این داستان ادامه دارد

نگاهی به سری سازی برنامه های تلویزیونی و مجموعه های نمایشی

بدون شک ساخت سری دوم یا چندمی از برنامه‌ها یا آثار نمایشی تلویزیون را باید مورد استقبال واقع‌شدن و موفقیت عملکرد سری‌های نخست آن در جذب مخاطب دانست. این اتفاق در رابطه با برنامه‌های تلویزیونی و سریال‌ها به نحو متفاوتی می‌افتد. در این نوشتار به دلایلی اشاره می‌کنیم که برنامه‌سازان را به ساخت سری‌های بعدی یک اثر تلویزیونی ترغیب می‌کند.

به نظر می‌رسد آنچه در خصوص برنامه‌های تلویزیونی بیش و پیش از همه، برنامه‌سازان را به فکر ساخت سری‌های بعدی وامی دارد یا اساسا آنها را از ابتدای کار خود به این سمت و سو می‌کشاند، طرح و بن‌مایه‌ای است که برای کار خود طراحی و تدوین کرده‌اند. از این رو برنامه‌های تلویزیونی گذشته از محتوایی که دنبال می‌کنند، می‌توانند قابلیت و ظرفیت چند پاره‌شدن یا ادامه یافتن در سری‌های دیگری را هم داشته باشند. برای مثال مسابقه‌ها و جنگ‌ها را می‌توان به این دسته‌بندی متعلق دانست. مسابقه‌های تلویزیونی بویژه اگر دارای مراحل مختلف و متعدد باشند و همچنین اگر شرکت‌کنندگان زیادی را درگیر پروسه اجرایی خود سازند، می‌توانند به سری‌های بعدی هم کشیده شوند. از طرف دیگر معمولا ماهیت این گونه برنامه‌ها جذابیت دارد و با هدف سرگرم‌سازی مخاطب روی آنتن می‌رود. بنابراین ظرفیت بالقوه‌ای را برای جلب توجه او و حفظ همراهی‌اش در طول پخش دارند. از طرف دیگر اگر این برنامه‌ها در کنار سرگرم‌سازی بینندگان بتوانند به افزایش اطلاعات عمومی آنها، درک‌شان از موضوعی خاص و مواجه ساختن‌شان با موقعیت‌هایی تجربه نشده یا کمتر تجربه‌شده کمک کنند، موفقیت‌شان تا حد زیادی تضمین‌شده ارزیابی می‌شود.

همچنین مسابقه‌های تلویزیونی به دلیل ایجاد فضایی رقابتی و پویا رفته‌رفته دیده می‌شوند و درخواست‌های زیادی برای حضور فعالانه شرکت‌کنندگان دریافت می‌کنند. این مسابقات اگر از جنس گروهی هم باشند، جذابیت‌های خاصی دارند؛ چراکه صرف اندیشیدن به همکاری با عده‌ای دیگر که از شرایط مشابه و موقعیتی برابر در جایگاه مسابقه برخوردارند، برای شرکت‌کننده خواستنی و دلچسب است. برای تائید این مدعا می‌توان به تفاوت گوش‌دادن موسیقی از دریچه رادیو و از دریچه ضبط صوت اشاره کرد و این پرسش را مطرح کرد که با وجود این که مخاطبان می‌توانند موسیقی دلخواه خود را به صورت انتخابی گوش دهند، چرا باز هم تمایل دارند موسیقی‌های تصادفی در حال پخش رادیو را بشنوند.برای این پرسش می‌توان گفت آنان دلیل دیگری را جز درگیرشدن در حلقه جمعی مخاطبان و حس مشترک و آنی لذت از موسیقی همراه با جمع کثیری از مخاطبان دیگر را می‌پسندند و دوست دارند مورد خطاب واقع شوند و مخاطب باشند نه یک شنونده منفعل. با در نظر گرفتن این موقعیت می‌توان گفت که در مسابقات تلویزیونی که به صورت جمعی برگزار می‌شوند نیز اتفاق مشابهی رخ می‌دهد. هر یک از اعضای گروه‌های شرکت‌کننده تمایل دارند تا سهم خود را برای برگزیده‌شدن ادا کنند. همه‌شان سهمی مساوی از برد و باخت دارند و تجربه تقسیم احساسات و حالات عاطفی برایشان پذیرفتنی‌تر است.

