دادوستد میان تئاتر رسمی و تجربی

تئاتر عروسكی چون برای گروه های خاص سنی اجرا می شود, كمتر مورد توجه مطبوعات و رسانه ها واقع می شود ولی یك اثر صحنه ای كه به طور رسمی و غیر رسمی اجرا می شود, موجب پدید آمدن یك موج روشنفكری می شود

● با بهروز غریب پور درباره «تئاتر ایران در عرصه بین المللی»

تئاتر عروسكی چون برای گروه های خاص سنی اجرا می شود، كمتر مورد توجه مطبوعات و رسانه ها واقع می شود. ولی یك اثر صحنه ای كه به طور رسمی و غیر رسمی اجرا می شود، موجب پدید آمدن یك موج روشنفكری می شود.

بهروز غریب پور رئیس مبارك یونیما، رئیس خانه هنرمندان ایران و كارگردان و نویسنده تئاتر و سینما سال ها است كه آثار متعددی را در صحنه و بر پرده به نمایش گذاشته است، مدیریت فرهنگی او هم تاكنون زبانزد همگان بوده است.

بهروز غریب پور سال های متعدد دبیر جشنواره های بین المللی عروسكی در تهران بوده و یا به عنوان معاون و مشاور در این زمینه فعالیت كرده است. او امروز یكی از هجده تن اعضای اصلی یونیما در جهان است. بنابراین سفرهای خارجی و تحصیلاتش در ایتالیا این امكان را فراهم می كند كه یكی از بهترین گزینه ها برای بحث «تئاتر ایران در عرصه بین المللی» باشد. در این گزارش نظرگاه های او را می خوانید كه در غرفه نمایش و در سالن ۳۵ نمایشگاه مطبوعات در سال ۸۵ گفت وگو شده است.

● ضرورت ارتباطات بین المللی

ضرورت ارتباطات بین المللی درست مانند ضرورت ارتباطات انسانی است. همچنان كه در زمینه اقتصاد اگر خودمان تولید كنیم، خودمان مصرف كنیم و هیچ گونه صادراتی نداشته باشیم، طبیعی است كه به روستایی می مانیم كه هیچ جاده ای با روستاها و شهرهای همجوارش ندارد. اما اگر تولید، عرضه و صادر كنیم، به ناچار هم باید وارد كنیم. از این مثال اگر استنباط شود كه ارتباط بین دو روستا یا دو انسان مفید است، طبیعتاً بین دو كشور و دو فرهنگ مبادلات فرهنگی باید وجود داشته باشد.

با دیدن برخی از نمایش های خارجی برخی از رموز بر ما آشكار می شود و ما اعتمادبه نفس به دست می آوریم تا بگوییم من حرفی برای گفتن دارم. خیلی از مواقع این مسیر (از مبدأ تا مقصد) با برنامه ریزی صورت می گیرد.

امروز به لحاظ پژوهشی به یك اثر نمایشی نگاه می كنیم، به درستی معلوم نیست كه سرچشمه آن ایران یا یونان، مصر یا چین و... است. انسان ها دارای مشتركاتی هستند كه این مشتركات دارای صورت های ذهنی و بیرونی است. مهاجرت گروه های عروسكی حوزه تمدن عثمانی به مصر، به یونان و سایر كشورهای اروپایی و بازگشت این هنر به آسیا به عنوان یك پدیده جدید از صافی گذشته و پالوده بوده است، دقیقاً یك حركت مثل هوای كره زمین در جغرافیای فرهنگی هم دائم در حال آمدوشد بوده است. همچنان كه نمی توانیم بگوییم كه ابرها متعلق به آسمان یك كشور است، یك اثر فرهنگی نیز متعلق به یك گروه از آدم ها در جغرافیایی مشخص نیست. لاجرم باید از دیگران آموخت و به دیگران نیز آموخت تا فضا به نفع جامعه انسانی پربارتر شود.

