دنیای بارکش های ایرانی

یک ایرانی مطمئنا با شنیدن کلمه وانت, ناخودآگاه به یاد نیسان های آبی, وانت پیکان و بعضا وانت مزدا می افتد

یک ایرانی مطمئنا با شنیدن کلمه وانت، ناخودآگاه به یاد نیسان‌های آبی، وانت پیکان و بعضا وانت مزدا می‌افتد. در حقیقت ذهن این ایرانی هر قدر هم همگام با اخبار و تازه‌های صنعت خودروی ایران باشد، راه را اشتباه نرفته است؛ چراکه داشته‌های کنونی ما در زمینه خودرو‌های کوچک حوزه حمل و نقل در حد همین چند وانت پیش رفته‌اند و نکته جالب‌تر آن است که این سه گزینه، بیش از ۹۸ درصد تولیدات کل وانت کشور را تشکیل می‌دهند.

داستان حضور خودرو‌های باری بخصوص وانت‌ها مانند همه کشور‌های جهان از کوچک‌ترین وسیله نقلیه ممکن یعنی موتورسیکلت آغاز شد و در ایران نیز با کمی تاخیر این گونه بود، اما وانت‌های سه‌چرخ در ادامه داستان صنعت خودرو در ایران که به تاریخ پیوست و دیگر خبری از وانت‌ها و تکنولوژی‌های روز در سامانه حمل و نقل سبک کشور نبود.

دهه ۳۰ و ۴۰ دوره‌های طلایی برای صنعت خودروی ایران به شمار می‌آیند و بدون شک از طلایی‌ترین دوره‌های برنامه‌های بلندمدت کشور نیز محسوب می‌شوند. با نگاهی به تاریخ درمی‌یابیم که هدف‌گذاری‌های افراد برنامه‌ریز و مجریان در آن دوره کشور، نوعی پویایی در صنعت حمل و نقل را در نظر گرفته بودند تا به این صورت تبادلات با سرعت بیشتر انجام گیرد؛ تا جایی که آن زمان تنها برای جابه‌جایی اجسام و کالاها از وانت‌های کوچک و کامیون‌های بزرگ که تعداد آنها بسیار کم بود، استفاده می‌شد. کشور در حال توسعه بود و نیاز به خودروهای حمل بار با اندازه کوچک‌تر و قدرت بیشتر داشت؛ خودروهایی که بتوانند محصولات روستاییان را با سرعت بیشتر به شهر‌ها منتقل کنند یا این که در شهر به آسانی جابه‌جایی‌ها را انجام دهند.

● آغاز وانت‌سازی در ایران

ایران خودرو با آغاز به کار در سال ۱۳۴۶ پیکان را به صنعت حمل و نقل ایران وارد کرد و به دلیل طراحی چندمنظوره این خودرو در همان سال، نوع وانت این خودرو نیز تولید شد. این وانت کوچک فقط در ایران طراحی و ساخته می‌شود. این خودرو با ظرفیت بار حدود ۸۰۰ کیلوگرم شروع خوبی برای این عرصه بود و کمک‌های شایانی به پیشرفت صنعت حمل و نقل ایران کرد. پیکان وانت که هم‌اکنون نیز در حال تولید است، تنها بازمانده خانواده پیکان است و ایران خودروی تبریز اصلی‌ترین مرکز تولیدی آن محسوب می‌شود. به دلیل قیمت مناسب این خودرو و توانایی‌های خوب آن و همچنین اشتغالزایی بالقوه این خودرو، استقبال خوبی از آن به عمل آمد. وانت پیکان در ابتدا با موتور ۱۷۲۵ سی‌سی پیکان عرضه می‌شد، اما در سال‌های بعد به یک موتور ۱۶۰۰ سی‌سی بهینه‌شده تبدیل شد. وانت پیکان هم اکنون با مشخصات فنی پیشرفته‌تر از گذشته، اما قدیمی نسبت به زمان خود و با نام تجاری باردو به فروش می‌رسد.

چندی نگذشت که یک کارخانه کوچک در سه‌ راه‌ آذری رقیبی قدرتمند را در مقابل وانت پیکان به میدان فرستاد. شرکت زامیاد که از سال ۱۳۴۲ مشغول ساختن خودروهای سنگین و نیمه‌سنگین بود، سال ۱۳۴۹ با تولید وانت نیسان جونیور با ظرفیت ۲ تن توانست به قدرت ناوگان حمل کالا بیفزاید. نیسان جونیور که محصولی پرقدرت بود، با توجه به سیاست‌های وزارت صنایع و عدم تداخل با محصول رقیب خود در بازه قیمتی بالاتری قرار گرفت تا سیاست‌های فروش دولت رعایت شود.

