روزی نو و انسانی نو

به مناسبت فرا رسیدن عید سعید فطر

صدای پای عید می‌آید ودل مومن بر سر دو راهی آمدن عید رمضان و رفتن ماه رمضان بلاتکلیف است، از آمدن آن شاد باشد یا از رفتن این محزون؟ عید فطر پاک ترین وعیدترین عیدهاست چرا که پاداش یک ماه عبادت و شستشوی جان در نهر پاک رمضان است.

عید فطر، عید پایان یافتن رمضان نیست ، عید برآمدن انسانی نو از خاکسترهای خویشتن خویش است ، چونان ققنوس که از خاکستر خویش دوباره متولد می‌شود. رمضان کوره‌ای است که هستی انسان را می‌سوزاند و آدمی نوبا جانی تازه از آن سر بر می‌آورد. فطر شادی و دست افشانی بر رفتن رمضان نیست ، عید برآمدن روز نو ، روزی نو وانسانی نو است.بناست که رمضان با سحرها و افطارهایش ، با شبهای قدر و مناجات‌هایش از ما آدمی دیگر بسازد. اگر در عید فطر در نیابیم که از نو متولد شده‌ایم ، اگر تازگی را در روح خود احساس نکنیم ، عید فطر عید ما نیست . از این رواست که در دعای قنوت نماز عید فطر می‌خوانیم : اسئلک بحق هذا الیوم الذی جعلته للمسلمین عیدا و لمحمد صلی الله علیه و اله ذخرا و مزیدا : از تو خواهم به حق این روز که آن را برای مسلمانان عید قرار دادی و برای محمد و آل او ذخیره و فزونی ساختی.."

● عید فطر صحنه‌ای از قیامت

رمضان با همه جلوه‌های معنوی‌اش دوباره از میان ما رفت و غم از دست دادنش را به جا گذاشت . رمضان رفت و برکات معنوی‌اش را برای یک سال دیگر با خود برد تا مادر حسرت از دست دادن مونس جلوت‌ها و خلوت‌هایمان مغموم شویم.

مومنان اما پس از یک ماه روزه‌داری در ماه مبارک رمضان و درک شب‌های پرفیض قدر در دهه پایانی این‌ماه شریف ، روز اول ماه شوال را عید می‌گیرند، عیدی که فطر نامیده می‌شود و دلالت بر آن دارد که مومنان با روزه‌داری و توبه و نیایش در این ماه به فطرت اصیل خود بازگشته وتولدی دیگر یافته‌اند. امیر المومنین علی (ع) در یکی از اعیاد فطر خطبه‌ای خوانده‌اند و در آن مومنان را بشارت و مبطلان را بیم داده‌اند: ای مردم این روز شما روزی است که نیکوکاران در آن پاداش می‌گیرند و زیانکاران وتبهکاران در آن مایوس و ناامید می‌گردند و این شباهتی زیاد به روز قیامتتان دارد ، پس با خارج شدن از منازل و رهسپار جایگاه نماز عید شدن به یاد آورید خروجتان از قبرها و رفتنتان را به سوی پروردگار و با ایستادن در جایگاه نماز به یاد آورید ایستادن در برابر پروردگارتان را و با بازگشت به سوی منازل خود ، متذکر شوید بازگشتتان را به سوی منازلتان در بهشت برین ، ای بندگان خدا کمترین چیزی که به زنان و مردان روزه‌دار داده می‌شود این است که فرشته‌ای در آخرین روز ماه مبارک رمضان به آنان ندا می‌دهد و می‌گوید:

هان ! بشارتتان باد، ای بندگان خدا که گناهان گذشته‌تان آمرزیده شد ، پس به فکر آینده خویش باشید که چگونه بقیه ایام را بگذرانید ". ( امالی شیخ صدوق ، ص ۱۰۰).

● روز بازگشت به فطرت

در فرهنگ اسلامی اولین روز ماه شوال به عنوان عید فطر و جشن بازگشت به فطرت معین شده است زیرا مسلمانان روزه‌دار در طول ماه رمضان با ارتباط‌های پی در پی با خداوند متعال واستغفار از گناهان به تصفیه روح و جان خویش همت گماشته و ازتمام آلودگیهای ظاهری و باطنی که برخلاف فطرت آنهاست ، خود را پاک نموده و به فطرت واقعی خود برمی‌گردند . امیر مومنان علی (ع) نیز از همین زاویه به عید فطر می‌نگرد و با اشاره به روزعید می‌فرماید: " انما هو عید لمن قبل الله صیامه و شکر قیامه وکل یوم لایعصی الله فهو عید: این عید کسی است که خدا روزه‌اش را پذیرفته و نماز او را ستوده است و هر روز که خدا نافرمانی نشود ، آن روز عید است". ( نهج البلاغه ، حکمت ۴۲۸ ).

آری ، روز ترک گناه و فاصله گرفتن از زشتی‌ها و پلیدی‌ها وروز غلبه بر شیاطین ، روزعید است . عید فطر روز بازگشت و فطر به معنای فطرت و طبیعت است.

مسلمانان در این روز در اثر یک ماه ضیافت و مهمانی خداوند به صفای باطن دست یافته ودر حقیقت، شخصیت واقعی خویش را بازیافته‌اند . فطرت پاک انسان در طول سال در اثر غبارهای جهل و نادانی غفلت به انواع گناهان و معصیت‌ها مبتلا شده و از حقیقت خود دور می‌شود و در نتیجه دچار خود فراموشی و خدا فراموشی می‌گردد. اما با فرارسیدن ماه مبارک رمضان ، انسان مسلمان در پرتو فضای معنوی آن ماه و تلاش‌های خویش به یک زندگی نوین دست می‌یابد که می‌توان آن را بازگشت به خویشتن نامید.

● دو عید با هویتی واحد

نقطه اوج امتحان رمضان با پایان یافتن این ماه شریف نمایان می‌شود. روزه‌داران وقتی روزهای ماه رمضان را روزه گرفتند و شب‌هایش را مناجات کردند ، به شکرانه توفیقی که خداوند دراین ماه شریف نصیبشان کرده و به امید آنکه طاعاتشان مورد قبول درگاه الهی واقع شده باشد نخستین روز از ماه شوال را عید می‌گیرند و آن را فطر می‌نامند.

عید فطر در واقع اوج تجربه روز پاداش در زمان حیاتمان است و حلاوت آن به اندازه حلاوت ۳۰ روز روزه داری در ماه مبارک رمضان است . نمونه دیگر برای چنین تجربه آسمانی را تنها می‌توان در روز عید قربان پس از انجام فریضه بزرگ حج سراغ گرفت.

روزه و حج که از بسیاری جهات به هم می‌مانند هر دو یک پایان منتهی می‌شوند ؛ عیدی با هویتی واحد و نمازی با یک سبک و سیاق. مسلمانان پس از انجام دو فریضه بزرگ روزه و حج در تجمعی عظیم و شکوهمند گرد هم می‌آیند و ضمن ستایش و سپاس الهی بر توفیق وانجام فریضه صوم یا حج ، دست به قنوت بر می‌دارند و از خداوند بزرگ می‌خواهند که هر آنچه به محمد (ص) و آل محمد ارزانی داشته است به آنها نیز ارزانی دارد و از هر شری که محمد (ص) و آل محمد را از آن خارج کرده است ، آنها را نیز خارج کند.

● عید فطر از منظر میرزا جواد آقا ملکی تبریزی

عارف وارسته ملکی تبریزی درباره عید فطر آورده است : " عید فطر روزی است که خداوند آن را از میان دیگر روزها برگزیده است و ویژه هدیه بخشیدن و جایزه دادن به بندگان خویش ساخته و آنان را اجازه داده است تا در این روز نزد حضرت او گرد آیند و برخوان کرم او بنشینند و ادب بندگی به جای آرند. چشم امید به درگاه او دوزند و از خطاهای خویش پوزش خواهند، نیازهای خویش به نزد او آرند و آرزوهای خویش از او خواهند و نیز آنان را وعده و مژده داده است که هرنیازی به او آرند ، برآورد و بیش از آنچه چشم دارند به آنان ببخشند و از مهربانی و بنده نوازی ، بخشایش و کارسازی‌ای درحق آنان روا دارد که گمان نیز نمی‌برند".( میزا جواد آقا ملکی تبریزی ، المراقبات فی اعمال السنه، تبریز ، ص ۱۶۷).

● عید فطر ، روز نماز و دعا

مستحب است که انسان در روز عید فطر زیاد دعا کند وبه یاد خدا باشد و روز خود را به بطالت و تنبلی نگذارند و خیر دنیا و آخرت را بطلبد . مناسبت‌های مختلف اسلامی ، زمینه توجه به خدای متعال و زنده کننده یاد او در زندگی و فکر مسلمانان است و برای بسیاری از این مناسبت‌ها ،اعمال و دعاهای ویژه‌ای مانند نماز بیان شده است . امام رضا (ع) در حدیثی درباره روز عید فطر فرموده‌اند: خداوند روز فطر را به این سبب عید فطر قرارداد تامسلمانان ،اجتماع و مجمعی داشته باشند که در آن روز گرد هم آیند و در برابر خداوند ، به خاطر منت‌ها و نعمت‌هایش ، به تمجید و تعظیم بپردازند ، پس آن روز ، روز عید و تجمع روز زکات و رغبت و روز نیایش است.

عمده ترین چیزی که در نماز عید فطر ،از خدا خواسته می‌شود آمرزش و مغفرت الهی ومبارک ساختن این عید ، با قبولی طاعات است و این بهترین پاداشی است که خداوند به نمازگزاران روزه‌دار ،عطا می‌کند.

امام باقر (ع) از رسول خدا(ص) روایت فرمودند : هرگاه روز اول ماه شوال( عید فطر) فرا می‌رسد منادی از سوی خداند ندا می‌دهد که ای مومنین ، بشتابید به سوی پاداش‌هایتان، آن گاه امام باقر(ع) رو به جابر کرده و فرمودند: ای جابر ! جوایز خدا، مثل جایزه‌های این پادشاهان نیست !.

● فلسفه اعیاد اسلامی

چهار عید در اسلام به طور رسمی وجود دارد که عبارتند از : عید قربان، عید غدیر ، عید جمعه و عید فطر. عید قربان جشن ایثار و فداکاری است ومسلمان در این رابطه به خویشتن باز می‌گردد که آیا به باطن وماهیت چنین عیدی رسیده است یا نه. آن گونه که ابراهیم خلیل (ع) قهرمان توحید رسید و حسین بن علی (ع) آن در کربلا تکمیل کرد. عید غدیر جشن ولایت وامامت است و انسان مسلمان با ژرف اندیشی به خویشتن می‌نگرد که آیا انتخاب او در مسئله بسیار مهم رهبری صحیح بوده است یا نه؟ که در بینش اسلام ناب ، مسئله بسیار عمیقی است و از ارکان زیربنایی نظام اسلام است ، که اگر او نباشد هیچ یک از مفاهیم اسلام ارزش و اصالت خود را نمی‌توانند نشان دهند. عید جمعه بازگشت به خویشتن است که نقش اساسی در پیشبرد اهداف ، و وصول به مقصود دارد ، و به راستی که برقراری اتحاد ویکرنگی و همدلی مسلمانان وسیع‌ترین و ژرف ترین برکات را برای آنها به ارمغان خواهد آورد. ولی آیا می‌دانید که اگر عید فطرت وخودسازی نباشد ، عیدهای دیگر تکمیل نخواهد شد. اگر چنین عیدی در زندگی انسان تحقق یابد همه روز ، روز عید است ؛ چنان که امیر مومنان علی(ع) فرمود: " انما هو عید لمن قبل الله صیامه و شکر قیامه وکل یوم لا یعصی الله فیه فهو عید : امروز تنها عید کسانی است که روزه آنها در پیشگاه خدا پذیرفته شود و عبادت‌های شبانه آنها مورد پذیرش خداوند واقع شده باشد و هر روزی که گناه نکنی روز عید تواست ". ( سید رضی ، نهج البلاغه ، حکمت ۴۲۸).

حضرت علی (ع) این سخن را از سرچشمه وحی گرفته بود ، چرا که وقتی خطبه رسول خدا(ص)را در مسجد پیرامون فضایل ماه رمضان شنید، از آن حضرت پرسید: " بهترین کار در ماه رمضان چیست؟ پیامبر (ص) پاسخ داد: " الورع عن محارم الله عزوجل : ورع و پرهیز کاری از آنچه خداوند حرام نموده است می‌باشد؛ یعنی همان خودسازی و بازگشت به فطرت پاک توحیدی".( شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۱، ۲۹۵).

● دعای امام سجاد (ع) به مناسبت وداع ماه مبارک رمضان و استقبال از عید سعید فطر

در صحیفه سجادیه دعایی از امام سجاد (ع) به مناسبت وداع ماه مبارک رمضان و استقبال عید سعید فطر وارد شده است:" اللهم صل علی محمد وآله و اجبر بشهرنا و بارک لنا فی یوم عیدنا و فطرنا واجعله من خیر یوم مر علینا ، اجلبه لعفو وامحاه لذنب و اغفرلنا ما خفی من ذنوبنا و ما علن ....اللهم انا نتوب الیک فی یوم فطرنا الذی جعلته للمومنین عیدا و سرورا و لاهل ملتک مجمعا و محتشدا ، من کل ذنب اذنبناه او سوء اسلفناه و خاطر شر اضمرناه توبه من لا ینطوی علی رجوع الی.

پروردگارا! بر محمد و آل محمد درود فرست و مصیبت ما را در این ماه جبران کن و روز فطر را بر ماعیدی مبارک وخجسته بگردان و آن را از بهترین روزهایی قرار ده که بر ما گذشته است که در این روز بیشتر ما را مورد عفو قرار دهی و گناهانمان را بشویی و خداوند !

برما ببخشایی آنچه در پنهان و آشکارا گناه کرده‌ایم... خداوندا ! در این روز عید فطرمان که برای مومنان روز عید و خوشحالی و برای مسلمانان روز اجتماع و گردهمایی قرار دادی ؛ از هر گناهی که مرتکب شده ایم و هر کار بدی که کرده‌ایم وهر نیت ناشایسته‌ای که در ضمیرمان نقش بسته‌است به سوی تو باز می‌گردیم وتوبه می‌کنیم، توبه‌ای که در آن بازگشت به گناه هرگز نباشد و بازگشتی که در آن هرگز روی آوردن به معصیت نباشد. بارالها ! این عید را برتمام مومنان مبارک گردان و در این روز ما را توفیق بازگشت به سویت و توبه از گناهان عطا فرما".

از خداوند متعال می‌خواهیم همان طور که در روز عید فطر لبخند رضایت و سعادت را برچهره نمازگزاران پیروز در امتحان رمضان می‌نشاند، رستگاری و حیات طیبه جاودان را به همه مومنان ارزانی دارد.

اسدالله افشار