● تاثیرات جشنواره های بین المللی تئاتر(عروسكی)

اولین تاثیری كه می گذارد این است كه شما با امنیت خاطر به یك كشور ثانی می روید، ابتدا دغدغه هایی دارید. وقتی یك هفته با مردم و هنرمندان آنجا زندگی كردید. این فرد به گروه و كشور خودش برمی گردد، حتی به خود خودش برمی گردد و فكر می كند. او فكر می كند كه به یك سرزمین فرهنگی پا گذاشته است در حالی كه غربی ها تمایل بیشتری داشتند تا ما را به لحاظ سیاسی مورد ارزیابی قرار دهند. ابتدا وقتی گروه های خارجی را برای سفر به ایران دعوت می كردیم، این مشكل را داشتیم كه مدام رایزنی می كردیم، تلفن می زدیم و نامه می نوشتیم. به نوعی می خواستیم ترس شان را كم كنیم، انگار آنها را به وسط انبوهی آتش و خطر دعوت می كنیم. بسیاری از اینها وقتی به ایران پا گذاشتند و در جشنواره شركت كردند و سطح جشنواره ما را مورد توجه قرار دادند، به این نكته اعتقاد پیدا كردند كه نه تنها به یك سرزمین فرهنگی آمدند بلكه در این سرزمین فرهنگی انواع هنرهای نمایشی به چشم می آمد. امروز ما بر تعداد دوستان مان افزودیم. امروز اگر برای دعوت به جشنواره مبارك تهران دعوتنامه ای برای آنها ارسال شود، با تردید به آن نگاه نمی كنند. لازم نیست كه رایزنی كند كه آیا به ایران بروم یا نه؟! آنها امروز برای سطح بالای جشنواره ما حكایت ها كرده اند. در عین حال می دانم كه جشنواره تئاتر عروسكی ما هنوز كاستی هایی دارد، ولی این بدان معنا نیست كه آنها كاستی ندارند. بضاعت بالقوه و بالفعل ما همواره آنها را تحت تاثیر قرار داده است.

آنچه ماحصل این پیوند است و پدید خواهد آمد، در آینده نزدیك به وقوع خواهد پیوست. به عنوان مثال، یك گروه كانادایی سی وپنج سال پیش به ایران دعوت شده بودند و در جشنواره نهم ما میزبان آنها بودیم. دیدیم كه روی صحنه شان عناصر بومی ایرانی مثل فرش، سماور و غیره را گذاشته اند. این گروه كانادایی این نمایش را كه به زندگی ایرانی ها اختصاص داشت، در كانادا برای بچه هایشان اجرا می كردند. آنها در سفر به ایران تحت تاثیر دكوراسیون خانه های ایرانی قرار گرفته بودند و با خرید این نوع ابزار، زندگی ما را طی یك نمایش به كودكانشان آموزش می دادند. طی این سال ها هم تئاتر صحنه ای و هم تئاتر عروسكی عرصه های جدیدی را پیموده اند. امروز در میان اهل فرهنگ و تئاتر، هنر و تئاتر ایران از نام و اعتباری برخوردار شده است.

● دعوت دو جانبه

سال های قبل وقتی گروه ها و مدیران خارجی به ایران می آمدند، مركز هنرهای نمایشی سعی می كرد كه یكی از كارها را به آنها تحمیل كند. امروز آنها از میان آثار ایرانی انتخاب می كنند و برخی از مواقع در انتخاب یك اثر می مانند برای آن كه اغلب آثار قابلیت بالایی دارند.

همان طور كه ما امروز از تئاتر لهستان با حرارت و شور صحبت می كنیم، مطمئناً در آینده نزدیك در اروپا و آمریكا از تئاتر نوین ایران صحبت خواهند كرد.

