چوغا هنر زنانه تن پوش مردانه

در استان گلستان هم اکنون دو گونه رشته های صنایع دستی که به آن بومی و غیربومی گفته می شود رواج دارد,هر چند برخی از آنها منسوخ شده و در حال فراموشی اند که چوغا یکی از این رشته هاست

در استان گلستان هم اکنون دو گونه رشته های صنایع دستی که به آن بومی و غیربومی گفته می شود رواج دارد،هر چند برخی از آنها منسوخ شده و در حال فراموشی اند که "چوغا" یکی از این رشته هاست.اقوام مختلف استان گلستان که هر یک فرهنگ، آداب و رسوم و صنایع دستی خاص خود را دارند، ابداع کننده و ادامه دهنده حیات بسیاری ازصنایع دستی منطقه و کشور هستند.

این در حالی است که بافت قالی، قالیچه و پشتی ترکمن، ابریشم بافی، نواربافی، ساخت دوتار ترکمن، پلاس بافی، جاجیمچه، زیورآلات، سوزن دوزی ترکمن و بلوچ، نمدمالی، قلمزنی و قلاب بافی بخش کوچکی از این زیباییهای دست ساز است.بافت چوغا بیشتر توسط زنان عشایر انجام می شود.چوغا به عنوان بالا پوش بختیاری ها و از مشخصه های آن هاست.چوغا بالا پوش راست و بدون آستینی است که قد آن تا سر زانوست و جلوی آن سر تا سر باز است این تنها قطعه لباسی است که همگی در ایل می پوشند و توسط زنان روی دستگاه افقی بافته می شود.

● پیشینه تاریخی چوغا

"انوشیروان گرایلی" معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گلستان در این خصوص می گوید: پیشینه تاریخی چوغا به دلیل شباهت ساختمانی آن به جاجیم، همانند آن دارای قدمتی بسیار بوده و تاریخچه آن برمی گردد به زمانی که پشم ریسی، تولید نخ و بافت آغاز شد.

این چوغا از پشم سفید طبیعی و دارای خطوط عمودی آبی تیره و یا مشکی است که قبلا با نیا رنگ شده است.تکنیکی که برای بافت آن به کار می رود همان بافت ساده(ساده بف) بختیاری هاست.

چله کشی

معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گلستان خاطر نشان کرد: دار چوغابافی نیز همانند دار قالی، و رندی و...به شیوه سنتی است.

این دار به صورت افقی و روی زمین قرار می گیرد.شیوه چله کشی و کوجی پیجی آن نیز مانند بافته های داری دیگر است.وی افزود: ابزار مورد استفاده برای چوغابافی نیز شبیه به بافته های دیگر است شامل شانه (کرکیت)، قلاب کناره کش که بیشتر چوغابافان از آن استفاده می کنند دو عدد میله آهنی که دو سر آن ها به شکل قلاب است.از این میله ها (برای بالا و پایین کشیدن چوب پشت)استفاده می کنند به طوری که هر میله در یک طرف پشت قرار می گیرد.

تکنیک بافت

روش مورد استفاده برای بافت چوغا همان بافت ساده باف یا گلیم بافت است که در هر بار بالا بردن چوب ها، یک پود از بین چله ها می گذرد و عمل شانه زنی انجام می شود و پود دیگری از دهانه پله عبور کرده و توسط کرکیت کوبیده می شود.در چوغابافی عمل کناره پیچی با اضافه پود و چرخش آن به دور یک نخ از نخستین تار چله انجام می شود.

پود گذاری در بافت چوغا هم به دو صورت ممتد و هم نیمه ممتد به کار می رود.در مواقعی که نقش راه راه های چوغا در عرض چله یک دست مشکی است پود گذاری ممتد است ولی وقتی که طرح چوغا در عرض نصف سفید و نصف سیاه است تا نصفه سیاه از پود مشکی و نصفه دیگر از پود سفید استفاده می شود و بعد توسط کرکیت شانه زنی انجام می شود.این شیوه نقش اندازی در چوغا تا حدودی مشابه بافت گلیم است.

معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گلستان می گوید : تولیدکنندگان این نوع پارچه را زنان روستایی تشکیل می دهند که با استفاده از دستگاه های بسیار ساده بافندگی (دار افقی) با حداکثر عرض ۵۰ سانتی متر، به بافت می پردازند.

قبل از شروع بافت پشم ها را شسته و شانه می زنند و با چرخ به نخ تبدیل می کنند.هنگام نخ ریسی به این نکته باید توجه داشت که چله ( تانه) قدری نازکتر از پود (بافه) ریسیده شود.وی تصریح کرد: نخ چله را دو لا کرده با چرخ می تابند.برای چله کشی میخهای چوبی ( تنو) را در زمین نصب کرده، متناسب با متراژ چله کشی تعداد آن نیز تعیین می گردد.

بعنوان نمونه برای ۳۰ متر چله از ۳ عدد میخ و برای ۱۰۰ متر از ۵ عدد استفاده می شود.گرایلی گفت: میخ ها را روبروی هم با فاصله ای معین نصب کرده تا چله ها را از بین آنان عبور دهند.پس از اتمام این مرحله هر یک متر چله را، با نخی می بندند تا شل یا سفت ( تنگ لس) نگشته آنگاه سر چله را یکی در میان بصورت ضربدر گذارده تا از هم باز نشود.

تک تک تارها را از گورد و از بین دندانه های شانه عبور می دهند که این امر توسط دو تن از زنان صورت می پذیرد.به این عمل « تاف شان » می گویند و به معنای عبور تافه ( چله) از شانه است.این مقام مسئول تا کید کرد: مراحل بافت همچون جاجیم، با عبور ماکو از بین تارها آغاز می شود که با فشار پدال چله ها از هم باز شده و پود از آن بین عبور کردده، آنگاه با شانه بر آن می کوبند.

این عمل همچنان تکرار می شود تا بافت بطور کامل صورت گیرد.عرض پارچه چوغا در کت و شلوار با هم متفاوت است.عرض پارچه بافته شده جهت دوخت کت باید ۵۰ سانتیمتر و برای شلوار ۴۰ سانتیمتر باشد.گرایلی از هنرمندان شاخص این رشته در استان گلستان نام برده و می گوید: تمامی بافندگان جاجیم به بافت چوغا نیز اشتغال داشته و بنا به نیاز، تولید می کنند.از جمله این هنرمندان "رحیمه رحیمی" و "زبیده ملکی" را می توان نام برد.

● مناطق تولید

در مناطق مختلف این استان بویژه روستاها، بافت چوغا صورت می گیرد.روستاهایی چون زیارت، النگ، آهنگر محله، شاهکوه، مزرعه کتول وبا این نوع پارچه کت و شلوار مردانه ای دوخته شده که در منزل و محیط های کاری چون دامداری، خاصه در فصل سرما استفاده می شود.

معاون صنایع دستی گلستان همچنین دلا یل فراموشی این رشته از صنایع دستی راورود صنایع دستی ماشینی به بازار، بلند مدت بودن زمان تولید رشته های صنایع دستی سنتی و کوتاه مدت بودن زمان تولید رشته های صنایع دستی ماشینی، بالا بودن قیمت محصولات صنایع دستی سنتی و ارزان بودن صنایع دستی ماشینی، عدم کاربرد مناسب از محصولات صنایع دستی استان و توجه به تولیدات سنتی می داند و معتقد است: با توجه به از بین رفتن هنرمندان بومی که منجر به نابودی برخی از رشته های صنایع دستی شده است، نبود متولی واحد در گذشته که منجر به نداشتن برنامه مناسب شده است.

این مقام مسئول می افزاید: بی توجه هنرمندان بومی در راستای تولید بازار هدف، نبود انگیزه در هنرمندان جهت ایجاد بازارهای داخلی منطقه ای و بین المللی، عدم توجه به آموزش های علمی و آکادامیک و نبود توجه و شناخت نیروهای کار آمد بومی منطقه از مهمترین دلایل منسوخ شدن این رشته در استان گلستان است