شنبه, ۲۹ دی, ۱۴۰۳ / 18 January, 2025
تجارت در دنیا ۲۷ برابرشد
با وجود این که نظام چندجانبه تجاری آغاز نسبتاً سختی را پشت سر گذاشته و حتی تلاش های اولیه برای تأسیس سازمان بین المللی تجارت (ITO) با شکست مواجه گردید، اما تمرکز آن روی هدف و رسالت اصلی چندجانبه گرایی در تجارت بین الملل، بویژه در دو دهه اخیر، باعث قدرتمندتر شدن سریع آن در مقایسه با اغلب سازمان های هموزن بین المللی شده است. این نظام طی سال های عمر خود در ابعاد مختلف؛ شامل عضو گیری، پوشش موضوعی و نهادسازی گسترش بلامنازعی را تجربه نموده و با تأسیس سازمان جهانی تجارت(WTO) در سال ۱۹۹۵ به نقطه اعلای خود رسیده است.
در ابتدای شکل گیری موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت(GATT)، توافقنامه موقت کالایی تنها وسیله ای بود که برای اداره محدود مبادلات تجاری آن هم میان ۲۳ کشور عضو وجود داشت. سرانجام طی هشت دور موفق مذاکرات تجاری چندجانبه، آزادسازی تجاری به طور اساسی مورد موافقت اعضا قرار گرفت و قواعد مهم تجاری به ثبت رسید. این روند رو به توسعه در مناسبات تجاری بین الملل بالاخره با تأسیس WTO در سال ۱۹۹۵ به نقطه اوج خود رسید. سازمان جهانی تجارت (WTO) دارای دستور کار نسبتاً جامعی است که از مبنای نهادی رسمی تر و با ثبات تری نسبت به GATT برخوردار بوده و علاوه بر تجارت کالا حوزه های گسترده تری از تجارت جهانی؛ شامل تجارت خدمات، حقوق مالکیت فکری و جنبه های تجاری سرمایه گذاری را تحت شمول خود قرار داده است.
همچنین، موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت از ابتدای تشکیل خود طیف متفاوتی از کشور ها را شامل بوده و با توجه به اهداف و منافع مشترک قابل تصور برای اعضا، از طریق آزادسازی در قالب نظام قاعده مند تجارت چندجانبه، مرتباً بر تعداد اعضای خود افزوده است. با تأسیس سازمان جهانی تجارت در سال ۱۹۹۵ گرایش کشورهای جهان برای عضویت در این سازمان قوت بیشتری گرفت، به طوری که بالغ بر ۱۵۲ کشور به عضویت کامل WTO درآمده و عمده کشورهای باقی مانده نیز متقاضی الحاق می باشند. البته این موضوع به خاطر تفاو ت های قابل ملاحظه کشورهای متقاضی از جنبه های مختلف به نوبه خود باعث افزایش میزان ناهمگنی در فرآیند عضویت در سازمان شده است.
هر چند پنج دور ابتدایی مذاکرات چندجانبه تجاری تحت رهبری ایالات متحده امریکا و چند کشور اروپایی انجام پذیرفت، ولی به تدریج با افزایش تعداد کشورهای در حال توسعه عضو، نقش و اثربخشی این کشور ها در دوره های بعدی مذاکرات چندجانبه تجاری به میزان قابل ملاحظه ای افزایش یافته است. لذا می توان گفت توانایی نظام چند جانبه تجاری در قامت WTO/GATT در برآورده ساختن نیازهای متفاوت اعضا یکی از مهم ترین عوامل موفقیت آن به شمار می آید.
با نگاه به سابقه ۶۰ ساله مذاکرات چندجانبه تجاری می توان دریافت که بخش عمده ای از موضوعات کلیدی این مذاکرات مرتباً بازآفرینی می شوند. به عبارت دیگر، همان طور که در دهه ۱۹۵۰ کشاورزی، منطقه گرایی و موضوعات توسعه ای موضوع بحث و مذاکره بین اعضا بوده است، در مقاطع دیگری از دوره های مذاکراتی نیز این موضوعات دغدغه و دلمشغولی مطرح کشورهای عضو بوده است. اما نکته قابل ملاحظه این است که هر بار اعضا توانسته اند بخشی از اختلافات بین خود را کنار گذاشته و از طریق مذاکره و توافق در سایر حوزه هایی که کمتر مورد مناقشه و اختلاف بوده است، مذاکرات و توافق های تسهیل کننده تجارت جهانی را پیش ببرند.
به عنوان مثال، کشاورزی، به عنوان شرط مشارکت کشورهای درحال توسعه در نظام تجارت جهانی و رابطه بین منطقه گرایی و چندجانبه گرایی به طور مداوم در دستور کار دوره های مذاکراتی مذکور قرار داشته و اکنون، در نتیجه پافشاری کشورهای در حال توسعه بر مواضع خود، در جهت آزادسازی در بخش تجارت محصولات کشاورزی و مقاومت کشورهای توسعه یافته در مقابل خواسته های کشورهای در حال توسعه، به مانع اصلی در راه به نتیجه رسیدن مذاکرات جاری دور دوحه تبدیل شده است.