از سوی دیگر ژانر مسابقه‌های تلویزیونی می‌تواند با توجه و تاکید بر ساختار محتوایی و گرافیکی در جلب بهتر مخاطبان نیز موثر ‌افتد. از این‌رو برخورداری از تم‌های گرافیکی یکدست، رنگ‌های متنوع و شاد، آیتم‌های زیاد، اما کوتاه، رعایت اختصار در ویژگی‌های فرمیک و مسائلی نظیر این کار برنامه‌ساز را ارتقا می‌دهد.

از مسابقه‌های تلویزیونی که گذر کنیم، جنگ‌ها را هم باید از جمله برنامه‌هایی دانست که قابلیت زیادی برای ادامه یافتن در سری‌های دیگر دارند. جنگ‌ها به دلیل بهره‌مندی از فضایی شاد، سرگرم‌کننده و عموما اجرا پیش چشم تماشاگران می‌توانند در مدت زمانی طولانی به پخش برسند. در عین حال که آیتم‌های ثابتی برای آنان تعریف شده باشد و همچنین در هر برنامه برای ایجاد تنوع بخش‌های جدیدی به آنها اضافه شود. از طرف دیگر بعضی از مقاطع خاص و مناسبت‌های تقویمی‌گویی مستلزم روی آنتن رفتن چنین برنامه‌هایی است. برای مثال فرارسیدن فصل گرما همراه با آغاز شدن تعطیلات تابستان خانواده‌های ایرانی را بیش از پیش به فکر گذران اوقات‌فراغت خود در بوستان‌های بزرگ و شناخته‌شده می‌اندازد که البته تعداد زیادی از آنها در این فصل اقدام به گردهمایی مردم کرده و برنامه‌هایی شاد و مفرح برایشان اجرا می‌کنند. همچنین برخی از آنها پخش تلویزیونی دارند.

سری‌سازی مناسبتی

گذشته از این دو قالب برنامه‌سازی، ویژه برنامه‌ها نیز ظرفیت‌های مناسبی برای سری‌سازی دارند. برنامه «ماه عسل» که هر ساله در ماه مبارک رمضان روی آنتن شبکه سه سیما می‌رود، از این جنس برنامه‌هاست. این برنامه در سری اول خود نگاه‌های مردم را به خود جلب کرده و از آن به بعد به عنوان پای ثابت سفره‌های مردم در این ماه مبارک شناخته شد. همین نکته بیانگر این است که چگونگی شروع یک برنامه و گام اول پخش آن اهمیت زیادی برای کشیده‌شدن به سری‌های متعدد را دارد. همچنین در سری اول خود قابلیت‌ها و ویژگی‌هایی را که می‌تواند آن را دنباله‌دار کند، عیان می‌سازد.

به این فهرست باید برنامه‌هایی را هم که چاره‌ای جز سری بودن آنها نیست، اضافه کرد. برنامه‌های زیادی به دلیل داشتن مخاطبان دائمی و همین‌طور ضروری بودن و پرداختن به موضوعات بنیادی و مهم همواره باید به این دسته بندی متعلق باشند. برنامه‌هایی مانند برنامه «سیمای خانواده» از شبکه یک که پس از سالیان متوالی پخش با اسمی واحد همچنان به کار خود ادامه داده و ساختار برنامه حفظ شده، اما آیتم‌های جدید به آن افزوده یا از آن کم شده است.

درباره این نوع برنامه‌ها بهتر است بگوییم که ساعات پخش تاثیر زیادی بر تعیین سری بودن یا نبودنشان دارد؛ چراکه به هر حال تلویزیون باید برنامه‌هایی روتین در صبحگاه و شبانگاه را به مخاطبان خود اختصاص دهد و با داشتن نگاهی کلی‌تر می‌توان برنامه‌های ظهرگاهی و عصرگاهی را هم به آن اضافه کرد.

