسی اجتماعی مساجد پس از انقلاب، مساجد نقش حفاظت و حراست مردمی از انقلاب را در برابر دشمنان داخلی و خارجی بر عهده داشته است. جوانان پرشور و انقلابی با حضوری گسترده و شبانه‌روزی در مساجد و با آموزشهای نظامی و آشنایی با سلاح و به کارگیری آن، به حفظ و حراست از انقلاب پرداختند. مخصوصاً در مقابل توطئه‌های عوامل بازمانده از رژیم منحط پهلوی و نیز گروههای منحرف و مفسد و منافقین که به دشمنی با مردم مسلمان و انقلابی به پا خاسته بودند، نقش بسیار مهمی ایفا کردند.

شکل‌گیری بسیاری از نهادهای انقلابی نیز از مساجد بوده و هسته اولیه آنها از همین مساجد ریشه و نضج گرفته است. کمیته‌های انقلاب اسلامی یکی از همین موارد است.

در راستای توسعه فعالیتهای اجتماعی مساجد، پس از انقلاب شاهد فعالیتهای گوناگون و گسترده‌ای، در زمینه رسیدگی به امور ارزاق مردم، امور رفاهی و خدماتی، امور خیریه و رسیدگی به مشکلات مالی خانواده‌های نیازمند و نیز فعالیتهای فرهنگی و هنری بوده‌ایم.

یکی از مهمترین نقش‌های مساجد پس از انقلاب، نقش بسیار تعیین کننده آنها در دفاع مقدس و جنگ تحمیلی بوده است. نقش مساجد در این مورد از چند جهت قابل توجه است. اول اینکه مساجد در توجیه و روشنگری توده مردم نسبت به جنگ، علل تحمیل آن از سوی دشمنان انقلاب و اسلام، لزوم ایستادگی و مقاومت در برابر آن نقش مهمی ایفا کرده‌اند. دوم اینکه مساجد جوانان را تشویق و ترغیب به رفتن به جبهه‌های نبرد حق علیه باطل می‌کردند. سوم اینکه مساجد فضای معنوی و روحیه شهادت طلبی را در جامعه و در بین توده‌ مردم، حفظ و تقویت می‌کردند. چهارم اینکه یاد و نام شهدا و آرمان آنها توسط مساجد زنده و حفظ می‌شد. پنجم اینکه در سازماندهی جوانان و توده مردم و اعزام آنان به جبهه‌های نبرد حق علیه باطل، مساجد نقش بسیار زیادی داشتند. ششم اینکه مساجد با بسیج کردن مردم محلی اعم از زنان و مردان، در حمایت از پشت جبهه و تهیه لوازم و تدارکات مورد نیاز رزمندگان اسلام نقش بسیار زیادی را بر عهده داشتند.

یکی از نقشهای اساسی و در عین حال ظریف و غیر محسوس مساجد، استفاده از آن به عنوان مقر پایگاههای مقاومت بسیج می‌باشد. باتوجه به نقش بسیار مهم بسیج، نیاز به مقرهای مردمی و در عین حال گسترده و پراکنده در اقصی نقاط کشور برای استقرار آن وجود داشت که این نیاز مبرم از طریق مساجد تامین شد.

با توجه به پراکندگی و حضور گسترده مساجد در همه نقاط شهری و روستایی و محله‌ها و نیز با توجه به مردمی بودن مساجد و امور آن و حضور روحانیت در تمامی آنها، بهترین و مناسب‌ترین مکان برای استقرار بسیج، مساجد بود. امروز پایگاههای بسیج با مساجد کاملا گره خورده و پیوند مستحکمی بین آنها بوجود آمده است. پیوستگی و همراهی مساجد و بسیج در یکدیگر تاثیر متقابل دارد. بسیج بازوی نظامی مساجد در حفظ اسلام و انقلاب می‌باشد و مسجد نیز در هدایت دینی و حفظ سلامت بسیج و نیز حمایتهای انسانی و مادی از آن، نقش مهمی بر عهده دارد(۷).

علی مهدوی

پی‌نوشتها:

روح خدا در ولایت فقیه (مجموعه پیامهای امام خمینی ره)، ص ۷

صحیفه امام، ج ۱۷، ص۵۵

همان، ج۸، ص۱۸۴

همان، ج۲۰، ص ۳۳۸

آیین انقلاب اسلامی(گزیده‌ای از اندیشه و آراء امام خمینی)، ص ۴۴۲

صحیفه امام، ج۱۷، ص۴۸

برگرفته از کتاب: ۹۲ دستاورد انقلاب اسلامی ایران