● تاثیر تئاتر بین المللی فجر

آنچه در تئاتر فجر اتفاق افتاده است، به دلیل آن كه تئاتر تماس بیشتری با جامعه شهری دارد تا تئاتر عروسكی، تریبون ارزشمند تری برای ایران بوده است. تئاتر عروسكی چون برای گروه های خاص سنی اجرا می شود، كمتر مورد توجه مطبوعات و رسانه ها واقع می شود. ولی یك اثر صحنه ای كه به طور رسمی و غیر رسمی اجرا می شود، موجب پدید آمدن یك موج روشنفكری می شود.

● ارتباطات دنباله دار

جشنواره ها مثل مراسم عروسی می ماند، موقعی است كه همه سعی می كنند تا با سیمای متفاوتی در یك جشن شركت كنند. ما نباید زندگی عادی و روزمره را فراموش كنیم و بگوییم فقط باید در عروسی ها همدیگر را ببینیم. ما طی سال هم باید امكان عرضه آثار ایرانی در تئاترهای رسمی اروپایی و آمریكایی داشته باشیم، هم در طول سال از آنها دعوت كنیم.

در جشنواره یك گروه فرصت پیدا می كند یك یا دو اجرا داشته باشد. وقتی از یك گروه به مدت ۲۰ تا ۳۰ روز دعوت كنیم، آنها می توانند ورك شاپ و جلسات مختلف بگذارند و با آثار ایرانی آشنا شوند. ما در این ارتباط كمبود داریم ولی این كمبودی نیست كه جبران نشود.

● برنامه های خانه هنرمندان ایران

ما این روزها یك ورك شاپ داریم كه یك كارگردان و مدیر تئاتر فرانسوی برای خانم ها برگزار می كنند. به دفعات سال ۸۵ ما كارگاه های مختلف آموزش تئاتر یا احیای دانش تئاتری داریم، همچنین كوشش مان این است كه از طریق ایرانی های مقیم خارج از كشور ورك شاپ هایی در داخل خانه هنرمندان ایرانی برگزار كنیم تا تجربه این هنرمندان ایرانی به هنرمندان داخل كشور منتقل شود.

● آموزش آكادمیك در خارج از كشور

من معتقدم كه بعد از مقطع كارشناسی اگر این سفر صورت گیرد و استفاده از تجارب دیگران صورت گیرد، تاثیرات بسیار مفیدتری دارد و برای آن كه در مقطع كارشناسی قائل به این شده اید كه نگاهی به هنری كه آموخته اید داشته باشید و این طور نیست كه وقتی خارج از كشور رفتید بلافاصله تحت تاثیر هر آنچه به شما می دهند قرار بگیرید.

من در ایتالیا از تئاتر و سینمای ایتالیا بسیار آموختم. از هنرهای تجسمی و تماشاخانه های دولتی و غیر دولتی آنجا بسیار آموختم. از مجموع فضایی كه در اختیارم بود، توانستم در لحظه نهایت استفاده را ببرم. بنابراین تحصیل صرف را كافی نمی دانم. این كه شما به دانشكده بروید و در كلاس حاضر شوید، بعد نمره بگیرید. تحصیل واقعی آموختن از فضای جاری و ساری در یك كشور است.

لهستان، ایتالیا و فرانسه را برای آموختن تئاتر پیشنهاد می كنم. برخی از كشورها نظیر اسپانیا در حوزه تئاتر عروسكی مدرن خیلی حرف برای گفتن دارد. در دانشكده ها و آكادمی های روسیه زمینه های خوبی برای تحصیل فراهم است. ما كوشش كرده ایم در یونیمای ایران، با انتشار وب سایت خیلی از گروه های تجربی و دانشكده ها كسانی كه مایل هستند از دوره های كوتاه مدت یا بلندمدت آنها استفاده كنند.

به هر حال هر كشوری در اروپا دارای یك رشته تجارب است كه برای دانشجوی ایرانی علاقه مند می تواند موثر باشد.

رضا آشفته

---