توفیق بازیگران و عروسک ها

نگاهی به نمایش شمشیر و باد و شلاق

نمایش عروسکی «شمشیر و باد و شلاق» با کارگردانی حجت‌الله ناظری، بر آن است تا با پرداختن به واقعه کربلا و تاکید بر شخصیت حضرت عباس‌(ع) که در دفاع از آرمان الهی حضرت امام حسین‌(ع) به ستیزه با لشکر جور به پا خاست، مخاطبان نوجوان خود را با مفاهیم ایثار، رشادت و شهادت آشنا کند. این اثر که داستانش را با شیوه نمایش در نمایش پیش می‌برد، از اجرایی روان برخوردار است و از این‌رو می‌تواند با مخاطبان کم‌سن و سال خود ارتباط برقرار کند. با این حال، نمایش شمشیر و باد و شلاق از همان ضعفی رنج می‌برد که گریبانگیر تئاتر کودک و نوجوان کشور است و آن چیزی نیست جز نمایشنامه‌ای قوی. نمایش شمشیر و باد و شلاق در حال حاضر در مرکز تولید تئاتر کانون پرورش فکری روی صحنه است و پس از آن اجرایش را در سالن آمفی‌تئاتر کانون فرهنگی بسیج شهرری پی می‌گیرد.

جمعی از بازیگران، در هیاهویی نمایشی مورد اعتراض عروسک‌ها قرار می‌گیرند و در کشمکش ایجاد شده میان آدم‌ها و عروسک‌ها مخاطبان به واقعه‌ کربلا و ستیزه‌ نابرابر جناح باطل با مظلومان شریف آن واقعه رهنمون می‌شوند تا در فضای نمایشی خاص نوجوانان، ایثار و رشادت حضرت عباس‌(ع) را که در دفاع از آرمان الهی حضرت امام حسین‌(ع) به ستیزه با لشکر جور به پا خاست، به تصویر کشند.

● فضای مناسب با روحیات مخاطب

نمایش عروسکی شمشیر و باد و شلاق با خلق فضایی شاد و متناسب با روحیات مخاطب مورد نظر خویش آغاز می‌شود تا شرایط مساعد برای آغاز واقعه‌ تاریخی آشنا و مطلوب، در قالب نمایشی عروسکی فراهم شود و مخاطب چه راحت این آغاز را درمی‌یابد و جاذبه‌های اجرایی اثر، او را مجذوب خود می‌کند.

در کشمکش ایجاد شده در این نمایش، جناح حق به رهبری امام حسین‌(ع)، مواضع حق‌طلبانه‌ خویش را به مخاطب می‌نمایاند تا پذیرندگی ارزش‌های مورد پیگیری حضرت و یارانش در مخاطب صورت پذیرد.

از سوی دیگر و در نقطه‌ مقابل نیز طرح توطئه، دنیاطلبی و افزون‌خواهی جناح باطل که به صورت طمع حکومت ری و دریافت صله برجسته می‌شود، بطلان این جناح را نشان می‌دهد. جناح باطل اختلافات سخیف داخلی‌اش را به ستیزه‌ با حق تغییر شکل می‌دهد و به قتل حضرت عباس‌(ع) کمر می‌بندد. به این ترتیب و در سرانجام عمل، اقدام ناجوانمردانه‌ وارد آوردن ضربه‌ شمشیر، از قفا و‌نه‌رودررو بر پیکر حضرت انجام می‌پذیرد. علت این جفاپیشگی و توطئه‌ پنهان آن است که دلاوری‌های حضرت عباس‌(ع) زبانزد است و کسی را جرا‡ت ستیزه‌ رو در رو با ایشان نیست.

● جاذبه‌های تصویری

نمایش شمشیر و باد و شلاق، از اجرایی ساده و روان برخوردار است و جاذبه‌های تصویری و کشمکش‌های ایجاد شده تا بدانجاست که گذر زمان اجرای اثر احساس نمی‌شود، به گونه‌ای که در پی ۵۰ دقیقه اجرا، چنین تصور می‌شود که نمایشی با ظرفیت زمانی ۲۰ دقیقه مشاهده شده است.

بهره‌گیری از شیوه‌های اجرایی گوناگون نظیر عروسک میله‌ای، سایه با نور زرد و ماورای بنفش و نیز بازی زنده‌ بازیگران حاضر در صحنه، از انسجام یک گروه صمیمی و نیز کارگردانی پذیرفتنی و آگاهانه‌ حجت‌الله ناظری خبر می‌دهد.