سری‌سازی یا سری‌دوزی

سریال‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی هم قابلیت‌های زیادی برای سری‌سازی دارند. با این تفاوت‌ها در ارتباط با برنامه‌های تلویزیونی اساسا می‌توان نقطه اتصالی بین سری‌های اول و دوم یا چندم پیدا نکرد، اما در مجموعه‌های تلویزیونی این مشخصه یک اصل و ضرورت است. همچنین لازم است سری‌های مختلف سریال‌ها با فاصله‌های زمانی حداقلی نسبت به هم ساخته شوند؛ چراکه ممکن است مخاطب در صورت فاصله افتادن بین سری اول و دوم خط سیر داستان را گم کرده و چیدن دوباره پازل قصه سری اول برای او دشوار شود.

آنچه سازندگان مجموعه‌های نمایشی را به فکر ساخت سری‌های بعدی کار ترغیب می‌کند، ترکیبی از دلایل مختلف است که مشابهت‌هایی نسبی با دلایل ادامه یافتن برنامه‌های تلویزیونی دارد. مجموعه‌های نمایشی به دلایل زیر می‌توانند به ورطه سری‌شدن بیفتند. البته به کار بردن واژه ورطه در اینجا بار معنایی منفی ندارد، بلکه نشان از یک آسیب احتمالی است که در صورت رعایت‌نکردن المان‌های استاندارد آثار نمایشی را تهدید می‌کند. علت‌های ادامه یافتن مجموعه‌ها به شرح زیر است:

داستان‌های سریال شاخ و برگ‌های زیادی داشته باشد یا ظرفیت‌هایی اساسی در قصه برای شاخ و برگ‌دادن احساس شود. ممکن است این عامل را دوری از یکدستی و انسجام داستانی تصور کنید، اما این طور نیست. بلکه داشتن یک داستان کلی و اضافه‌شدن شخصیت‌ها و داستانک‌های فرعی به کار برای بیننده تلویزیون جذابیت دارد. همچنین پرکاراکتر بودن یک سریال و نپرداختن به همه آنها در سری اول می‌تواند انگیزه‌ای برای ساخت سری دوم آنها باشد.

دیده‌شدن و پرمخاطب بودن یک مجموعه که سازندگان آن پیش از تولید آن پیش‌بینی دقیقی از آن نداشته‌اند گاهی مدیران و مسئولان را به اعلام دستور تولید سری‌های بعدی آنها وامی‌دارد.

همچنین ممکن است نویسنده‌ای از همان ابتدا سری‌های دیگری را برای قصه خود در نظر گرفته باشد و ماجراهای داستان به گونه‌ای پیش برود که این مساله قابل توجیه به نظر برسد. در اینجا پایان‌بندی سریال‌ها تاثیر زیادی بر ادامه یافتنشان در سری‌های دیگر دارد.

ماهیت قصه‌ها هم تاثیر زیادی بر سری‌سازی‌شان دارد. برای مثال داستان‌های تاریخی دارای این ظرفیت‌اند. از طرفی داستان‌هایی که در بازه‌های زمانی طولانی‌مدت روایت می‌شوند از این ظرفیت برخوردارند. قصه‌هایی را می‌توان نام برد که داستان زندگی یک شخصیت و تمام ماجراها و آدم‌های مرتبط با او را در طول سال‌های درازی از زندگی‌اش در برمی‌گیرد. نظیر آنچه اکنون با عنوان مجموعه «ستایش ۲» روی آنتن می‌بینیم.

این شیوه روایی هم می‌تواند استمرار داشته باشد و هم به صورت مقطعی بر زمان مشخصی از زندگی نقش تاکید صورت گیرد.

نکات بیشتری را هم می‌توان به این نوشتار افزود که طرح آن در این مجال نمی‌گنجد، اما در پایان لازم است به یک نکته اشاره کرد. این که «سری» در زبان انگلیسی به معنای مجموعه است و انگلیسی زبان‌ها سریال‌های خود را با این عنوان خطاب می‌کنند و لغت سیزن یا فصل برای آنان همان سری‌های دوم یا چندمی از سریال‌هاست که عموما تعداد قسمت‌های بسیار زیادی دارند و چه بسا توزیع یا پخش آنها سال‌ها به طول بینجامد.

رکسانا قهقرایی