حیرتی تونی

جنسیت: مرد
تولد و وفات: ( ... )سده دهم قمری
محل تولد: مشخص نیست.
شهرت علمی و فرهنگی: شاعر
در عهد شاه‌‌طهماسب صفوی می‌‌زیست و چندگاهی ملازم درگاه او بود. بعضی از تذکره‌‌نویسان نسبت …

جنسیت: مرد
تولد و وفات: ( ... )سده دهم قمری
محل تولد: مشخص نیست.
شهرت علمی و فرهنگی: شاعر
در عهد شاه‌‌طهماسب صفوی می‌‌زیست و چندگاهی ملازم درگاه او بود. بعضی از تذکره‌‌نویسان نسبت وی را بخاری نوشته‌‌اند. سام‌‌میرزا دربارۀ او نوشته است که "مشهور است ، از مرو است اما خود می‌‌گوید که از تونم ..." به‌‌ گفتۀ اکثر تذکره‌‌نویسان وی در اوایل جوانی بسیار لاابالی و بی‌‌قید بوده و هجو بسیار می‌‌گفته است. سام‌‌میرزا می‌‌گوید: "بین او و وحیدی قمی اهاجی بسیار واقع شده و حسن روملو گوید که میان حیرتی و مولانا سلطان محمد صدقی استرآبادی که از مشاهیر شاعران بود پیوسته به‌‌ واسطۀ بحث شعر نزاع بود". گویا به‌‌سبب همین کار و تجاهر به لاابالیگری بود که چندی مغضوب شاه‌‌طهماسب شد و به ‌‌گیلان گریخت و سپس به‌‌خاطر قصیده‌‌ای که در منقبت امیر مؤمنان (ع) سرود بخشیده شد و بار دیگر به ‌‌پایتخت شاه‌‌طهماسب بازگشت. وی در اواخر عمر به‌‌ کاشان رفت و همان‌‌جا در ماه صفر سال ۹۶۱ق از بام افتاد و درگذشت. حسین روملو که از معاصران وی است وفات وی را ذیل وقایع سال ۹۶۱ق آورده است ، بنابراین قول آذر در "آتشکدۀ آذر" که می‌‌گوید: ... آخرالامر در کاشان ظالمی به‌‌ طمع مال او را کشته و کان ذلک فی سنهٔ ۶۹۷ ... " خطاست. حسن روملو آثار حیرتی را منظومات ، فصاید ، دیوان غزلیات و "بهجهٔ‌‌المباهج" و قصیده‌‌ای مصنوع که در جواب خواجه‌‌سلمان ساوجی گفته و از قزوینیان شکوه نموده ، ذکر نموده است. در انتساب کتاب "بهجهٔ‌‌المباهج" به حیرتی تونی اشتباه روی داده است ، زیرا "بهجهٔ‌‌المباهج" کتابی است از حسن سبزواری در تاریخ اقوال پیامبر و آل علی و درواقع حیرتی آن‌‌را به ‌‌نظم در آورده است که مشتمل بر ۲۱۶۰۰ بیت است و به‌‌ بحر خسرو و شیرین گفته شده و به ‌‌تصریح خود شاعر نام این منظومه "کتیب معجزات" است که به‌‌ تاریخ ۹۵۳ق پایان یافته است. دکتر صفا در "حماسه‌‌سرائی در ایران" این اثر را شاهنامۀ حیرتی خوانده است و هم‌‌ او نیز در کتاب "تاریخ ادبیات در ایران" و همچنین احمد منزوی در فهرست مشترک آن ‌‌را "بهجهٔ‌‌المباهج" و از سراینده‌‌ای ناشناس ذکر کرده ، در حالی‌‌که شاعر در انتهای کتاب به‌‌نام آن اشاره می‌‌کند.