این کارگردان که دانش‌آموخته‌ تئاتر است و تجربه‌ اجرایی موفقی را در عرصه‌ تولید تئاتر کودک و نوجوان در کارنامه هنری خود دارد، از گروه اجرایی علاقه‌مند، هماهنگ و مسلطی بهره برده است تا با هدایت اصولی خویش، آرامش و لطافت لازم را در حرکت‌دهی عروسک‌ها و بازی بی‌تکلف بازیگران خلق کند. آنچه از این اجرا برمی‌آید، آن است که ناظری و گروه همراهش، با اتکا به یک باور دینی و به قصد انجام تکلیفی اعتقادی از عهده‌ این مهم برآمده‌‌‌اند.

● چشم اسفندیار نمایش

با این که نمایش شمشیر و باد وشلاق در اجرا موفق است، اما ضعف متن آن به مثابه چشم اسفندیار اثر است. در واقع، کاستی موجود و مشهود اثر به متن آن مربوط می‌شود.

بهره‌گیری موفق از شیوه‌های عروسک‌های میله‌ای، تئاتر سایه و بازی زنده‌ بازیگران، نشان از انسجام این گروه صمیمی و نیز کارگردانی پذیرفتنی آن دارد

نکته‌ای که می‌توانست در تنظیم متن اثر مورد توجه قرار‌گیرد، خلق قهرمانی کامل برای اثری دراماتیک است؛ قهر‌مانی که از همان آغاز مورد توجه مخاطب قرار گیرد و مخاطب با حضور در خلوت‌های او بتواند با وی ارتباط عاطفی و اندیشه‌ای برقرار کند و در نهایت، به وی علاقه‌مند شود. اما متأسفانه این مهم به‌طور کامل صورت نپذیرفته و ضعف‌هایی را به دنبال آورده است.

همچنین چندبخشی بودن متن و این که حجم بسیاری از آن به موضوعاتی غیر از داستان حضرت عباس‌(ع) مربوط می‌شود، سبب شده در عمل انتظارات مربوط به ویژگی‌های یادشده در متن، آنچنان که باید برآورده نشود.

به نظر می‌سد آنچه سبب این کاستی شده است، اعمال نظرهای چندگانه در ارتباط با متن اولیه و ایجاد تغییرات گاه نامناسب بعدی در آن باشد. گرچه ناظری کوشیده تا با قوت بخشیدن به حضور هنرمندانه‌ بازیگران و عروسک‌‌گردانان خویش و نیز طراحی‌های مناسب و جذاب در کارگردانی و همچنین بهره‌گیری از جلوه‌های بصری، خصوصاً نورپردازی بر این کاستی فایق آید، اما مشکل که به بنیان اثر یعنی متن مربوط می‌شود، همچنان خود را می‌نمایاند.

● خوب و بد اجرا

لازم است در ارتباط با ساخت عروسک‌ها، نورپردازی و بازیگری و عروسک‌گردانی نیز به نکاتی اشاره شود. مشاهده‌ نام هنرمندی چون عادل بزدوده در موقعیت سازنده‌ عروسک‌ها توقعاتی را ایجاد می‌کند که متأسفانه در عمل، بخشی از آن برآورده نمی‌شود و نارسایی موجود در اندام‌های لولایی خصوصاً در دست‌های عروسک‌ها، سبب می‌شود میدان عمل عروسک‌گردانان محدود شود.

در مقابل، طراحی و نورپردازی اثر از قوت‌های نمایش محسوب می‌شود؛ امکانی فنی که از سوی محمدرضا شاملوفرد بدرستی به خدمت گرفته می‌شود تا بر جاذبه‌ها و تأکیدهای نمایش بیفزاید. همچنین شایسته است به بازیگری و عروسک‌گردانی سهیلا جوادی، مرجان امیرارجمند، سارا بنی‌صدر، الهه‌ زاده‌محمدی، مریم آشوری، نوشین غریبی، دنیا قاسمی و سمیه نادری اشاره و بر توانمندی این هنرمندان تأکید کرد.

در مجموع باید اذعان کرد توفیق حجت‌الله ناظری و گروهش در اجرای این اثر، این باور را ایجاد می‌کند که می‌توان به تولید بیشتر تئاتر دینی مناسب کودک و نوجوانان پرداخت و به توفیق آن امیداور بود.

دکتر حسن دولت‌آبادی