جایگاه وانت نیسان در میان مردم به عنوان یک خودروی پرقدرت و مستحکم یاد می‌شود. اکنون نیز این خودرو پس از ۴۱ سال تولید همچنان یکی از پرطرفدار‌ترین خودروهای کار ایران به شمار می‌آید. امروزه این خودرو در ۲ نوع بنزینی و گازسوز و با قدرت‌های ۱۰۰ و ۹۰ اسب بخاری به بازار عرضه می‌شود. نسخه دیزلی این محصول با پیشرانه ۸‌/‌۲ لیتری ۹۳ اسب بخاری هم اکنون به مشتریان تحویل داده می‌شود. نسخه دیزلی نکات ثبت بسیاری نسبت به نسخه بنزینی با پیشرانه Z۲۴ ۱۰۰ اسب بخاری این محصول دارد. حداکثر گشتاور ۳۵ نیوتون متر افزایش را نشان می‌دهد و همچنین این میزان در دور بسیار پایین‌تر (حدود ۱۶۰۰) به دست می‌آید. مصرف سوخت نیز در نوع دیزلی حدود ۹ لیتر برای سیکل ترکیبی تخمین‌زده شده است. ظرفیت مجاز بار از ۱۸۲۰ کیلوگرم به ۲ تن افزایش پیدا کرده تا جایگاه نسخه دیزلی زامیاد ۲۴ بیش از پیش بالا رود.

همچنین شرکت زامیاد پس از سال‌ها، محصول موفق خود را کمی تغییر داده و با حفظ روح جونیور و وانت نیسان Z۲۴ محصولی با نام شوکا یا وانت نیسان لوکس را به بازار ارائه کرده است. مشخصات فنی این خودرو با مدل قبلی خود تفاوت چندانی ندارد و تنها تفاوت صورت گرفته در ارتباط با سیستم تعلیق و اکسل‌های جلو و عقب و کاهش ۲۰۰ کیلوگرمی وزن است که با تغییر سیستم اکسل جلو از کمک فنر هیدرولیکی با میله تنظیم به مستقل جناغی دوبل و همچنین تغییر اکسل عقب از کمک فنر هیدرولیکی با فنر تخت چند لایه به صلب، چرخنده هیپوییدی و در رابطه با تعلیق نیز با تغییر سیستم‌های عقب و جلو از سیستم فنر تخت به فنر پیچی و فنر شمش و کمک فنر‌های هیدرولیک تلسکوپی دوکاره شرایط را در شوکا کاملا متفاوت کرده است.

مطمئنا این تغییرات تاثیر بسیار خوبی روی نرمی خودرو و انتقال ضربه به اتاق می‌گذارند که برای خودروهای باری بسیار مفید خواهد بود، اما از لحاظ شکل ظاهری این خودرو به طور کامل اصالت خود را از دست داده و هیچ یک از مولفه‌های جونیور در آن دیده نمی‌شود. در صورتی که شرکت زامیاد می‌توانست با بهره‌گیری از تجربه موفقی همچون نسل F شرکت تویوتا ـ که با ارائه محصول جدید خود یعنی FJ Cruiser براحتی توانست با حفظ ظاهر روح اصلی خود یعنی ۲F، چهره‌ای کاملا مدرن به خود بگیرد ـ نهایت استفاده را ببرد.

● وانت مزدا، از کوچکی تا بزرگسالی

سال ۱۳۵۰ گروه بهمن مجددا وارد صحنه شد و محصول تازه‌ای از خانواده مزدا با حجم موتور ۱۰۰۰ سی‌سی و ظرفیت ۵۰۰ کیلوگرم را روانه بازار کرد. نام اصلی این وانت مزدا، فامیلیا بود که آخرین نسل آن در ایران با نام ۳۲۳ شناخته می‌شود. این وانت، خودرویی بسیار کارآمد به نظر می‌رسید، اما با حضور پیکان وانت و نیسان جونیور، حرف چندانی برای گفتن نداشت، اما در سال‌های بعدی، گروه بهمن به تولید وانت مزدا با موتور ۱۶۰۰ سی‌سی جای ویژه‌ای در بازار بارکش‌های موتوری پیدا کرد و با تغییر نام این کارخانه به ایران‌وانت کار به صورت جدی پیگیر این عرصه شد و در سال‌های ۶۶ ـ ۶۵ با ارتقای موتور این خودرو به ۱۸۰۰ سی‌سی ( مدل B۱۸۰۰)، وانت مزدا وارد رقابت جدی با نیسان جونیور شد.

یکی از فاکتورهای مهم محصولات مزدا وزن بسیار کم این خودروها در مقایسه با رقبایش بود که به توانایی‌های فنی آن می‌افزود و در شتاب‌گیری‌ها، بسیار بهتر عمل می‌کرد. این وزن سبک در برخی از جاده‌های کوهستانی در شرایط بدون بار باعث خارج شدن انتهای خودرو از کنترل به دلیل عدم وجود وزن کافی برای تولید نیروی رو به پایین می‌شد که گاهی اوقات با قرار دادن چند کیسه سنگین شن و ماسه این مشکل حل می‌شد.