● مذاکرات دسترسی به بازار: آزادسازی و یکپارچه سازی
طی هشت دور مذاکرات چندجانبه تجاری، که از بدو تأسیس گات در سال ۱۹۴۸ به انجام رسیده، تعرفه ها کاهش فزاینده ای داشته است. ضمن این که کاهش تعرفه ها در بخش تولیدات کارخانه ای بسیار بیشتر از بخش کشاورزی بوده است، بطوری که تعرفه کشورهای پیشرفته صنعتی برای واردات کالاهای صنعتی با کاهش شدیدی که از ابتدای شکل گیری گات داشته از متوسط ۳۰-۲۰ درصد به سطح کمتر از ۴ درصد رسیده است.
بر این اساس می توان گفت که امروزه تعرفه کشورهای صنعتی فقط در چند گروه از کالا ها مانع تجارت آزاد بوده و در سایر گروه ها تقریباً تجارت آزاد حکمفرما می باشد. همچنین کاهش تعرفه ها طی سنوات گذشته بین بخش ها متفاوت بوده و در زمینه کالاهای صنعتی کاربر و محصولات کشاورزی به میزان کمتری اتفاق افتاده است. در تجارت جهانی نساجی و پوشاک، چرم و کفش، ماهی و محصولات شیلاتی و عمده محصولات کشاورزی هنوز سطح بالایی از تعرفه ها، بویژه توسط کشورهای توسعه یافته اعمال می شود و لذا عمده فرازهای تعرفه ای (Tariff Peaks) در این گروه ها قابل مشاهده است. از سوی دیگر، با وجود این که عمده کاهش های قابل مشاهده در سطوح تعرفه کشورهای توسعه یافته در جریان چانه زنی های چندجانبه اتفاق افتاده است ولی در عین حال نبایستی از نقش همگرایی های منطقه ای و ترتیبات ترجیحی مربوط به کشورهای در حال توسعه در کاهش تعرفه ها غافل ماند.
تا قبل از دهه ۱۹۸۰ کشورهای در حال توسعه در جریان مذاکرات الحاق تعهدات نسبتاً محدودی را در زمینه کاهش تعرفه ها پذیرفته بودند. همچنین پوشش سقف های تعرفه ای نسبتاً محدود بوده و تا دور اروگوئه نیز در همین وضعیت باقی ماند. تعدادی از کشورهای درحال توسعه که در دور اروگوئه مذاکرات الحاق خود را به انجام رساندند عموم تعرفه های خود را در حد سقف تثبیت کردند که در واقع خود این اقدام باعث بروز شکاف بین تعرفه های تثبیت شده و تعرفه های مورد عمل شده است. همچنین بیشتر کشورهای در حال توسعه پوشش تعرفه های تثبیت شده خود را در دور اروگوئه بطور معنی داری گسترش دادند. هر چند تعرفه های تثبیت شده در هر دو بخش محصولات کشاورزی و کالاهای غیرکشاورزی، بویژه در مورد کشورهای حوزه امریکای لاتین، در سطحی بالاتر از تعرفه های جاری کشور ها تعیین گردیده و به عبارت دیگر، تعرفه های جاری و مورد عمل بدون تأثیرپذیری واقعی از تعرفه های تثبیت شده تداوم پیدا کرده اند. پس از دور اروگوئه مذاکرات چندجانبه در خصوص تعهدات کشورهای عضو با قوت بیشتری ادامه پیدا کرد.
موانع غیرتعرفه ای(NTBs) نیز، که در گذشته نقش مهمی در سیاست تجاری کشور ها داشته است، در دور اروگوئه و پس از آن مورد مناقشه کشورهای عضو قرار گرفته و پیشرفت های چشمگیری در حذف این موانع تجاری حاصل شده است. بدین ترتیب می توان گفت؛ نظام چندجانبه تجاری در نظم دادن و کاهش موانع غیرتعرفه ای تجارت، نظیر محدودیت های مقداری، بطور مفید و مؤثر عمل کرده است، هر چند تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی باقی است.
هرچند طراح و بانی موانع غیرتعرفه ای کشورهای توسعه یافته صنعتی بوده و این کشور ها محدودیت های مقداری در بخش کشاورزی و منسوجات را برای سال های طولانی اعمال کرده اند، اما کشورهای درحال توسعه هم از این امر مستثنی نبوده و بعضی از کشورهای در حال توسعه نیز طی چند دهه از محدودیت های مقداری برای حفظ تعادل در تراز پرداخت های خود بهره برده اند. با این وجود، می توان گفت دور اروگوئه آغاز یورش جدی علیه این محدودیت ها بوده و حذف محدودیت های داوطلبانه صادراتی ازجمله مهم ترین دستاوردهای مذاکرات مذکور در جهت حذف موانع غیرتعرفه ای محسوب می شود.
