جشنی برای زایش کتاب ها

برای بسیاری از ما پیش آمده است که معرفی یک کتاب را در سایتی یا مجله ای خوانده ایم و بعدتر هم گذرمان به جلسه نقد یا رونمایی آن کتاب افتاده است و کتاب را خریده ایم

برای بسیاری از ما پیش آمده است که معرفی یک کتاب را در سایتی یا مجله‌ای خوانده‌ایم و بعدتر هم گذرمان به جلسه نقد یا رونمایی آن کتاب افتاده است و کتاب را خریده‌ایم.

اینجا همان‌جایی است که تحت تاثیر تکرار و معرفی یک کتاب قرار گرفته‌ایم، این همان قدرت تبلیغات است که بر مخاطبان تاثیر می‌گذارد، تبلیغات در دنیای امروز یکی از اهرم‌های فروش یک کالاست.

این کالا می‌تواند کالای صنعتی یا فرهنگی باشد. حال در دنیای نشر یکی از راهکارهایی که می‌تواند در فروش یا دست‌کم معرفی، موثر باشد؛ جلسات نقد و رونمایی کتاب است.

حرف‌زدن درباره کتابی که متولد می‌شود در یک جمع شاید از کافه‌نشینی‌های روشنفکران شروع شده باشد یا شاید هم به زمانی دورتر بر‌گردد، اما شکل مدرن آن مراسمی رسمی است که برای رونمایی کتاب تازه‌ انتشار یافته در مکانی برپا می‌شود که این محل می‌تواند یک موسسه فرهنگی یا موسسه انتشاراتی یا حتی دانشگاه و مراکز آموزشی باشد.

● جشن تولد کتاب

جشن گرفتن برای تولد یک کتاب سنت قشنگی است. وقتی کاری نو پا به عرصه فرهنگ می‌گذارد، به مناسبت ورودش به دنیای فرهنگ مراسمی برایش برگزار می‌شود و گاهی این جشن قدردانی از زحمات نویسنده‌ای است که کلمات را ماه‌ها در ذهنش پرورش داده و به زایش رسانده است. این همان جشن تولد کتاب یا به اصطلاح خودمان مراسم رونمایی است؛ مراسمی برای یک کتاب که گاهی جهانی است یعنی اثری در سراسر دنیا همزمان رونمایی می‌شود. اما سنت رونمایی کتاب در ایران قدمت زیادی ندارد و فراگیر شدن آن به یک دهه قبل یا حتی کمتر بازمی‌گردد.

امیرعلی نجومیان، استاد دانشگاه و نویسنده، تاریخچه بررسی کتاب در ایران را شصت سال پیش می‌داند که مجلاتی مانند معرفی کتاب و نقد کتاب منتشر می‌شدند که به بررسی و معرفی کتاب اختصاص داشتند.

علی‌اصغر محمدخانی که از سال‌ها پیش شروع به برگزاری جلسات نقد و رونمایی کتاب کرده است و این سنت را حالا در مجموعه شهر کتاب ادامه داده بر این باور است که امروز عنوان‌های کتاب‌هایی که در کشور منتشر می‌شود خیلی زیاد هستند و در این میان، کتاب‌های قابل توجه دیده نمی‌شود.

● مشکلات توزیع

هر زمانی که صحبت از مشکلات نشر در کشور می‌شود، یک پای قصه نشر، توزیع نامناسب و دیده‌ نشدن است، این نکته‌ای است که محمدخانی نیز به آن اشاره دارد و می‌گوید آنهایی که خارج از تهران زندگی می‌کنند، به دلیل سیستم نامناسب توزیع از انتشار کتاب‌ها آگاه نمی‌شوند.

از این رو جلسات رونمایی و نقد کتاب‌ها وقتی برگزار می‌شود، بعد از انعکاس در رسانه‌ها باعث اطلاع‌رسانی هم خواهد شد.

به اعتقاد وی، اگر این نشست‌ها در شهرستان‌ها نیز برگزار شود، باعث افزایش شمارگان کتاب خواهد شد و مخاطب شهرستانی نیز انگیزه خرید کتاب‌های تازه انتشار یافته را می‌یابد.

● آسیب‌های معرفی کتاب در ایران

باید پذیرفت معرفی کتاب در ایران مانند کشورهای دیگر روشمند نیست. یکی از معروف‌ترین سایت‌های جهانی که به معرفی و فروش کتاب می‌پردازد، سایت آمازون است که علاوه بر معرفی کتاب گاهی نقدهایی را که درباره آن اثر چاپ می‌شود نیز منتشر می‌کند.

اما در ایران سایت‌های معرفی کتاب کمتر داریم یا اگر داریم تنها به نام و تعداد صفحات و قیمت آن بسنده می‌شود یا در نهایت دو خطی از موضوع کتاب می‌آید. به نظر می‌رسد با توجه به گستردگی کمیت‌ کتاب‌ها نهادهایی مثل رسانه‌ها و صدا و سیما و موسسات فرهنگی باید به نقد و تحلیل کتاب‌ها بپردازند. این همان نکته‌ای است که محمدخانی نیز بر آن تاکید دارد.

نقد و رونمایی کتاب از سویی باعث معرفی یک کتاب تولد یافته در جامعه می‌شود و از سوی دیگر در فروش آن کتاب نیز می‌تواند تاثیر داشته باشد.

محمدخانی می‌گوید: زمانی که نشست‌های شهر کتاب برگزار می‌شود، همان موقع در فروشگاه ۵۰ تا ۶۰ نسخه از کتابی که رونمایی شده فروش می‌رود، این نشان می‌دهد که افراد بعد از این نشست‌ها انگیزه پیدا می‌کنند کتاب را بخرند. از سوی دیگر وقتی نشست‌ها در رسانه‌ها انعکاس می‌یابد، باعث فروش دوباره کتاب می‌شود.

● قدرت رسانه و گرایش به فرهنگ شفاهی

قدرت رسانه‌ها هم از آن نکاتی است که در گسترش موضوعی موثر است، اما در کشور ما رسانه‌ها در حوزه معرفی کتاب خیلی جدی نیستند. محمدخانی به این موضوع نیز اشاره دارد که رسانه‌های ما در معرفی و نقد کتاب خیلی قوی برخورد نمی‌کنند.

واقعیت این است که مردم ما بیشتر شفاهی هستند و تبلیغات شفاهی تاثیر بیشتری روی آنها می‌گذارد.

از این رو، معرفی یک کتاب از سوی یک نفر می‌تواند در جذب مخاطب بیشتر تاثیر داشته باشد تا خواندن نقد همان کتاب در روزنامه یا مجله‌ای. ‌

امیرعلی نجومیان، پژوهشگر ادبی با تاکید به این موضوع می‌گوید: «واقعیت این است که در ایران معرفی‌ کتاب تاثیر آنچنانی ندارد، ما دو مساله داریم؛ یکی این‌که ما عادت نداریم کتابی را که معرفی می‌شود یا درباره آن سخنرانی می‌شود، بخوانیم. در فرهنگ ما مردم بیشتر بر اساس شنیده‌های غیررسمی به امری تشویق می‌شوند. مثلا اگر دوستان بگویند که فلان کتاب خوب است، آن کتاب را می‌خوانیم، بنابراین به نظر می‌رسد مراسم رونمایی و بررسی کتاب و بعد انگیزه برای خواندن آن اثر هنوز در کشور ما نهادینه نشده و در نشریات و تلویزیون، جلسات نقد کتاب تبدیل به عادت نشده است.»

علی‌اصغر محمدخانی بر این باور است گفتاری که صاحب‌نظران می‌گویند روی افراد تاثیر می‌گذارد، اگر فلان استاد می‌گوید که فلان کتاب خوب است، مردم نظرشان به سوی آن جلب می‌شود و آن‌را می‌خرند. از سوی دیگر برگزاری این نشست‌ها در کشور ما تاثیر بیشتری از کشورهای دیگر دارد، در سفری که به کشورهای مختلف داشته‌ام، دیده‌ام که در جلسات نقد و بررسی کتاب در نهایت ۱۵ نفر شرکت می‌کنند؛ در حالی که در کشور ما مردم استقبال خوبی از این نشست‌ها می‌کنند، اما ما بستر آن ‌را فراهم نکرده‌ایم.

اما برخلاف او، نجومیان بر این باور است جلساتی که برگزار می‌شود، معمولا در پایتخت با تعداد مخاطبان کم برگزار می‌شود، جلساتی که به شکل شفاهی برگزار می‌شود، تعداد افراد شرکت‌کننده‌اش کم است و برد زیادی ندارد، او اما بودن این جلسات را در مجموع بهتر از نبودنش می‌داند.

● دیگر عوامل موثر

شاید به نظر برسد برگزاری نشست نقد و بررسی کتاب در جذب مخاطب تاثیر دارد، اما این موضوع تنها یکی از موارد جذب مخاطب است، برای بالا بردن میزان سرانه مطالعه و همچنین شمارگان عوامل متعددی دخیل هستند که همه عوامل فرهنگی در کنار هم در بالا‌بردن تیراژ کتاب تاثیر دارند.

محمدخانی البته بر این باور است که تیراژ کتاب در ایران در مقایسه با کشورهای دیگر پایین نیست و ما امکان بالقوه کتابخوانی را زیاد داریم که هنوز به بالفعل تبدیل نشده است.

● رونمایی از کتاب در دیگر کشورها

برگزاری جلسات نقد و بررسی کتاب در کشورهای مختلف یا از سوی ناشر کتاب یا از سوی دانشگاه برگزار می‌شود. در دنیا وقتی قرار است یک کتاب مهم منتشر شود، ناشر کتاب از قبل تاریخ و روز و ساعت دقیق انتشار کتاب را اعلام می‌کند و کتاب در آن ساعت رونمایی می‌شود. کتاب هری پاتر نوشته جی‌کی‌رولینگ از جمله آن کتاب‌هایی است که قبل از انتشار، زمان توزیع و رونمایی آن از سوی ناشر اعلام می‌شود.

نویسنده کتاب نیز در این جشن رونمایی حضور می‌یابد و کتابش را برای طرفدارانش امضا می‌کند. این امر معمول دنیا چند سالی است که در کشور ما هم باب شده است و چند ناشر با دریافتن اهمیت رونمایی کتاب، مراسمی برگزار می‌کنند و در آن چند نویسنده و منتقد درباره کتاب حرف می‌زنند. نویسنده کتاب هم در جلسات رونمایی شرکت و با مخاطبانش دیدار کرده و کتاب‌هایش را امضا می‌کند.

دیگر نهادی که کار رونمایی کتاب را در کشورهای دیگر انجام می‌دهد، دانشگاه است. دانشگاه‌ها معمولا از نویسنده اثر دعوت می‌کنند تا درباره کتابش حرف بزند و با مخاطبانش دیدار کند، اما در ایران معمولا شاهد این اتفاق نیستیم. نهادی که قشر تحصیلکرده در آن حضور دارند و می‌تواند در جذب مخاطب تاثیر داشته باشد، در این حوزه سکوت کرده است و کاری انجام نمی‌دهد.

امیرعلی نجومیان بر این باوراست جلسات معرفی و رونمایی کتاب، تاثیر زیادی در فروش کتاب دارد، زیرا آثاری که چاپ می‌شوند نیاز به معرفی دارند.

او می‌گوید: در دنیا مردم منتظر می‌مانند اثری که منتشر شد، منتقدان درباره آن چه می‌نویسند و بعد می‌روند آن‌را تهیه می‌کنند.

از این منظر بحث نقد و بررسی کتاب در کشورهای دیگر مقوله‌ای پراهمیت است و مردم معمولا بر اساس نظر منتقدان به دنبال خواندن کتاب می‌روند.

به گفته‌ نجومیان، هفته‌نامه‌ای در انگلیس چاپ می‌شود که ضمیمه روزنامه تایمز است. این مجله کتاب‌ها را نقد می‌کند و بسیاری بر اساس آن معرفی‌ها، دست به خرید یک اثر می‌زنند.

جشن زایش یک کتاب در ایران چه قدمت زیادی داشته باشد و چه نداشته باشد، سنت زیبایی است که جدا از تاثیر آن در جذب مخاطب می‌تواند در آگاهی مخاطبان هر چند محدود، از انتشار و محتوای اثر تاثیر داشته باشد.

گاهی مخاطبان به دنبال مطرح کردن سوالات خود از نویسنده هستند که این نشست‌ها می‌تواند این موقعیت را برای آنها مهیا کنند تا با نویسنده مورد علاقه خود دیدار داشته باشند.

از سوی دیگر، این جشن‌ها می‌تواند قدردانی معنوی از نویسنده‌ای باشد که ماه‌ها و شاید سال‌ها عمرش را صرف خلق اثری می‌کند. شاید این جشن کوچک‌ترین کاری باشد که می‌توان برای او انجام داد.

اعظم راستی‌