تنها بازمانده وانت‌سازی گروه بهمن از آن زمان مدل B۲۰۰۰ است. این خودرو به عنوان چهارمین نسل از وانت‌های سری B مزدا طی سال‌های ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۵ توسط این شرکت به تولید می‌رسید و مونتاژ آن همچنان در ایران ادامه دارد. وانت مزدا ۲۰۰۰ هم‌اکنون در ۲ نوع تک و دوکابین در بازار ایران موجود است و ظرفیت بار آن حدود یک تن اعلام شده است. تجهیز به کولر، قدرت بالا و وزن کم از جمله مزایای این وانت هستند، اما گشتاور ۱۵۱ نیوتونی‌اش حس و حال یک وانت تمام عیار با کشش مناسب را القا نمی‌کند.

● وانت‌های مدرن

شرکت پارس خودرو در دهه ۸۰ با تولید یکی دیگر از محصولات نیسان، بخشی از بازار را متوجه خود ساخت. این محصول با نام‌های متعددی شناخته می‌شود. ناوارا، فرانتیر، پیکاپ و... از جمله نام‌های معروف این خودرو هستند. پیکاپ محصولی سنت‌شکن در بازار ایران بود، چراکه پس از عرضه محدود نسخه وانت پاترول، آرامش و آسایش را برای سرنشینان به ارمغان آورده بود. این خودرو که گران‌ترین وانت زمان خود بود به دلیل ظاهر زیبا و امکانات جانبی متنوع به سرعت توانست جایگاهش را در بازار پیدا کند. دارا بودن امکاناتی همچون شیشه‌های برقی، سیستم تهویه مطبوع و داشبورد شیک و جدید از مزایای این خودرو به شمار می‌آید. همچنین کیفیت قطعات و قابل اطمینان بودن آن دلیلی مضاعف برای مناسب بودن آن به شمار می‌آید.

این وانت وضعیت خوبی در بازار داشت تا این‌که برخی استانداردهای ایمنی، آن را از رقیب چینی تازه‌وارد (کاپرا) عقب انداخت، لذا پارس خودرو مدل اصلاح شده آن را با ۲ کیسه هوا، سیستم ترمز ABS و نمای جلو مشابه نیسان رونیز به بازار عرضه کرد. البته این تغییرات در ظاهر باید خیلی زودتر از اینها انجام می‌شد، چراکه نیسان پیکاپ تنها تا سال ۲۰۰۰ میلادی با چهره قبلی این خودرو در ایران به تولید می‌رسیده است و چهره جدید در سال ۲۰۰۱ همزمان با طراحی نسخه SUV پالادین یا همان رونیز معرفی شد.

● اولین سه‌چرخه تولیدی در ایران

سال ۱۳۵۰، گروه خودروسازی بهمن با ساخت وانت‌های سه چرخ مزدا، وانت‌سازی را کلید زد. این وانت در دسته اتوریکشا‌ها قرار می‌گرفت؛ خوردو‌های سه چرخه‌ای که هم‌اکنون سراسر شبه‌جزیره هند را فراگرفته‌اند و باجاج، اصلی‌ترین تولیدکننده آنهاست. نخستین نسل این وانت سه‌چرخ در دهه ۳۰ میلادی معرفی شد که شامل یک موتورسیکلت به همراه تخت بار در پشت بود. مزدا عنوان این محصول را GO گذاشت؛ نسلی که بهمن خودرو در ایران به تولیدش پرداخت، چهارمین نسل این محصول بود که با عنوان سری T نیز شناخته می‌شد. این خودروها که قدرت چندانی نیز نداشتند، تنها برای استفاده در شهر مناسب بودند و برای انتقال بار به فواصل طولانی مناسب نبودند و آنها فقط ۲۰۰ کیلوگرم ظرفیت بار داشتند. یکی دیگر از مشکلات این موتورسیکلت‌های بارکش، این بود که به دلیل بهره‌گیری از سه چرخ نمی‌توانستند تعادل مورد نیاز را تامین کنند و پیش می‌آمد که واژگون ‌شوند.

● داستان وانت های ایرانی

پیکان وانت که هم‌اکنون نیز در حال تولید است، تنها بازمانده خانواده پیکان است و ایران خودروی تبریز اصلی‌ترین مرکز تولیدی آن محسوب می‌شود

شرکت زامیاد که از سال ۱۳۴۲ مشغول ساختن خودروهای سنگین و نیمه‌سنگین بود، ​ سال ۱۳۴۹ با تولید وانت نیسان جونیور با ظرفیت ۲ تن توانست به قدرت ناوگان حمل کالا بیفزاید

زامیاد پس از سال‌ها، محصول موفق خود را کمی تغییر داده و با حفظ روح جونیور و وانت نیسان Z۲۴ محصولی با نام شوکا یا وانت نیسان لوکس را به بازار ارائه کرده است

پیکاپ محصولی سنت‌شکن در بازار ایران بود، چراکه پس از عرضه محدود نسخه وانت پاترول، آرامش و آسایش را برای سرنشینان به ارمغان آورده بود

این وانت در واقع نسل دوم تویوتا هایلوکس با تغییرات جزئی است و در چین با نام Deer شناخته می‌شود

خودروسازی دیار نسخه جدید محصولات خود را با ​ عنوان Wingle ​آماده عرضه به بازار کرده است

امیرحسین برخورداری