چنانکه می دانیم ارزش تجارت جهانی بعد از سال ۱۹۹۵ تاکنون(پایان سال ۲۰۰۷) بیش از ۲۷ برابر افزایش یافته که این نرخ سه برابر بیشتر از رشد تولید جهانی در این مدت است. قطعاً سهم و نقش مذاکرات چندجانبه تجاری، با هدف تسهیل تجارت جهانی از طریق کاهش موانع تجاری موجود، در دستیابی به این رشد فزاینده قابل توجه بوده است، هر چند هنوز تا نقطه مطلوب فاصله زیادی هست. به علاوه «ثبات» و «شرایط اطمینان» ناشی از قواعد و مقررات نظام نوین تجارت بین الملل تأثیر بسزایی در رشد فزاینده تجارت جهانی طی سالهای مذکور داشته است.
در این راستا نقش GATT/WTO در رشد تجارت جهانی از طریق کاهش تعرفه ها هر چند نابرابر(ناهمگون) ولی قابل توجه بوده است. میزان تأثیرگذاری GATT/WTO بر روی تجارت کشورهای صنعتی در مقایسه با کشورهای درحال توسعه و کمتر توسعه یافته و بر روی دامنه وسیعی از کالاهای غیرکشاورزی در مقایسه با محصولات کشاورزی به مراتب بیشتر بوده است. این اثرگذاری ناهمگون در واقع بازتاب نحوه مدیریت نظام چندجانبه تجاری در دستیابی به کاهش معنی دار در محدودیت های تجاری در زمینه کالاهای صنعتی بوده است که با توجه به سهم و نقش اندک کشورهای درحال توسعه در تجارت جهانی کالاهای صنعتی در آن دوران توجه کافی را به آزادسازی بیشتر از سوی کشورهای در حال توسعه معطوف نساخته است. البته در دوره های اخیر مذاکرات چندجانبه تجاری این غفلت تاحدودی جبران شده و به میزان بیشتری درحال ترمیم است. نقش مهم و اساسی دیگر GATT/WTO در ایجاد روابط تجاری بین آن گروه از کشورهایی بوده است که قبلاً تجربه تجارت متقابل را نداشته اند.
● تکامل تدریجی نظام چندجانبه حل و فصل اختلافات
شش دهه گذشته از عمر GATT/WTO گواه پیشرفت قابل توجه در نظام حل و فصل اختلافات بین المللی است. طرف های متعاهد و اعضای جدید حرکت قابل تقدیری به سمت حاکمیت قواعد و مقررات داشته و ضمن حفظ ویژگی بین دولتی نظام چندجانبه تجاری، سعی در تقویت هر چه بیشتر آن نموده اند.
می توان گفت از آغازین روزهای شکل گیریGATT در سال ۱۹۴۷ تقاضا برای حل اختلافات وجود داشته است، اما به مرور زمان اقدامات دیپلماتیک، تاحدودی غیررسمی، راه را برای «برخوردهای قضایی» باز کرده است. اختلافات(عدم توافق های) مقدماتی در حوزه های اصلی سیاستی در پاره ای از اوقات نظام چندجانبه تجاری را تحت الشعاع قرار داده و تشکیل هیأت های رسیدگی و تصمیم گیری در موضوعات حساس را با مشکل مواجه می سازد. طی مذاکرات دور اروگوئه رویه های حل و فصل اختلافات تجاری در نظام چندجانبه، بویژه از طریق ابداع روش «پذیرش شبه خودکار» گزارش ها و شکایات و ایجاد «رکن استیناف» به عنوان ارگان دائمی بررسی حقوقی، تقویت بیشتری یافته و کارکرد و اثربخشی بهتری پیدا کرده است.
بعد از تأسیس سازمان جهانی تجارت(WTO) در سال ۱۹۹۵ و فعال تر شدن گروه کشورهای در حال توسعه در این سازمان، استفاده از مکانیزم حل و فصل اختلافات رشد چشمگیری داشته است. بیش از ۴۰ درصد از موارد ارجاعی به رکن حل و فصل اختلافات در WTO به نوعی به کشورهای درحال توسعه اختصاص داشته است، همچنین ۴۲ درصد شکایات کشورهای در حال توسعه در دوره حیات WTO مستقیماً علیه دیگر کشورهای در حال توسعه بوده است، در حالی که این نسبت در دوره حیات گات فقط ۵ درصد گزارش شده است. موانع غیرتعرفه ای نیز بیشترین فراوانی موضوعی را بین شکایت های مطرح شده داشته و بعد از آن با اختلاف اندکی موضوعات مربوط به تجارت «غیرمنصفانه» یا اقدامات خنثی کننده(سوبسیدها، آنتی دامپینگ/عوارض جبرانی) قرار دارند. از طرف دیگر، بیشترین تعداد اختلافات در بخش کشاورزی ثبت شده است. البته بیشتر اختلافات ارجاعی با موفقیت حل و فصل شده اند، ضمن این که در اغلب موارد نتیجه بررسی و رأی صادره به نفع طرف شاکی(خواهان) تمام شده است. در مجموع بررسی ها و شواهد حاکی از آن است که نظام حل و فصل اختلافات در سازمان جهانی تجارت دارای عملکردی کارآمد و اثربخش بوده و رضایت اعضا را جلب نموده است.
یحیی فتحی
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست